Czołg

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

Mark I – pierwszy użyty bojowo typ czołgu

Poszczególne elementy budowy czołgu
1. napęd gąsienicowy,
2. armata czołgowa,
3. błotniki,
4. wyrzutnie granatów dymnych,
5. przeciwlotniczy wielkokalibrowy karabin maszynowy,
6. przedział silnikowy,
7. wieżyczka dowódcy,
8. czołgowy karabin maszynowy sprzężony z armatą,
9. pochylony pancerz przedni,
10. burtowy karabin maszynowy (nie stosowany po II wojnie światowej)

PzKpfw IV Ausf A

T-34/85

T-55

M60 Patton

T-72: widoczny pancerz reaktywny wprowadzony jako lokalna modernizacja w latach 90-tych XX w.

IS-3

Czołg – pancerny, gąsienicowy wóz bojowy, uzbrojony w armatę umieszczoną w obrotowej wieży (zazwyczaj również w jeden lub więcej karabinów maszynowych). Korpus czołgu wykonany jest z pancernych płyt o zróżnicowanej grubości. Czołg jest zasadniczym środkiem prowadzenia walki lądowej, zwłaszcza natarcia. Niektóre czołgi z okresu I wojny światowej nie posiadały wieży, dlatego za pierwszy prawdziwy czołg uważa się francuski Renault FT-17.

Powstał przez połączenie koncepcji samochodu pancernego i ciągnika gąsienicowego. Początki czołgu jako rodzaju uzbrojenia sięgają I wojny światowej. Od tego okresu przechodził rozmaite zmiany i metamorfozy, jednak do dzisiaj stanowi podstawę sił lądowych we wszystkich armiach świata.

Prototyp czołgu opracowali Anglicy w 1915 r. W pierwszych bitwach wojny w ogniu karabinów maszynowych ginęły tysiące żołnierzy usiłujących zdobyć okopy wroga. Brytyjski pułkownik Ernest Swinton doszedł do wniosku, że skuteczną osłoną atakującej piechoty mógłby być opancerzony traktor na gąsienicach. Dzięki poparciu Winstona Churchila powstał pojazd nazwany "Mały Willy". Osiągał prędkość ok. 5 km/h przy wadze 14 ton i długości 4 metrów, a co najważniejsze, był w stanie przejechać przez okopy. Z racji podobieństwa ""Willy'ego"" do zbiornika na benzynę i w celu zmylenia wywiadu niemieckiego, pułkownik Swinton nadał maszynie kryptonim "tank", czyli dosłownie zbiornik. Nazwa ta, do dzisiaj w wielu językach oznacza czołg.

[edytuj] Historia

[edytuj] Początki

Pierwsze czołgi, oznaczone Mark I weszły do akcji w czasie natarcia w rejonie Cambrai. Były to powolne i ociężałe maszyny, które rozwijały maksymalną prędkość 8 km/h i posiadały pancerz czołowy o grubości 10 mm. Gąsienice opasywały cały kadłub, do napędu służyły dwa silniki benzynowe i dwa sprzęgła pracujące niezależnie i napędzające każdą z gąsienic. Oznaczało to, że żeby wykonać zwrot potrzeba było synchronizacji operatorów każdej ze stron. Hałas wewnątrz był ogromny, jako środka łączności między czołgami używano gołębi. Zdarzało się że podczas natarcia pociski z karabinów maszynowych przeciwnika uderzające o pancerz nie przebijały go, ale powodowały jego topienie i oparzenia załogi. Uzbrojeniem tych pierwszych czołgów były dwie armaty kalibru 57 mm i 4 karabiny maszynowe kalibru 7,9 mm. Uzbrojenie było zamontowane w sponsonach po bokach kadłuba.

Postęp w rozwoju czołgów był jednak ogromny i już w 1917 r. powstawały bardzo udane konstrukcje takie jak np. francuski Renault FT-17 wyposażony w obrotową wieżę z działkiem kalibru 37 mm lub karabin maszynowy, który rozwijał prędkość maksymalną 9 km/h. Niemiecka konstrukcja z 1918 r. – A7V była szczytem możliwości i techniki tamtych czasów. Pancerz o grubości 30 mm z przodu i 20 mm po bokach, zamontowana z przodu kadłuba 57 mm armata o daleko większych możliwościach niż ta z czołgów Mark I, czy nawet Mark V oraz prędkość maksymalna wynosząca 12 km/h dawały mu bardzo duże możliwości w tamtym czasie.

Okres międzywojenny to czas prób i udoskonalania istniejących pomysłów. Wtedy to wykrystalizowała się idea czołgu istniejąca z niewielkimi zmianami do dziś. Czołg stał się wtedy opancerzonym pojazdem jeżdżącym na gąsienicach (istniały pomysły czołgów na podwoziu kołowym jednak zostały szybko zarzucone) wyposażonym w działo przeznaczone do zwalczania wrogich pojazdów i wspierania piechoty oraz karabiny maszynowe umieszczone w wieżyczce i najczęściej także w kadłubie przeznaczone do obrony własnej i zwalczania wrogiej piechoty. Do napędu używano nadal jeszcze silników benzynowych. Tylko w ZSRR zaczęto pod koniec lat 30. wprowadzać daleko lepiej nadające się do tego silniki wysokoprężne. Kaliber głównej armaty zazwyczaj nie przekraczał 37 mm.

Wszystko zaczęło się zmieniać pod koniec lat trzydziestych pod wpływem nowych poglądów na temat sposobów użycia czołgów na polu walki. Dotychczasowa koncepcja polegająca na przydzieleniu czołgów do dywizji piechoty i wspieranie jej w ramach klasycznej wojny pozycyjnej zaczęła być zastępowana nowymi pomysłami. Koncepcja, wprowadzona przez generała brygady Heinza Guderiana, zakładała użycie czołgów jako broni samodzielnej, jej zadaniem miało być przełamanie pozycji wroga jednym "klinem pancernym" i szybki manewr oskrzydlający wywołujący w efekcie panikę i rozerwanie frontu. Przez tak stworzony wyłom wkraczać miała szybko posuwająca się za czołgami piechota zmotoryzowana. Analogiczna koncepcja powstała w szykującym się do wielkiej wojny pod sztandarami komunizmu ZSRR. Tam powstały projekty czołgów dużo lepszych niż dotychczasowe konstrukcje europejskie.

[edytuj] Rozwój w poszczególnych krajach

[edytuj] Czechy

Czechosłowackie czołgi II wojny światowej

[edytuj] Niemcy

W 1931 w zakładach Kruppa roku opracowano na tajne zamówienie Urzędu Uzbrojenia Armii (Heereswaffenamt) dwa modele lekkiego czołgu PzKpfw I i PzKpfw II (PzKpfw – Panzer Kampfwagen, czyli "opancerzony wóz bojowy"). Ponieważ traktat wersalski zabraniał niemieckiej Reichswehrze posiadania broni pancernej dlatego czołg oznaczony został LaS (Landwirtschaftlicher Schlepper – ciągnik rolniczy).

Oznaczenie to zmieniono na Panzerkampfwagen I dopiero w 1935 roku, gdy Hitler oficjalnie wypowiedział traktat wersalski. Pierwszy był uzbrojony w dwa karabiny maszynowe kalibru 7,92 mm osadzone w wieży, a drugi miał jeden karabin i działko kalibru 20 mm.

Podstawowy czołg niemiecki okresu II wojny światowej PzKpfw IV, został opracowany w 1936 roku. Miał on masę od 18 ton w przypadku pierwszych wersji do 32 ton dla wersji budowanych pod koniec działań wojennych. Uzbrojenie składało się z działa kaliber 75 mm i dwóch karabinów maszynowych kalibru 7,92 mm; załoga składała się z 5 osób.

Niemieckie czołgi II wojny światowej

[edytuj] Związek Radziecki

Związek Radziecki wprowadził kilka projektów czołgów które wprawiły w zdziwienie żołnierzy Wehrmachtu swoimi osiągami i sprawnością bojową. Pierwszym z nich był budowany w dużej serii czołg BT (skonstruowany na podwoziu czołgu konstrukcji amerykańskiego inżyniera Christi'ego) – istniało kilka jego odmian. Cechą wyróżniającą ten wóz była jego ogromna prędkość (BT – bystriechodnyj tank – szybki czołg) – potrafił na dobrej drodze osiągnąć nawet 86 km/h (bez gąsienic, których możliwość zdejmowania była charakterystyczną cechą tego wozu) i był to niekwestionowany rekord aż do końca lat 70. (ale już w roku 43. amerykański niszczyciel czołgów M18 Hellcat, również gąsienicowy, osiągnął 120 km/h!- rekord pobity dopiero przez Abramsa). Czołgi serii BT wyposażone były w długolufową armatę kalibru 45 mm, która w zupełności wystarczała do walki z każdym ówczesnym czołgiem. Ogromną wadą wozów BT był jednak cienki pancerz (w najlepszym z nich, BT-7, zaledwie 22 mm). Wyprodukowano też lekki czołg pływający uzbrojony w karabiny maszynowe, zapewniający wsparcie piechocie podczas pokonywania brodów, żadna z innych armii na świecie nie miała podobnej konstrukcji.

Następną konstrukcją był ciężki czołg przeznaczony do działań przełamujących KW-1 – skrót od Kliment Woroszyłow, jednego z członków politbiura. Ten ciężki i mocno opancerzony czołg wyposażony był w armatę kalibru 76,2 mm i 3-4 karabiny maszynowe, Jego załogę stanowiło 5 ludzi. Kolejne wersje czołgu KW to KW-2 i KW-85. Dalszy rozwój tej konstrukcji doprowadził do powstania czołgu JS (Josif Stalin). Istniało kilka wersji czołgu IS. Były to wersje od IS-1 do IS-4. Po wojnie w oparciu o czołg IS-3 skonstruowano ciężki czołg T-10, który zakończył służbę w armii rosyjskiej w 1993 r.

Czołg T-34 jest z pewnością najbardziej znanym czołgiem II wojny światowej. Podstawowe parametry określające ten skonstruowany w 1940 roku i wyprzedzający swoją epokę o kilka lat czołg średni to: 25 ton masy, armata kalibru 76,2 mm, 55 km/h i zasięg do 300 km dzięki znakomitemu silnikowi Diesla. W 1943 r. udoskonalono go jeszcze bardziej, wymieniono armatę na kalibru 85 mm, co dało mu jeszcze większą siłę i możliwość walki nawet z czołgami ciężkimi typu "Tygrys". Jeszcze podczas wojny Rosjanie próbowali skonstruować godnego następcę T-34. Powstał więc czołg T-43.Różnił się od T-34 przede wszystkim grubszym pancerzem, jednak nie był to jeszcze czołg, jakiego oczekiwali Rosjanie. Tak więc prace nad następcą T-34 trwały nadal i zaowocowały powstaniem czołgu T-44. Rozwinięciem tej konstrukcji był czołg T-54, który stał się najbardziej rozpowszechnionym na świecie czołgiem podstawowym. Znajduje się on do dziś w armiach kilkudziesięciu krajów świata. W 1941 roku siły zbrojne Trzeciej Rzeszy na froncie wschodnim nie posiadały ani jednego czołgu ciężkiego, niewiele zaś czołgów niemieckich było w stanie nawiązać równorzędną walkę z czołgami radzieckimi. Mimo to w początkowym okresie wojny Niemcy zwyciężali. Zawdzięczali to lepszej organizacji i dysponowaniu radiostacjami, których brakowało w radzieckich wozach. 21 czerwca 1941 r. Armia Czerwona miała na stanie 677 czołgów KW i 1363 czołgi T-34.

Radzieckie czołgi II wojny światowej

[edytuj] Kanada

[edytuj] Japonia

Japońskie czołgi II wojny światowej

[edytuj] Włochy

Włoskie czołgi II wojny światowej

[edytuj] Węgry

Węgierskie czołgi II wojny światowej

[edytuj] Polska

Polskie czołgi II wojny światowej

[edytuj] II wojna światowa

Działania wojenne przyniosły ze sobą bezpośrednią konfrontację czołgów. Wszystkie strony wyciągnęły z niej odpowiednie wnioski i powstało dużo nowych konstrukcji. Po stronie radzieckiej powstał IS-2 (od Iosif Stalin), będący następcą czołgu KW. Miał on 122 mm armatę i pancerz czołowy o grubości 120 mm. Przy masie 46 ton był bardzo groźnym przeciwnikiem dla obu nowych typów czołgów niemieckich: średniego PzKpfw V "Panther" z 1943 roku i ciężkiego PzKpfw VI "Tiger", który pojawił się już pod koniec 1942 roku. "Tiger" ważył 56 ton, był uzbrojony w znakomitą armatę kalibru 88 mm (przekonstruowana przeciwlotnicza), dwa karabiny maszynowe, rozwijał 37 km/h i miał 102 mm pancerz czołowy. Pod koniec wojny Niemcy wprowadzili odmianę o nazwie "Tygrys królewski" – czołg ten miał masę 70 ton, wydłużoną armatę kalibru 88 mm o większej prędkości wylotowej pocisków i tym samym większej skuteczności i pancerzu sięgającym 185 mm grubości. Podane wartości pancerza są jednak względne - w momencie wprowadzenia do służby Tygrysów królewskich niemiecka stal z braku surowców była już znacznie gorszej jakości niż ta stosowana w czołgach radzieckich czy alianckich. Tygrysy były jednak napędzane jeszcze silnikami benzynowymi, podczas gdy radzieckie od początku wojny miały już wyłącznie dużo lepsze silniki Diesla. Silnik Diesla miał zwłaszczą tę zaletę, że używane w nim paliwo (w przeciwieństwie do benzyny) rzadko zapalało się od trafienia czołgu porzez wroga.

Armia amerykańska używała kilku typów czołgów. Najbardziej znanym z nich jest M4 Sherman, opracowany w 1940 roku. Początkowo miał masę 31 ton i krótkolufową armatę kalibru 75 mm o średniej skuteczności; pod koniec wojny pojawiły się wersje z armatami: długolufową kalibru 76 mm, 90 mm a nawet, w wersji z haubicą 105 mm, które nie weszły jednak do walki, debiutując dopiero w wojnie koreańskiej. Zaletą tego czołgu była łatwość jego masowej produkcji i bardzo wysoka niezawodność. Wadą - bardzo wysoka sylwetka i zupełna nieodporność na trafienia z niemieckiej broni przeciwpancernej, przystosowanej do zwalczania znacznie lepiej opancerzonych radzieckich czołgów a także podatny na pożary silnik benzynowy. W trakcie wojny powstało ich około 45 tysięcy.

[edytuj] Okres powojenny

Okres powojenny przyniósł ze sobą na początku zastój nowych konstrukcji, co najwyżej dokańczanie starych i dalekie ich udoskonalanie tak jak np. radziecki T-54, którego wersja rozwojowa T-55 była produkowana do roku 1981. Nowe impulsy pojawiły się w latach sześćdziesiątych. W tym okresie zanikł definitywnie podział na czołgi lekkie, średnie i ciężkie, a za to wykształciła się koncepcja MBT – Main Battle Tank – czołgu podstawowego. Wtedy pojawiły się i weszły do masowego użycia nowe wynalazki zasadniczo zmieniające wygląd pola bitwy. Pierwsze śmigłowce bojowe i PPK, czyli przeciwpancerne pociski kierowane. Na początku kierowanie było przewodowe z czasem użyto lasera jako środka naprowadzającego. Wtedy Armia Radziecka wprowadziła czołgi T-62 z armatami gładkolufowymi, zamiast gwintowanych. Stabilizacja armat, na początku tylko w pionie, potem także w poziomie stała się normą. W latach 70. nastąpił gwałtowny skok w technice, pojawiły się nowe rodzaje pancerzy niestalowych, termowizory, dalmierze laserowe określające odległość z dokładnością do kilku centymetrów oraz... nowe rodzaje środków przeciwpancernych.

[edytuj] Klasyfikacje czołgów

Przez lata najpowszechniejszy był podział czołgów ze względu na ich masę. W tej klasyfikacji wyróżniano:

czołgi lekkie - o masie 8-20t (np. PzKpfw I, 7TP)
czołgi średnie - o masie 30-50t (np. T-34, M4 Sherman)
czołgi ciężkie - o masie 50t (np. IS-2, PzKpfw VI Tiger)

Rzadziej dzielono czołgi ze względu na kaliber głównego uzbrojenia:

czołgi uzbrojeniem lekkim - kaliber do 76 mm (np. PzKpfw III)
czołgi uzbrojeniem średnim - kaliber 90 - 105 mm (np. T-34/85)
czołgi uzbrojeniem ciężkim - kaliber 120mm i więcej (np. IS-2)

Klasyfikacje te były w praktyce umowne i różne w różnych armiach^[1], zaś różnice między najnowszymi czołgami średnimi i nieprodukowanymi już czołgami ciężkimi zatarły się. Ze względu na przeznaczenie taktyczne obecnie czołgi dzieli się na:

czołgi liniowe (bojowe, podstawowe) (np. T-72, Leopard 2, M1 Abrams)
czołgi specjalne, przeznaczone, dzięki specjalnemu wyposażeniu do wykonywania zadań specjalnych (czołgi ze specjalnym uzbrojeniem, wyposażeniem), w niektórych armiach wyróżnia się ponadto czołgi powietrznodesantowe

Niekiedy słowo "czołg" stanowi część nazwy, która określa pojazd nie będący de facto czołgiem. Przykładem są czołgi przeciwlotnicze będące formą samobieżnych dział przeciwlotniczych.

[edytuj] Generacje czołgów

Czołgi powojenne dzieli się obecnie na trzy generacje:

Pierwsza generacja to czołgi powstałe bezpośrednio po II wojnie światowej. Należą do niej T-54, mający 35 ton, 180 mm pancerz czołowy i niestabilizowaną armatę kalibru 100 mm; systemy prowadzenia ognia są mało skuteczne. Jego odpowiednikiem jest amerykański M-47 z niestabilizowaną armatą kalibru 90 mm i podobnym zestawem celowników.

czołgi I generacji:

Druga generacja to czołgi mające już udoskonalone, w stosunku do poprzedników, przyrządy celownicze, wprowadzono wtedy po raz pierwszy celowniki laserowe, i pociski APFSDS. Do tej generacji należą czołgi T-55, w wersji AM (zmodernizowane, wyposażone w system kierowania ogniem MERIDA oraz dodatkowe opancerzenie kadłuba i wieży), T-62 – pierwszy w ogóle czołg II generacji, pierwszy z gładkolufową stabilizowaną armatą kalibru 115 mm i 240 mm pancerzem czołowym. Jego potencjalny przeciwnik amerykański M-60 miał armatę gwintowaną kalibru 105 mm, brytyjską L-7, produkowaną na licencji w USA pod nazwą M-68. Była ona wówczas standardową armatą we wszystkich armiach NATO. Także brytyjskie czołgi Chieftain z armatą o kalibrze 120 mm były klasycznymi przykładami czołgów drugiej generacji. W tym okresie standardem stało się montowanie bocznych ekranów przeciwkumulacyjnych, aby przeciwdziałać nasyceniu kumulacyjnymi środkami przeciwpancernymi (np. granatniki przeciwpancerne) będącymi na wyposażeniu piechoty.

czołgi II generacji:

M1A1 Abrams

Czołgi trzeciej generacji stanowią obecnie podstawowe uzbrojenie armii państw zachodnich. Do tej klasy należą takie pojazdy jak amerykański M1 Abrams wyposażony w gładkolufową, niemiecką armatę Rheinmetal RhM o kalibrze 120 mm, wystrzeliwującą pociski z prędkością 1650 m/s. Pancerz składa się z elementów kompozytowych i wysokowytrzymałych spieków ceramicznych zapewniających mu, po modernizacji, kompletną ochronę przed pociskami kalibru 125 mm z czołgów radzieckich, zarówno kumulacyjnymi jak i rdzeniowymi. System kierowania ogniem dysponuje termowizorem o dużych możliwościach, armata jest w pełni stabilizowana, całkowita masa czołgu wynosi 56 ton. Czołg wyposażono w dość nietypowy system napędu, zamiast klasycznego turbodoładowywanego diesla zastosowano turbinę gazową.

Brytyjski Challenger jest obecnie najlepszym czołgiem wśród armii europejskich. Produkowany od roku 1983. Uzbrojony w armatę kalibru 120 mm. Rozwija prędkość 56 km/h przy masie własnej 62 ton! Pod tym względem pozostawia daleko w tyle jednostki amerykańskie czy niemieckie. Posiada doskonały pancerz typu "Chobham", który na licencji produkowany jest również w USA i zastosowany w "Abramsach". Posiada system automatycznej stabilizacji lufy, wykorzystuje żyroskopy do utrzymania armaty dokładnie wycelowanej nawet wtedy, gdy czołg porusza się po bardzo nierównym terenie. Dalmierz laserowy jest sprzężony z komputerowym systemem kierowania ogniem. Od roku 1996 konstruowane są również nowe wersje, mianowicie Challenger 2.

Niemiecki Leopard 2 w wersjach do A4 ustępuje brytyjskiemu Challengerowi i amerykańskiemu Abramsowi, ma armatę kalibru 120 mm i gorsze opancerzenie oraz systemy kierowania ogniem.

Francuski "Leclerc" jest jedną z najnowszych konstrukcji. Ma armatę kalibru 120 mm, jednak dzięki wydłużeniu lufy prędkość wylotowa wzrosła do 1800 m/s. Armata nie jest ładowana ręcznie, zamontowano specjalny automat ładujący dzięki czemu szybkostrzelność wzrosła do nawet 15 strzałów na minutę przy strzelaniu krótkimi seriami. Jest to ważne na współczesnym polu bitwy, gdzie czołg musi szybko wykrywać i niszczyć cele. Pancerz opracowano wspólnie z firmami niemieckimi zajmującymi się czołgiem Leopard II. Leopard II otrzymał go w czasie modernizacji, spodnia część jego pancerza jest więc troszkę starszej generacji a wierzchnia najnowocześniejsza. W "Leclercu" cały pancerz jest najnowszej generacji, a czołg nie przeszedł jeszcze modernizacji takiej jak pozostałe czołgi III generacji i ma jeszcze możliwość przyjęcie dodatkowego opancerzenia o masie do 3 ton.

Armia rosyjska również posiada czołgi III generacji, są nimi T-80 i T-90. Mają one osiągi porównywalne z pojazdami zachodnimi

czołgi III generacji:

[edytuj] Modele pośrednie (między II i III generacją)

Między drugą a trzecią generacją powstało kilka czołgów pośrednich np. T-64, które były już lepsze niż wozy drugiej generacji, jednak słabsze niż te z trzeciej generacji. Najlepszym przykładem jest używany przez polskie wojsko T-72. Wyposażono go w najpotężniejszą w tamtym czasie armatę D-81, zwaną też Rapira, oznaczaną przez producenta jako 2A46, gładkolufową o kalibrze 125 mm. Armata jest ładowana automatem, pociski nie są scalone tylko rozdzielne – oddzielnie głowica oddzielnie ładunek miotający. Amunicja jest podawana z obrotowego magazynu znajdującego się na dnie wieży. Armata wyrzuca pociski APFSDS z prędkością 1815 m/s – dla porównania najnowocześniejsze obecnie armaty amerykańskie osiągają prędkość wylotową rzędu 1650 m/s. Armata jest jednak stabilizowana tylko jednym żyroskopem, podczas gdy w czołgach zachodnich III generacji stosuje się już cztery a nawet pięć. Poza tym gorszej jakości amunicja powoduje, że to zachodnie wozy mogą przebić grubszy pancerz. Silnik Diesla o mocy 730 koni mechanicznych zapewnia mu dość dobrą manewrowość, jednak nowoczesne czołgi III generacji mające mocniejsze jednostki napędowe są zwrotniejsze i szybsze.

czołgi generacji pośredniej II/III:

PT-91 Twardy
AMX-32
AMX-40
Chieftain 900
Merkava
OF-40
T-64
T-72
Type 74
Type 85

[edytuj] Przyszłość

Czołgi nadal są podstawowym narzędziem na polu bitwy, jednak wyrósł im bardzo groźny, żeby nie powiedzieć śmiertelny przeciwnik w postaci śmigłowca szturmowego wyposażonego w najnowsze systemy zwalczania czołgów. Jednak przepowiednie z początku lat 90. o nadchodzącym końcu ery czołgów, na razie się nie sprawdziły, czego dowodzą prace USA i innych krajów nad IV generacją czołgów.