Lingala

Us der alemannische Wikipedia, der freie Dialäkt-Enzyklopedy

Im hellgrüene Gebiet reded vili Lüüt Lingála (hellgrün) und im tunkelgrüene Gebiet isch s für mänge d Mueterspraach

Lingála (oder Ngala) isch en afrikanischi Vercheers- und Handelsspraach. Me redt si vor alem i de bede Kongo.

[ändere] Härkumft

Sprachlich ghört Lingála zu de Bantuspraache, wo z Ost- und z Zentralafrika - aber au im süüdliche Afrika gredt wärded. Lingála isch em Kongo (Fluss) entlang i de Provinz Equateur im damalige Belgisch-Kongo entstande. Zerscht häd Lingála Lobangi gheisse und isch d Spraach vo de Bangala gsi, eme Stamm wo det im Gebiet, i de Region Ngala, uf halbem Wääg zwüsched Lépoldville (hüt Kinshasa) und Stanleyville (hüt Kisangani) woned. Det isch eini vo de erschte Handelsstation vom Kongo-Freistaat, de Hafe Nouvelle Anvers (hüt Makanza) pouet worde. Us Lobangi, gmischt mit andere Bantusprachen, isch im XIX. Jahrhundert e überregionali Vercheers- und Handelsspraach entstande. Die drü Pöschte händ zu de erschte ghört, won im undere Kongobecken ab 1899 katholischi Missionsstatione worde sind.

Us em französische und us Kiswahili händ d Missionar Lehnwörter uufgna, wäns nötig gsi isch. Es git au e paar Wort, won us em tüütsche Spraachruum chömed, vermuetli übers Flämische (Holländisch) vo de belgische Kolonialhäre (lueg i de Tabäle). Lingála ghört zu de Lusengo-Spraache und isch mit Bangala und Bobangi äng verwandt. Öppe en Drittel vom Wortschatz isch mit Bobangi similar, das gheisst gliich, was ja nöd verwunderet, wil Lingála us Bobangi entstande isch.

Lingála     Änglisch  Holländisch  Tüütsch   Alemannisch
mbúku       book      boek         Buch      Buech
mbeto       bed       bed          Bett      Bett
míliki      milk      melk         Milch     Milch
kobeta      beat                   
koluka      look                             luege
kopo        cup       kop
kobanga     bang               
-
ko- bi de Värbe isch d Infinitiv-Vorsilbe vo de Värbe.
m- bi mbúku und mbeto d Singularvorsilbe won im Plural
dur ba- ersetzt wird, also zum Bischpiil 1 mbúku; 3 babúku

S Gebät "Euse Vater" uf Lingála uf de Wand vom Karmeliteschloschter uf em Ölbärg z Jerusalem.

[ändere] Spraachbiischpiil

Eyebani ndenge nini ngenge ya sida epesamaka. Eyebani ndenge nini moto akoki komikebisa. Eyebani ndenge ya boluki ngenge ya sida na nzoto ya moto. Eyebani ndenge ya kokitisa mpasi ya moto oyo abeli sida, ndenge ya kosalisa ya mpe kobakisa bomoyi bwa ye. (Eyebani ndenge = mer weiss; ngenge ya sida = Aids-Virus (HIV); us ere Gsundheitsbroschüre)

Tata wa biso, ... (Pater Noster; lueg uf em Bild; tata = Papa, Vater)

[ändere] Verbreitig

I de Demokratische Republik Kongo isch Lingála trotz de grosse Verbreitig a de Schuele nöd Unterrichtsspraach. Uf privater Basis wärden aber sehr erfolgrichi Alphabetisierigs-Kürs vo lokale Bevölkerungskomitees mit de Unterstützig vo de UNESCO im Landesinnere duregefüert. Es git Wörterbüecher is Spanische, Französische oder Änglische. Sit 1970 isch d Bible vollständig uf Lingála übersetzt. Vom Neue Testamänt und de Psalme gits unterschidlichi Usgaben. De Dr. Adolphe Dzokanga vom Institut National des langues et Civilisations Orientales de Paris häd Wörterbüecher, Grammatike und Spraachwüsseschaftlichi Büecher über Lingála verfasst.

Lingála redt me i groose Teil vo de Demokratische Republik Kongo und de Republik Kongo, aber au i de Zäntralafrikanische Republik und im Norde vo Angola. Über 10 Millione Lüüt reded Lingála. I de Medien, de Armee, offiziele Asprache und de Musig isch es starch verbreitet, was dazue gfüert häd, dass noch de Entkolonialisierig d Bedüütig vo Lingála starch zuegnaa häd. I de DR Kongo gits näbed deAmtsspraach französisch au vier Nationalspraache: Kikongo, Swahili, Tshiluba und Lingála. I de Hauptstadt Kinshasa reded hüt mee Lüüt Lingála wie Kikongo, de Spraach, wo me äigetli i däre Region rede täti.

Land                Erstspraach  alphabetisiert  Zweitspraach  alphabetisiert  (Quälle)
Kongo-Brazzaville   300 000      10% bis 30%     ?             25% bis 75%     SIL, 1993
Kongo-Kinshasa      309 100      ?               8 400 000     ?               WA, 1999
Zentralafrik. Rep.  ?            ?               ?             ?
Norde vo Angola     ?            ?               ?             ?

zäme me als 10 000 000; demographisch bedingt gits immer me. I letschter Ziit au im Norde
vo Angola und im Gebiet wo mer Kikongo rede tuet als Überregionale Vercheerssprach immer
mee verbreitet.

[ändere] Klassifikation

Niger-Kongo, Atlantik-Kongo, Volta-Congo, Benué-Kongo-Sprachen|Benué-Kongo, Bantoid, Südlichi Bantuspraache, Narrow Bantu, Nordwest, C, Bangi-Ntomba (C 40), Lusengo.

Lingala, Sprachcod LIN, isch eini vo de acht Lusengo-Spraache.

[ändere] Egstäärni Siite

I dere Spraach gits e eigeti Wikipedia. Die cha me da aaluege und au Biiträäg schriibe Wikipedia uf Lingala

• Ethnologue (änglisch)
• Sprachbüecher (französisch)
• Grammatik (französisch)
• Forum (französisch)
• Wikipedia uf Lingála