Kantabraj militoj
El Vikipedio
La Kantabraj militoj (inter -29 kaj -19) okazis dum la invado de la Romia imperio en la teritorion de la praa Kantabrio, kies kompleta areo estis simila al tiu de la posta Duklando Kantabrio. Tiuj militoj estis la finfino de la konkerado de Iberio.
| Kantabraj Militoj | |
|---|---|
| Dato | -29 ~ -19 |
| Loko | Prakantabrio |
| Rezulto | Elkonkerado de Iberio |
| Luktantoj | |
| Kantabroj | Romia imperio |
| Estroj | |
| Corocotta | Aŭgusto Cezaro |
| Fortoj | |
| Inter 70.000 kaj 100.000 (laŭ kalkulo konsideranta la tiaman suman loĝantaron) | Inter 70.000 kaj 80.000 |
| Mortintoj | |
| Kantabroj militpovaj | |
Enhavo |
[redaktu] Antecedentoj
La unuaj aperoj de la kantabroj en la historia kunteksto de la militoj de Romio en Iberio estas pli fruaj ol la Kantabraj militoj mem, ĉar la kantabroj ofte estis dungitaj soldatoj en aliaj militaj konfliktoj, kaj ene de la Ibera Duoninsulo kaj ekstere de ĝi. Tial, jarojn antaŭ la komenco de la milito en la praaj Kantabrio kaj Asturio, la romia armeo jam antaŭsciis la militemon de la popoloj vivantaj en la nordo de la Ibera Duoninsulo. Oni scias, ke la kantabroj jam partoprenis la militon inter Kartago kaj Romio (dua kartaga milito).
Ankaŭ ŝajnas, ke la kantabroj milithelpis la popolojn vivantajn en la centro de Iberio kontraŭ Romio en la jaro -151. Ankaŭ kantabroj batalis kontraŭ Romio en Aquitania, aŭ Ilerdo en la jaro -49
Per tiaj antecedentoj la kantabroj ekiĝis konataj en la tuta Romia imperio. Kvankam la romiaj historiistoj pravigis ĉi tian kampanjon kiel respondon al la pluraj kantabraj rejdoj en la teritoriojn jam kontrolitajn de Romio, ŝajnas pli kredebla, ke al Romio interesis la oro en Asturio kaj la fero en Kantabrio. Tial, printempe de la jaro -25, la imperiestro mem, Aŭgusto Cezaro, venis en Iberion, kaj establis sian bazon en Segisama, en la nuna provinco Burgos.
[redaktu] Armeoj kaj strategio
Ŝajne la strategio de la kantabroj kaj asturioj estis gerilado, evitante la rektan atakon kontraŭ la romiaj trupoj. La indiĝenoj pli bone konis la krutan kaj montozan teritorion, kio permesis al ili ataki pli rapide kaj surprize, per ĵetarmiloj, embuskoj kaj rapidaj retretoj.
Moneroj kaj steleoj donas ateston, ke la kantabroj uzadis malpezajn armilojn. Tiama historiisto klarigas: "Cantaber exiguis et longis Teutonus armis" ("La kantabroj kun ties etaj armiloj kaj la teŭtono kun ties longaj armiloj"). La kantabroj armiĝis per glavoj, ponardoj, ĵetlancoj, rondaj aŭ ovalaj ŝildoj el ligno, brusto-kirasoj el lino aŭ ledo, ĉapeloj, falkato (ibera spado) kaj la bipennis, hakilo kun duobla eĝo, kio estas propra de la prapopoloj el la nordo de Iberio. Ne estas pruvo de tio, ke ili uzis pafarkojn aŭ ŝtonĵetilojn, sed tre eblas, ke ili prisciis kaj uzadis ilin.
La kantabroj estis lertaj je ĉevalrajdado, kion ankaŭ rivelas tio, ke eĉ kelkaj ĉevalrajdaj taktikoj uzatiĝis de la romia armeo, ekzemple la circulus cantabricus (kantabra rondo), aŭ la cantabricus impetus (kantabra impeto) , kio estas fronta atako kontraŭ la malamika linio por disrompi ĝin.
La kantabroj estis grandaj kontraŭuloj por Romio, kio devigis Cezaron alsendi plurajn legiojn:
- Legio I Augusta
- Legio II Augusta
- Legio IV Macedonica
- Legio V Alaudae (agis en Asturio)
- Legio VI Victrix (agis en Asturio)
- Legio IX Hispana
- Legio X Gemina (agis en Asturio)
- Legio XX Valeria Victrix
Al tiuj aliĝis helpaj trupoj:
- Ala II Gallorum,
- Cohors II Gallorum,
- Ala II Thracum Uictrix Ciuium Romanorum,
- Cohors IV Thracum Aequitata,
- Ala Parthorum
- Ala Augusta
Ankaŭ partoprenis la romia militŝiparo, sendite de Aquitania. Ĝi alvenis al la kantabra marbordo kaj estis tiu, kiu decidis la rezulton de la konflikto. Ĝia alveno sieĝis la kantabrojn per trupoj surteriĝintaj. Oni kalkulas, ke la romia armeo uzis 70.000 soldatojn, tamen ĉi tiu kalkulo estas malsama dependante de la fonto. Oni kalkulas ĉirkaŭ 5.000 homojn po unu legio.
Tamen oni pensas, ke ĉi tiu nombro devus esti pli granda ol 80.000, konsiderante la helpsoldatojn, ĉar kvankam post la reformo de Mario, la oficiala nombro da homoj estis 6.200, ofte dum la regado de Aŭgusto Cezaro unu legio fluktue konsistis el de 5.000 ĝis 8.000 soldatoj.
En la jaro -25, Aŭgusto Cezaro donas al la asturioj sian kampadejon Brigantum, kiel premion responde al la asturia helpo. Tamen, poste la asturioj kuniĝis al la kantabroj por batali kontraŭ Romio. La imperiestro Aŭgusto Cezaro, unu jaron post sia alveno, devis retiriĝi al Tarragona, ŝajne pro malsano. La militkonflikto tamen daŭris plu dum 10 jaroj (komparu: Romio elkonkeris Francion en tempo da 7 jaroj).
[redaktu] Fino
Male al aliaj similaj konfliktoj, la Romia imperio ne arigis militkaptitojn, sed preferis mortigi la kantabrojn militpovajn. Ankaŭ oftis inter la kantabroj sinmortigi prefere al sklaveco, ĉu per glavo aŭ fajro, aŭ ĉefe per veneno preparita el semoj de taksuso, mita kelta arbo. Strabono diris, ke ili malrespektas la morton kaj la doloron, ili krius venkon eĉ krucumite. Iliaopinie, laŭ Strabo, morti kiel libera militisto estas jam venko.
La militfino okazis en la jaro -19, tamen en la jaro -16 okazis etaj ribeloj. Romio, same kiel kun aliaj venkitaj teritorioj, volis devigi siajn reformojn. Tamen tiu "fremda" alveno ne multe sukcesis. Kvankam masakrite kaj devigite elmontiĝi, la kantabroj plu estis iomete kontrolitaj de du legioj (X Gemina kaj IV Macedonica), kiuj restis en la kantabra teritorio pluajn 70 jarojn.
Post la kantabraj militoj kaj la submeto fare de Romio, la romiaj legioj adoptis kelkajn simbolojn de la kantabroj, ĉu krucojn kaj simbolojn kaj lunajn kaj sunajn. La romia armeo kopiis ankaŭ ĉevalrajdajn taktikojn kiel la circulus cantabricus aŭ la cantabricus impetus, antaŭe menciitaj.
[redaktu] Bibliografio
- Los Cántabros antes de Roma, 2ª edición: Dr. Eduardo Peralta Labrador, Real Academia de la Historia. (2003)
- Las Guerras Cántabras: Angel Ocejo Herrero y vv.aa.
- Estelas Cántabras: Símbolos de un pueblo: Juan Carlos Cabria Gutiérrez, editorial Brenes XXI.
- Onomástica de Cantabria - Los Nombres de Persona Cántabros: Jesús J. Maroñas.
[redaktu] Eksteraj ligiloj
(nur hispane)
