Ceres (Dwargplanet)
From Wikipedia
(1) Ceres is de Beteken för en Dwargplanet in uns Sünnsystem. Ceres weer an den 1. Januar 1801 von Giuseppe Piazzi opdeckt worrn un hett lange Tiet to de Asteroiden tellt. (1) Ceres bewegt sik in den Asteroiden-Hööftgördel un is dorin mit 975 km Dörmeter an’n Äquater ok dat gröttste Objekt. Siet den 24. August 2006 warrt (1) Ceres nu to de Dwargplaneten tellt. Nöömt is he no de röömsch Göddin von de Bueree.
Inholtsverteken |
[Ännern] Opdecken
[Ännern] Ümstännen
Al Johannes Kepler hett sik dacht, datt twüschen Mars un Jupiter een „Lück“ weer, von wegen den groten Afstand. Dat segg ok de Titius-Bode-Reeg, de üm 1770 opdeckt worrn is. Siet ungefiehr 1800 hebbt sik denn de Astronomen Franz Xaver von Zach un Johann Hieronymus Schröter een „Himmelspolizey“ utdacht: De ganze Heven üm de Ekliptik is in 24 Rebeeten ünnerdeelt worrn, för de jümmer een Steernwacht toständig wörr. De hebbt denn utkeken, no den vermoten Planeten. To de Tiet wörr Piazzi de Baas von de Steernwart in Palermo op Sizilien. He fünn den ober meer ut Tofall, as he an'n 1. Januar 1801 een Steernkort op de Proov stell wull. Man, toeerst hett he dacht, dat he een Komet opdeckt harr un wüsst gor nich, dat he den Planeten funnen har, den all socht hebbt.
Denn wörr Piazzi ober krank worrn un hett sien Opdecken bald ut de Oogen verlorn. Dat een hele Tiet duurt, bit dat de wedderfunn wörr. Carl Friedrich Gauß har mit sien Method von de lüttsten Quadraten de Baan ganz goot utrekend, so dat von Zach dat Objekt an'n 7. Dezember 1801 wedderfinn künn. Dorno hett sik ok zeigt, dat de Baan tatsächlich twüschen Mars un Jupiter leeg un ok jüst den Afstand har, de ut de Titius-Bode-Reeg folgt. (1) Ceres wörr dorophin för een Planeten halln woorn – to de Tiet de achte, as Neptun noch nich opdeckt wörr.
Eerst as so üm 1850 bannig mehr Himmelskörper twüschen Mars un Jupiter funnen worrn sünd, hett man sik denn entsloten, dorvör de Beteken „lütte Planeten“ oder eben Asteroiden (ok Planetoiden) intoführn. To de Klass is denn ok (1) Ceres tellt worrn, de denn ok erst sien Nummer (1) kregen hett. An 24. August 2006 hett ober denn de Internatschoonale Astronoomsche Union (IAU) nu de niege Definischoon von Planeten, Dwargplaneten un anneren lütte Himmelskörper rutgeven, wo nu ok (1) Ceres totellt. De Nummer hett he ober behallen, üm de Dwargplaneten von de „richtigen“ Planeten aftogrenzen.
[Ännern] Naam
Piazzi hett sien Opdecken toeerst den Naamen Ceres Ferdinandae geven, nöömt no de röömsch Göddin von de Bueree, Ceres, de ok Schutzpatron von de Insel Sizilien wörr, un no König Ferdinand IV. von Neapel de dree johr vörher no Palermo flücht wörr. Dat geef noch annere Vörsläg von annere Astronomen, ober von Zach hett to seggt, dat Piazzi sien Opdecken nu tauft har un he as Opdecker dorto ok dat Recht har. Man de Naam von Ferdinand wörr nich so geern seehn, so dat disse Tosatz denn bald wegfalln is.
[Ännern] Ümlop
(1) Ceres löpt in de Mitt von den Asteroiden-Hööftgürdel in een Afstand von 2,77 AE von de Sünn. För eenmal rüm bruukt (1) Ceres 4 Johr, 219 Daag un 19 Stünnen. Sien Baan hett een Exzentrizität von 0,08 un ist dorüm nicht so ganz kreisrund. In sien Perihel is (1) Ceres 2,54 AE wiet weg von de Sünn, in't Aphel sünd dat 2,99 AE. Gegen de Ekliptik is de Baan üm 10,6° kippt.
In de Oppositschoon is (1) Ceres twüschen 1,59 AE un 2,00 AE von de Eer weg un kann een schienbar Lüchen bit to 6,7m hebben. Denn is (1) Ceres ok al mit een eenfach Kiekrühr un lüttere Teleskope to seehn.
[Ännern] Eegenschoppen
[Ännern] Mass un Grött
De gröttste Himmelskörper von den Asteroiden-Hööftgürdel hett een Masse von rund 9,35×1020 kg. Dormit is he ungefäähr 3,5 mol so swor as de tweetsworste Asteroid (4) Vesta un vereent 30% von de ganzen Masse in den Hööftgördel in sik. (1) Ceres is meist rund. Sien Radius is ~487 km an Äquater un 455 km (±5 km) an Pol. He hett also ein mittlere Dicht von 2,077±0,036 g/cm³. (1) Ceres hett ok en Rotatschoon: In 9,075 Stünnen drieht he sik eenmol üm sik sülbst.
[Ännern] Bavensiet
(1) Ceres hett en Albedo von 0,09, wat soveel bedüd, dat blots 9% von dat Licht, dat op den Dwargplanet opdropen deit ok wedder torüchstrohlt wart. De Bavensiet is also teemlich düster un is woll riek an Kohlenstoff. Mit Radar is rutfunnen worrn, dat de ganze Bavensiet mit fien Regolith bedeckt is. Von dat Hubble-Teleskop sünd masse Biller maakt worrn. Dorbi is een düstern Plack von 250 km Dörmeter opdeckt worrn, de „Piazzi“ nöömt wörr. Opfäälig is ok een hellen Plack von 400 km Dörmeter un veele lüttere Strukturen, man dat is noch unbekannt, wat disse Saken sünd.
[Ännern] Opbo un Tosamensetten
Dör dat Ünnersöken dör Hubble sünd en poor Saken över de Tosamensetten vun den Dwargplaneten bekannt: Man glövt, dat (1) Ceres differenzeert is. Dat bedüd, dat de sworen Steen en Karn bildt un doröver lichtere Mineralen un Wateries as en Oort Mantel un Krust leegt.
Dat Differenzeeren künn woll utlöst wesen dör den radioaktiv Verfall von dat Aluminium-Isotop 26Al un de Hitt, de dorbi freesett warrt. Man glövt, de Mantel wörr opsmölt un fletig, man de Krust bleev frorn un fast. Aver in den Mantel kunn so dat sworere Material rünnersacken. Dat Söötwater op (1) Ceres warrt op’t fieffache von dat op de Eer schätzt. Water maakt 17 bit 27 % von den Dwargplanet ut.
[Ännern] Utforschen
Dat is plaant, dat 2015 de Ruumsond Dawn bi (1) Ceres ankommen un för meehrere Maanden in Ümlop üm den Dwargplaneten gaan schall. Dör de Mission hofft de Wetenschopplers op nieg Weten över den Opbau un de Entwickeln von (1) Ceres. Vörher is plaant, dat de Sond bi (4) Vesta rankieken schall, so dat een beide miteenanner verglieken kann.
