Tergüel

De Biquipedia

Tergüel
Plaza d'O Torico
Comunidat autonoma	Aragón
Probinzia	Tergüel
Redolada	Comunidat de Tergüel
Codigo postal	{{{cp}}}
Latitut Lonchitut	{{Coor dd| lon=-1.10|lat=40.34}}
Superfizie	440,4 km²
Altaria	915 m.
Distanzia	{{{distanzia}}} km enta Tergüel
Poblazión	34.236 ab. (2007)
Chentilizio	{{{chentilizio}}}
Ríos	Guadalabiar
Pachina web	http://www.teruel.net

Tergüel ye una ziudat d'Aragón, en a redolada zentro-oriental d'a peninsula Iberica, capital d'a probinzia d'o mesmo nombre. Con 34.236 abitants (2007) ye a capital de probinzia menos poblada d'España. Ye situata en a confluyenzia d'os ríos Guadalabiar e Alfambra. En a Sierra d'Albarrazín naxe antimás o río Tajo.

Ye espezialment conoxita por o suyo pernil e o suyo arte mudexar reconoxita por a UNESCO como Patrimonio Común d'a Umanidat.

A suya fiesta mayor se zelebra o lunes más amán d'o 10 de chulio (San Cristobal) conoxita como a Baquilla de l'Ánchel. As fiestas se carauterizan por os pasacarreras mosicals (charangas), bailes nueiturnos e toros ensogatos por as carreras d'o zentro d'a ziudat.

Entre os suyos atrautibos toristicos se troban as suyas edificazions mudexars, o mausoleyo d'os amants de Tergüel, o zentro paleontolochico Dinópolis e una gran riqueza natural. O suyo arte mudexar remera o suyo pasato multicultural. Os molimentos más destacatos d'iste estilo son a Ilesia de Santa María, Seo d'a diozesis de Tergüel, as torres de O Salbador, San Martín e San Pietro, á cualos piez se troba a ilesia que tien o mesmo nombre, tamién d'arte mudexar.

Comprende os lugars de Billalba Chusana, Campiello, Caudet, Concut, o e despoblato de a Gasconiella.

Contenius 1 Istoria 2 Guerra Zebil 3 Nome 3.1 Orichen prerromán 3.2 Formas meyebals 3.3 Denominazión en aragonés atual 4 Esporte 5 Enrastres esternos

[editar] Istoria

Tergüel estió poblata dende os tiempos d'os ibers; bi ha restas en o chazimiento d'o Poblato iberico; estió ocupata por os romans quedando poblazions á on esistioron campamentos (Castralbo d'o Latín Campamento Blanco), ocupata por l'arabe Tarik, e cristianizata por Alifonso II; os suyos abitants interbinioron en a conquista de Balenzia á los arabes, estando-li atorgato lo tetulo de Ziudat en 1347 por a suya colaborazión en as Guerras d'a Unión.

[editar] Guerra Zebil

Tergüel adquirió triste fama mientres a Guerra Zebil, por estar o eszenario d'a clamata Batalla de Tergüel. Abendo cayito en mans d'os sulebatos á lo comenzipio d'a guerra, estió a unica ziudat presa por a Republica e posteriorment reconquistata por as tropas de Franco. A ziudat quedó prauticament destruyita. Un dato intresant ye que en a batalla de Tergüel s'emplego por primera begada, e como preludio d'o que ocurrirba en a Segunda Guerra Mundial, l'abión alemán Ju-87 Stuka.

[editar] Nome

[editar] Orichen prerromán

O suyo nome se remonta a una radiz prerromana, probablement o zelta TUROS, que se repite muito en toponimos d'o sur d'a probinzia e que aparixe en as inscripzions zeltiberas de Peñalba de Billastar. Bi ha muitos toponimos en os países antigament zeltas con esta radiz, como Zürich < TURICIUM, pero lo que más li se parix ye Borgo Turola en o norte d'Italia. Esta radiz se presenta n'iste zaguer toponimo italiano e en Tergüel con a terminazión -OLUS, l'achiquidor latín que eboluzionó ta l'aragonés -uelo e o mozarabe -uel. En un ara trobata en Pías (Ourense) bi ha referenzias á lo dios galaico Torolvs Combiciegvs. En Castro Candelas (Ourense), se trobó una iscripzion que i posaba REVVE ANA/BARAECO /AFER ALBINI /F(ilius) TVROLVS /V(otum) S(olvit) L(ibens) M(erito).

Bels autors sin d'embargo relazionan Tergüel con l'antiga Turba, capital d'os antigos turboletas.

[editar] Formas meyebals

A eboluzión natural de TVROLUS seguindo a fonetica d'os iberorromanzes zentrals ye Toruelo (a u puet eboluzionar ta o como en FURCA > forca), e la O curta latina diftonga ta -ue-:

• TUROLUS > *TUROLO > *Toruelo.

O mozarabe local teneba una tendenzia á perder a -o final n'estas terminazions (Buñuel, Arañuel, Estercuel, Almochuel, Xatiel, Castiel Fabib, Caudiel), tendenzia que eredó l'aragonés meyebal d'ixas tierras, e que tamién prenió d'os oczitans:

• Toruelo > Toruel / Teruel

O parexito fonetico con o Toro faborexió a leyenda fundazional d'Alifonso II perseguindo lo Toro. A más d'istas en os testos meyebals latins e romanzes s'escribiba de muitas trazas, á sobent as latinizatas Torol, Turol, Terol. Como en catalán o sufixo latín OLUS no diftonga e pierde a bocal final romanze, en catalán o toponimo s'adauta con una d'estas zagueras, prenendo-ne Terol.

A trasformazión d'a "o" romanze en "e" ye normal en l'aragonés dende a Edat Meya (Semontano, Espital, os lugars de Terrién e Segorb). O castellán prenerá a forma d'o toponimo que será más común á finals d'a Baxa Edat Meya: Teruel.

[editar] Denominazión en aragonés atual

En aragonés o diftongo -ue- desembolica á sobent una g cuan ba dimpués de r (Esquirgüelo, Pallargüelo, Zirgüello, Billargüé, Argüés, etz..).

L'imbestigador pancrudano de l'aragonés Miguel Anchel Martín Pardos adató lo toponimo ofizial Teruel á la ortografía y pronunziazión de l'aragonés normalizato atual en forma de Tergüel, sin saber que ya esistiba: en baxorribagorzano ya se pronunzia asinas. A más en bels charrars churros ye Teregüel y que en os testos romanzes baxomeyebals de l'aria de Rubihuelos, autual Rubielos de Mora s'escribiba Terhuel e Noguerhuelas con una h que representaba prezisament ixa g d'enantes o diftongo ué.

[editar] Esporte

• Club Deportivo Teruel

[editar] Enrastres esternos

• Ayuntamiento de Tergüel
• Torre Mudexar d'O Salvador