Retrofleksja (fonetyka)
Z Wikipedii
| Klasyfikacja spółgłosek |
|---|
| Spółgłoski wargowe |
| Spółgłoski dwuwargowa |
| Spółgłoski wargowo-zębowe |
| Spółgłoski przedniojęzykowe |
| Spółgłoski językowo-wargowe |
| Spółgłoski międzyzębowe |
| Spółgłoski zębowe |
| Spółgłoski dziąsłowe |
| Spółgłoski zadziąsłowe |
| Spółgłoski z retrofeksją |
| Spółgłoski środkowojęzykowe |
| Spółgłoski przedniopodniebienne |
| Spółgłoski podniebienne |
| Spółgłoski tylnojęzykowe |
| Spółgłoski miękkopodniebienne |
| Spółgłoski języczkowe |
| Spółgłoski gardłowe |
| Spółgłoski nagłośniowe |
| Spółgłoski krtaniowe |
| Spółgłoski o podwójnej artykualcji |
| Spółgłoski wargowo-podniebienne |
| Spółgłoski wargowo-miękkopodniebienne |
| Spółgłoski zadziąsłowo-miękkopodniebienne |
| Koartykulacja |
| labializacja |
| palatalizacja |
| welaryzacja |
| faryngalizacja |
| Zobacz też: sposób artykulacji, miejsce artykulacji, narząd artykulacji |
Retrofleksja (z łac. retrō ‘wstecz’ i flexio ‘zginanie’ o czasownika flectere ‘zgiąć’) to rodzaj artykulacji spółgłosek (też samogłosek). Retrofleksja polega na wygięciu przodu języka ku górze i zbliżeniu (ew. zwarciu) jego koniuszka w okolicy zadziąsłowej (postalweolarno-prepalatalnej), co zasadniczo odróżnia ten typ artykulacji od pozostałych spółgłosek zadziąsłowych i podniebiennych o artykulacji laminalnej.
Spółgłoski z retrofleksją zalicza się do spółgłosek przedniojęzykowych podniebiennych. W transkrypcji IPA symbolem spółgłoski z retrofleksją jest modyfikacja w postaci ogonka w prawo pod symbolem spółgłoski o artyklacji dziąsłowej (zębowej): [ʈ, ɖ, ʂ, ʐ, ɳ, ɭ, ɽ].
Spis treści |
[edytuj] Artykulacja
Można wyróżnić zasadniczo dwa typy retrofleksji:
- artykulację apikalno-postalweolarną – koniuszek języka zostaje uniesiony ku górze i zbliża się (ew. styka) z obszarem tuż za dziąsłami,
- artykulację subapikalno-prepalatalną – przód języka wygina się ku górze i do tyłu, tak że spodnia część języka zbliża się (ew. styka) z początkowym odcinkiem podniebienia twardego.
Często za retrofleksję uznaje się tylko drugą z opisanych powyżej artykulacji i dla niej rezerwuje się znaki [ʈ, ɖ, ʂ, ʐ, ɳ, ɭ, ɽ] występujące w transkrypcji międzynarodowej IPA. Spółgłoski o artykulacji apikalno-postalweolarnej transkrybowane są za pomocą kropki pod literą lub przy pomocy symboli dla głosek zadziąsłowych: [ʃ,ʒ,ʧ,ʤ].
[edytuj] Przykłady
W języku polskim nie ma spółgłosek z retrofleksją, choć polskie spółgłoski zadziąsłowe [ʃ], [ʒ] są często uznawane za spółgłoski laminalne z retrofleksją [ʂ], [ʐ]. W języku polskim mamy jednak do czynienia z artykulacją z płaskim językiem, więc używanie tego terminu ma na celu podkreślenie różnicy między polskimi twardymi spółgłoskami zadziąsłowymi a ich czeskimi czy angielskimi, wymawianymi miękko.
Spółgłoski z retrofleksją (apikalno-postalweolarne) występują w języku norweskim i szwedzkim (nie we wszystkich dialektach).
Spółgłoski z retrofleksją rozpowszechnione są w językach indyjskich, drawidyjskich i językach australijskich Aborygenów. W sanskrycie i języku hindi apikalno-postalweolarne spółgłoski zapisywane są w transliteracji zwykle przy pomocy kropki pod literą. Język toda (i inne języki drawidyjskie) kontrastuje ze sobą spółgłoski o artykulacji lamino-postalweolarnej i subapikalno-prepalatalnej.
W amerykańskiej odmianie języka angielskiego r wymawiane jest jako spółgłoska półotwarta z retrofleksją [ɻ]. Następujące po niej spółgłoski dziąsłowe pod wpływem upodobnienia są również wymawiane z retrofleksją.
[edytuj] Terminologia
Spółgłoski z retrofleksją to inaczej spółgłoski cerebralne (od łac. cerebrum ‘mózg’) lub spółgłoski szczytowe. Nazwy te używane są w szczególności w kontekście sanskrytu i innych języków indyjskich. Termin spółgłoska z retrofleksją można też uznać za równoważny terminowi spółgłoska subapikalna, chociaż może mieć też szersze znaczenie obejmując również spółgłoski apikalno-prepalatalne. (?)
