Vokal
Us der alemannische Wikipedia, der freie Dialäkt-Enzyklopedy
E Vokal isch en Luut i dr mänschliche Sprooch wo dr Vokaltrakt (also de Mund, Rache usw) offe isch, un dr Artikulationsstrom (d Luft wo usgstoose wird) deswege unghindert cha entweiche. Bi Konsonante isch dr Vokaltrakt dergege gschlossener un dr Artikulationsstrom wird agstaut oder durch engi Öffnige druggt. Vokal sin i dr Regel stimmhaft, des heisst dass d Stimmbänder vibriere während dr Luut produziert wird. Es git aber Sprooche wo au stimmlosi Vokal hen, zum Byspiil O'odham (e Sprooch wo vo fascht 10.000 Urywohner z Arizona un Mexiko gsproche wird).
Wenn en Vokal allei vorchunt sait mer em Monophthong, züe zwei Vokäl i dr glychi Silbe sait mer Diphthong. En Diphthong wird als Kombination vumene Vokal uneme nüt-silbische Halbvokal definiert.
[ändere] Vokalinventar
I dr Phonologi werre Sproche oft nooch dr Zahl vo ihrene Vokal ydeilt. Am hüüfigschte sin Vokalinventar vo 5 oder 7 Vokal. S allerchlynschte wo bekannt isch isch des vum Abchasische mit numme 2 Vokal, d gröschte Vokalinventar chömme im Sedang (24 Vokal) un verwandti Sproche vo Südoschtasie vor. Es isch allerdings schwierig d gnaui Grössi vo de allergröschte Vokalinventar z'ermittle. Mangi alemannische Dialäkt ghöre zu de vokalryschte Sproche uf dr Wält, so s Bärndütsch mit 23 Vokal; andri Dialäkt wie s Baseldytsch un d meischte andre Niideralemannische Dialäkt hen weniger.
Es folge Byspiil vo möglichi Vokalsyschtem.
Alli Sproche hen en /a/-artige Vokal un fascht alli Sproche hen en /i/ un /u/-artige Vokal. D gnaui Ussproch vo de Vokal isch i Sproche wo numme wenigi hen allophonisch starch verschiede.
S Quecha (d gröschti indigene Sproch vo Südamerika) het 3 Vokal un kei Unterscheidig zwüsche Churz- un Langvokal.
| Vorderzunge | Zentral | Hinterzunge | |
|---|---|---|---|
| gschlosse | i | u | |
| offe | a |
D Arabischi Sproch oder au s Inuktitut (d Sproch vo de Inuit-Eskimo) hen en Vokalsyschtem vo 3 Churz- un 3 Langvokal.
| Vorderzunge | Zentral | Hinterzunge | |
|---|---|---|---|
| gschlosse | i iː | u uː | |
| offe | a aː |
Näbe denne "bogene" Syschtem isch au e linears mögli, z.B s Adygeische (Nordkaukasus).
| Zentral | |
|---|---|
| gschlosse | ɨ |
| mittel | ə |
| offe | a |
D meischte Sproche hen 5 oder 7 Vokal, so zum Byspiil s Spanische (5) un s Italienische (7). Bi 5 Vokal isch d gnaui Ussproch vo /e/ un /o/ meischtens offener un isch allophonisch arg verschiede.
| Vorderzunge | Zentral | Hinterzunge | |
|---|---|---|---|
| gschlosse | i | u | |
| halbgschlosse | e | o | |
| offe | a |
| Vorderzunge | Zentral | Hinterzunge | |
|---|---|---|---|
| gschlosse | i | u | |
| halbgschlosse | e | o | |
| halboffe | ɛ | ɔ | |
| offe | a |
Viili Sproche (wie au s Alemannische), vergrössre ihr Vokalinventar durch Langvokal, so z.B s Finnische mit 8 Churz- un 8 Langvokal un 16 Diphthong.
| Vorderzunge | Zentral | Hinterzunge | |
|---|---|---|---|
| gschlosse | i iː y yː | u uː | |
| halboffe | ɛ ɛː œ œː | ɔ ɔː | |
| offe | æ æː | ɑ ɑː |
Durch Nasalvokal cha en Vokalsyschtem ebefalls grösser werre, z.B Polnisch mit 6 Oralvokal un 2 Nasale.
| Vorderzunge | Zentral | Hinterzunge | |
|---|---|---|---|
| gschlosse | i | ɨ | u |
| halboffe | ɛ ɛ̃ | ɔ ɔ̃ | |
| offe | a |
Im Polnische isch d Nasalität allerdings kei bsunders wichtigs Merchmool, im Französische sin Nasalvokal dergege bsunders wichtig; au mangi schwebische un bairische Dialäkt hen Nasalvokal i ihrem Inventar.
S Französische, s Änglische oder d dütschi Standardsproch hen überdurchschnittlich viili Vokal. D Normussproch vum britische Änglisch (Received Pronounciation) het mit 12 Vokal un 8 Diphthong s gröschti Vokalinventar innerhalb vum Änglische (lueg dezüe unter änglischi Phonologi. D Normussproch vo dr dütsche Standardsproch het 15 Vokal un 3 Diphthong un s Französische het 12 Oralvokal un 3-4 Nasalvokal.
