Tadeusz Zagajewski

Z Wikipedii

Tadeusz Zagajewski (ur. 16 grudnia 1912 we Lwowie) - inżynier elektryk

Tadeusz Zagajewski urodził się 16 grudnia 1912 r. we Lwowie, w rodzinie nauczyciela gimnazjalnego. W 1930 r. ukończył X Gimnazjum im. H. Sienkiewicza we Lwowie i w tymże roku rozpoczął studia na Oddziale Elektrotechnicznym Wydziału Mechanicznego Politechniki Lwowskiej. Studia te zakończył dyplomem w 1935r., a w ponad rok później rozpoczął pracę w Państwowych Zakładach Tele-Radiotechnicznych w Warszawie, gdzie w okresie lat 1936-1939 dał się poznać jako utalentowany konstruktor serii krótkofalowych nadajników radiokomunikacyjnych o mocy 150W, 2kW i 50kW.

Wybuch II wojny światowej zastaje go w Warszawie. Po zakończeniu działań wojennych rozpoczyna na początku 1940 roku pracę w zajętym przez wojska radzieckie Lwowie jako asystent kierowanej wówczas przez prof. Janusza Groszkowskiego Katedry Radiotechniki w Lwowskim Instytucie Politechnicznym, czyli dawnej Politechnice Lwowskiej. Dotrwa na tym stanowisku do 1941 r. Niemiecka okupacja Lwowa w latach 1941-1944 sprawia, że Politechnika Lwowska jako szkoła wyższa praktycznie przestaje istnieć. Tadeusz Zagajewski pracuje jako technik w Parowozowni Lwów-Wschód. Po ponownym zajęciu Lwowa w roku 1944 przez wojska radzieckie i uruchomieniu Lwowskiego Instytutu Politechnicznego podejmuje obowiązki docenta we wspomnianej już Katedrze Radiotechniki.

Pierwsze lata w Gliwicach

W październiku 1945 roku, kiedy staje się już jasne że Lwów pozostanie poza granicami Polski, decyduje się na opuszczenie miasta wraz z całą rodziną w ramach akcji przesiedleńczej. Akcję zorganizowano dla pracowników politechniki i uniwersytetu, których oczekiwały organizujące się w kraju uczelnie. Pociąg ewakuacyjny po tygodniu dociera do Gliwic, gdzie T. Zagajewski decyduje zakończyć trudną podróż ze względu na trzyletnią córkę Ewę i czteromiesięcznego syna Adama. W Gliwicach mieszka i pracuje w pionierskich powojennych warunkach. W mieście, w którym nigdy wcześniej nie było wyższej uczelni powstaje Politechnika Śląska. Tadeusz Zagajewski bierze czynny udział - jako adiunkt, pod kierunkiem prof. Tadeusza Malarskiego - w organizowaniu na Wydziale Elektrycznym Oddziału Telekomunikacyjnego i Katedry Radiotechniki.

Już w 1946 r. uzyskuje stopień naukowy doktora nauk technicznych na Wydziale Elektrycznym Politechniki Warszawskiej po obronie pracy, która w zarysie powstała jeszcze we Lwowie pod opieką prof. J. Groszkowskiego. W latach 1947-1954 jest zastępcą profesora i kierownikiem Katedry Radiotechniki Politechniki Śląskiej. W tym okresie wzrasta Jego zainteresowanie innymi niż telekomunikacja zastosowaniami nowej dziedziny - elektroniki. W szczególności chodzi tu o jej zastosowania w przemyśle dla celów technologicznych, w pomiarach wielkości nieelektrycznych i rozwijającej się automatyce przemysłowej. Prof. Tadeusz Zagajewski nawiązuje liczne kontakty z przemysłem, podejmuje się opracowywania prototypowych urządzeń elektronicznych, prowadzi pierwsze prace naukowe z tej dziedziny. Kiedy na przełomie lat 1952-1953 w wyniku ministerialnej decyzji następuje likwidacja Oddziału Telekomunikacyjnego w Politechnice Śląskiej, prof. Zagajewski nie daje się tym zaskoczyć. Jego kontakty z przemysłem i wspomniane zainteresowania pozwalają na organizację nowej specjalności: elektroniki przemysłowej, oraz przemianowanie w 1954 roku Katedry Radiotechniki w Katedrę Elektroniki Przemysłowej. W tymże roku zostaje mianowany profesorem nadzwyczajnym i powołany na kierownika nowej katedry. Przez następny rok (1955-1956) pełni funkcje dziekana Wydziału Elektrycznego, a w latach 1956-1959 prorektora d/s nauki Politechniki Śląskiej.

Początki Wydziału Automatyki

Utworzenie Katedry Elektroniki Przemysłowej i jej kilkuletnia owocna działalność stały się ważnym impulsem do powstania na Wydziale Elektrycznym Politechniki Śląskiej Oddziału Automatyki. Prof. Tadeusz Zagajewski staje się następnie jednym z inicjatorów powstania samodzielnego Wydziału Automatyki i w latach 1962-1964 podejmuje aktywną działalność przy jego organizowaniu. Zaowocuje to oficjalnym powołaniem Wydziału przez ministra Szkolnictwa Wyższego w 1964 r., a prof. Zagajewski zostaje pierwszym jego dziekanem. Funkcję tę pełni do 1968 roku. W 1965 r. uchwałą Rady Państwa zostaje Mu nadany tytuł profesora zwyczajnego.

Wypadki marca 1968 roku, wystąpienia nauczycieli akademickich i młodzieży przyniosły jako jeden ze skutków likwidację tradycyjnych komórek organizacyjnych wyższych uczelni - katedr, a następnie ich scalanie w jednostki większe - instytuty. W wyniku dwóch kolejnych reorganizacji Uczelni, Katedra Elektroniki Przemysłowej zostaje w 1968 roku wpierw przemianowana w Katedrę Elektroniki, a w 1971 roku staje się częścią Instytutu Konstrukcji i Technologii Urządzeń Automatyki i Elektroniki. Prof. T. Zagajewski zostaje mianowany zastępcą dyrektora d/s nauki tego Instytutu.

Praca dydaktyczna i naukowa

Przez wszystkie lata pracy prof. T. Zagajewski prowadził bardzo starannie opracowane wykłady, najwyżej oceniane przez kolejne roczniki studentów. Jego dorobek zawiera wiele książek i podręczników, stale aktualizowanych i dostosowanych do nowych potrzeb dydaktycznych. Pierwszą taka książką był wydany wkrótce po wojnie (1949 r.) podręcznik pt. "Radiotechniczne urządzenia nadawcze" [1], wznawiany w kilku wydaniach do 1961 r. Drugą była wydana po raz pierwszy w 1953 r., a opracowywana wielokrotnie od nowa z różnymi zespołami współpracowników książka pt. "Elektronika przemysłowa" [2]. Temat był w ówczesnej literaturze światowej zupełnie nowy, a o potrzebie tej książki świadczyło stale jej wznawianie w unowocześnionej postaci; jej szóste wydanie ukazało się w 1975 r., a tłumaczenie rosyjskie w 1976 r. Z książek wydanych w późniejszym okresie na szczególną uwagę zasługuje również monograficzne opracowanie układów elektroniki stosowanej i przemysłowej, którego czwarte wydanie ukazało się w 1978 roku pod tytułem "Układy elektroniki przemysłowej" [3].

Prof. T. Zagajewski był opiekunem ponad 200 magisterskich prac dyplomowych, promotorem 15 rozpraw doktorskich, kilku jego wychowanków uzyskało stopień docenta i tytuł profesora.

Chociaż oryginalna działalność naukowa prof. T. Zagajewskiego obejmuje w różnych okresach czasu również liczne inne wątki, nie wyłączając eksperymentu i prac które znalazły praktyczne zastosowanie w przemyśle elektronicznym i maszynowym (w tym także rozwiązań patentowych), to jednak podstawową dziedziną zainteresowań Profesora jest teoria obwodów elektrycznych w zastosowaniu do układów elektronicznych. Wśród najważniejszych oryginalnych prac teoretycznych Profesora można wyodrębnić kilka grup:

• prace dotyczące analizy generatorów elektronicznych - stałości częstotliwości drgań, efektów liniowych i nieliniowych w tych generatorach, czasu narastania drgań itp. Teoria harmonicznych prof. J. Groszkowskiego została przez T. Zagajewskiego w jego pracy doktorskiej [4] i w poźniejszych pracach rozszerzona o powiązanie zawartości harmonicznych z kształtem charakterystyki elementu nieliniowego. Pozwoliło to na znaczne poszerzenie obszaru zastosowań tej teorii, przede wszystkim na zagadnienia optymalizacji generatorów elektronicznych.

• prace teoretyczne dotyczące obwodów elektrycznych stosowanych w elektronice. Za najważniejsze z nich można uznać uogólnienie pojęcia dwoistości obwodów elektrycznych [5], jego zastosowanie do linii długich [6,7], jak również do obwodów nieliniowych i obwodów o parametrach zmiennych w czasie [8, 9].

Pojęcie dwoistości umożliwia Profesorowi nowe ujęcie zagadnienia optymalizacji generatorów elektronicznych ze względu na stałość częstotliwości i zniekształcenia nieliniowe [10, 11]. Dalszym tematem prac Profesora jest zagadnienie obwodów skoligaconych, czyli obwodów o jednakowej topologii i o elementach przekształconych z R na C lub z R na L i odwrotnie [12]. Praktyczne wnioski z tego typu przekształceń przewidują ważną dla zastosowań w obwodach monolitycznych możliwość zastąpienia indukcyjności w obwodach rezonansowych przez ujemne rezystancje [13]. Podobieństwo obwodów elektrycznych zostało zdefiniowane przez Profesora w sposób zupełnie ogólny w pracach [14-17]. Wyróżniono tam cztery rodzaje podobieństwa obwodów, którego szczególnymi przypadkami są: dualność i skoligacenie. Dla tych czterech rodzajów podobieństwa zostały określone proste związki miedzy transmitancjami obwodów, jak również prądami i napięciami w odpowiadających sobie gałęziach obwodów.

• Ważne są również prace [18-21], w których Profesor poświęcił uwagę modyfikacjom i zastosowaniom funkcji Walsha do analizy układów impulsowych, takich jak układy przerzutnikowe, układy powielające liczbę impulsów, itp.

W 1988 roku Profesor Tadeusz Zagajewski przeszedł na emeryturę. Nie przerwał jednak pracy naukowej. W swoich ostatnich pracach teoretycznych profesor powraca do podstawowych zagadnień nieliniowego sprzężenia zwrotnego we wzmacniaczach, symetrii elektrycznej obwodów, niestałości częstotliwości generatorów i określenia częstotliwości chwilowej [22].

Syn profesora Adam Zagajewski jest jednym z najwybitniejszych polskich poetów. Córka Ewa Zagajewska-Fabrycy (obecnie na emeryturze) była pracownikiem naukowym Politechniki Śląskiej i Politechniki Szczecińskiej.

Ważniejsze publikacje:

• [1] Podręcznik pt. "Radiotechniczne urządzenia nadawcze", 1949
• [2] Książka pt. "Elektronika przemysłowa", pierwsze wydanie 1953
• [3] Monografia pt. "Układy elektroniki przemysłowej", czwarte wydanie 1978
• [4] „Wpływ nieliniowych elementów obwodu na stabilizację czestot1iwości generatorów samowzbudnych” (1946, praca doktorska na Wydziale Elektrycznym Politechniki Warszawskiej, promotor: prof. J. Groszkowski)
• [5] "Generalized Duality Concept of Electrical Networks", Bull.Ac.Pol.Sci.Ser. Sci.Techn., 1 1;1963
• [6] "Dual and Autodual Electric Networks with Uniformly Distributed Parameters'", Bull. Ac. Pol. Sci. Ser.Techn., 14; 1966
• [7] "Duality and Autoduality of Electric Networks with Non-Uniformly Distributed Parametrs", ibidem, 15; 1966
• [8] "Duality and Similarity of Non-Linear Fourpoles Applied to Vaccum-Tube and Transistor Oscillators", Bull.Ac.Pol.Sci.Techn., 14; 1966
• [9] "Duality of Non-Linear and Time-Varying Electric Networks", 16,1968)
• [10] "Optymizacja tranzystorowych generatorów o napięciowych i prądowych sprzężeniach zwrotnych", Arch.El., 16; 1967
• [11]"Optymizacja elektronicznych generatorów RC małej częstotliwości" [w]: „Wybrane zagadnienia elektroniki i telekomunikacji" PWN, Warszawa 1968, ss. 147-164
• [12] "Affined Ladder Networks RC or RL", oraz "Affined Networks RC or RL", BulI.Ac.Pol.Sci.Ser.Sci.Techn., 19; 1971
• [13] "Dual and Affined Quasi-Resonance Networks with Negative Resistances", Bull.Ac.Pol.Sci.Ser.Techn., 19; 1971
• [14] "General Principles of Similarity of Electric Networks" (Bull. Ac. Pol. Sci. 5cr. Sci.Techn., 5; 1972
• [15] "Ogólne zasady podobieństwa obwodów elektrycznych" (Arch.El., 22; 1973)
• [16] "The principles of similarity of switching circuits" (Bull. Ac.Pol.Sci.Ser.Sci.Techn., 21; 1973)
• [17] "Similarity and autoduality of fourpoles" (Bull. Ac.Pol.Sci.Ser. Sci Techn., 22; 1974)
• [18]"Analysis of pulse multiplication by means of Walsh functions" (Bull. Ac.PoI.Sci.Ser.Sci.Techn., 25; 1977)
• [19] "Pulse multiplication using Walsh functions" (Electronic Eng., 50, 1978, wspólnie z E. Mollem)
• [20] "Logic operations on Walsh functions and some of their applications" (Bull. Ac.Pol.Sci. Ser.Sci.Techn., 26; 1978)
• [21] "Walsh functions in the analysis of flip-flop performance" (Bull. Ac.Pol.Sci.Ser.Sci.Techn., 28; 1980)
• [22] "Criticism of the definition of instantaneous frequency" (Bull.Ac.Pol.Sci. Ser. Sci.Techn. 37; 1989).

Ważniejsze funkcje w Politechnice Śląskiej:

• Kierownik Katedry Radiotechniki na Wydziale Elektrycznym, 1947-1954
• Kierownik Katedry Elektroniki Przemysłowej na Wydziale Elektrycznym, 1954- 1964
• Dziekan Wydziału Elektrycznego, 1955-1956
• Prorektor ds. Nauki, 1956-1959
• Dziekan Wydziału Automatyki, 1964-1968
• Kierownik Katedry Elektroniki Przemysłowej na Wydziale Automatyki, 1964-1968
• Kierownik Katedry Elektroniki na Wydziale Automatyki, 1968-1971
• Z-ca ds. Nauki Dyrektora Instytutu Konstrukcji i Technologii Urządzeń Automatyki i Elektroniki, 1971-1974
• Dyrektor Instytutu Elektroniki na Wydziale Automatyki, 1974-1983

Ważniejsze funkcje w Polskiej Akademii Nauk i stowarzyszeniach naukowych

• Członek Komitetu Elektroniki i Telekomunikacji PAN, od 1955
• Członek korespondent PAN, od 1960
• Przewodniczący Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Elektrotechniki Teoretycznej i Stosowanej, 1973-1977
• Członek rzeczywisty PAN, od 1976
• Członek Komitetu Nagród Państwowych w Sekcji Elektrotechniki i Elektroniki, 1976-1982
• Przewodniczący Oddziału PAN w Katowicach, 1983-1986

Ważniejsze odznaczenia:

• Złoty Krzyż Zasługi oraz Medal X-lecia, 1955
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, 1959 r.
• Medal Komisji Edukacji Narodowej, 1974
• Krzyż Komandorski OOP, 1986
• Krzyż Komandorski z Gwiazdą OOP, 1995
• Doktorat „honoris causa” Politechniki Śląskiej, 1992
• Medal im. prof. Stanisława Fryze nadany przez Stowarzyszenie Elektryków Polskich, 2002

W opracowaniu plakatu wykorzystano książkę: Malzacher S.: W moich oczach. 45 lat z prof. Tadeuszem Zagajewskim. Instytut Elektroniki Politechniki Śląskiej Gliwice 1992