Zachariasz Jełowicki

Z Wikipedii

Zachariasz Jełowicki herbu Jełowicki - (?- zm. w 1630), wojski krzemieniecki (przed 1609), horodniczy krzemieniecki (1611), stolnik kijowski (1619), komisarz do lustracji dóbr królewskich (1611–1616), sekretarz królewski (1603–1630), deputat na Trybunał Skarbowy Radomski w 1629, poseł na Sejm z wołyńskiego w 1629.

Pierwszy syn Sawy i Doroty Skaszewskiej. W dn. 30. X. 1594r. otrzymuje kaduk po Pelagii z Chreptowiczów Goreckiej. Uzyskuje hramotę w 1596r. na Basań i Byków, jako wysługę „Daszkowiczów”. Wasyl Chodyka Chrynicki zdołał usunąć pretensje Zachariasza i skasował hramotę .

W 1603r. . zostaje Pisarzem kancelarii koronnej i Sekretarzem J.Kr.Mości. W związku z pracą w kancelarii otrzymuje w 1603r. – podymne wołyńskie; w latach 1619 – 1631.: - podymne kijowskie; 27. VIII. 1619r.: - otrzymuje dekret na trzecią miarę z młynów żytomierskich (posiada je do 1626), a 9. VIII. 1622r. z młynów starostwa kaniowskiego, bogusławskiego i białocerkiewskiego (do 1630).

Jako sekretarz królewski prowadzi księgi Metryki Wołyńskiej od 1609r. z przerwami do 1630r. Jednocześnie skarży się na postępującą i niezgodną z prawem polonizacją dokumentów kosztem obowiązującego języka ruskiego (M. Woł. XXIV).

Przed 1609r. jest już wojskim i 1611r. horodniczym krzemienieckim.

Uchwałą Sejmu Warszawskiego 1611r. zostaje Komisarzem do Lustracji dóbr królewskich województw podolskiego, bracławskiego i kijowskiego (wraz z kasztelanem Humięckim i Jakubem Łychowskim.

W 1611 roku, 12 czerwca w Lublinie dopełnia z braćmi działu dóbr po Ojcu pozostałych, a 14. lipca w aktach grodzkich krzemienieckich potwierdzono akt podziału majątku po ojcu na cztery równe części. Razem z braćmi pozywa w 1613r. sukcesorów Romana Jarmolińskiego o zwrot posagu siostry: Anny - Katarzyny.

Stolnikiem kijowskim jest od marca 1619r., po śmierci Wacława Wielhorskiego (zm. 13. VI. 1618). Następcą Zachariasza na stolnikostwie zostanie 8. II. 1629 Konstanty Chreptowicz Bohurynski .

Wraz z braćmi pozwany przez Kapitułę Łucką o zapis 2.000 florenów po stryjecznej siostrze Katarzynie Dymitrownie ks. Poryckiej. Również w tym, 1624r., sprzedaje połowę wsi Bychowszczyzna nad rzeką Oszają w pow. owruckim, za sumę 1.500 zł. Stefanowi Niemiryczowi (Puł. II, 101). Razem z braćmi uzyskuje wyrok w sprawie o Jełowicze przeciwko ks. ks. Rużyńskim w 1627r.

Posłuje na Sejm w 1629r., skąd jest deputowanym na Trybunał Radomski (Nies. IV, 437).

Otrzymuje od Króla: Rożny, Rożnów (1613); Świetlinów, Letkowice alias Kolence (1615); Jałmynka (przed 1624); Wypołzów (przed 1628) w pow. ostrskim; Owrupicze, Uhlenice, Szołonki (przed 1615) w starostwie owruckim oraz consens na dobra Połonki w 1630r. (Metr. Kor. 1630 fol. 122) i inne Dobra, a wraz z żoną dobra Bodenki (1613) w województwie kijowskim, starostwie ostrskim .

Już, w trakcie trwania lustracji 1611 – 1616., gdy Komisarzem jest Zachariasz, ujawniają się pretensje do tych nadań i próby ich obalenia . Rozpoczynają się procesy z Janem Aksakiem o dobra Rożny, traktowane przez Aksaków, jako włości dziedziczne.

W 1622r. o Rożny i Bod[z]enki upomniał się Aksak z prawem swoim dziedzicznym więc lustratorzy sprawę na Sejm odesłali.

W 1624 roku nadal trwają procesy z Janem Aksakiem o bezprawne posiadanie Rożny i innych dóbr.

Nadane Zachariaszowi dobra, a odłączone od starostwa ostrskiego: Bodenki, Letkowce alis Kolence, Jałmynka zostały przywrócone starostwu cesją Zachariasza Jełowickiego z dn. 3. I. 1629., staroście ostrskiemu Remigianowi Zaleskiemu. W dn. 3. II. 1635. nadanie na Rożny otrzymał Karol Hlebowicz, kasztelanic wileński, który nie był jednak w stanie przejąć od Zofii Jełowickiej donacji. Spowodowało to kolejne procesy pomiędzy Hlebowiczem, wdową po Zachariaszu i Aksakiem. Procesy te zakończyła dopiero w 1636. Zofia z Ledóchowskich, wdowa po Zachariaszu, i syn Jana Aksaka: - Stefan ugodą, na mocy której Zofia Jełowicka zrezygnowała z tych dóbr, poprzestawszy na spłacie. Hlebowicz, jako pretendent, w ugodzie nie został nawet wspomniany – dopiero w 1642. umową z Aksakiem zrezygnował z nadania .

Szołonki, Owrupicze i Uhlenice otrzymane przed 1615r. również są reklamowane już w 1615r. w trakcie lustracji: - [Komisarz JKM] Zachariasz Jełowicki podawał je do lustracji mając na nie prawo dożywotnie z małżonką swą. Posesor Rafał Witowski, łowczy kijowski dziedzicznemi swymi je mienił, a sprawę skierował do prokuratury przy dworze JKM.

Ponowna lustracja w 1622r. notuje, iż Owrupicze są we władaniu Wacława Witowskiego „iure advitatilis” dawały 228 fl. 7 gr. 9 den., a Szołonki – 4 floreny 24 gr.

Na Łanowcach, Woronowcach, Wolicy, Ośnikach, Płosce, Młynowcach, Zawizowie, Bucharowie, Noworoczycy, Kudrynie i placu w Krzemieńcu z braćmi oraz: - na Rożnach, Świetlinowie, Letkowicach, Szołonkach oraz Połonkach, Owrupiczach, Uhlenicach i Bychowszczyźnie, której połowę sprzedał Niemiryczowi.

Był wyznania prawosławnego. - Zmarł na początku 1630 roku. Ożeniony był z Zofią Ledóchowską i miał z nią 3. synów: - Stanisława, Wacława i Mikołaja oraz dwie córki: - Konstancję i Elżbietę.

Źródła:

1. Fr. Rawita Gawroński "Studia i szkice historyczne"

2. H. Litwin "Napływ szlachty polskiej na Ukrainę 1569 - 1648" Warszawa 2000.

3. A. Jabłonowski "Lustracje królewszczyzny ziem Ruskich, Wołynia, Podola i Ukrainy z pierwszej połowy XVII w." Warszawa 1877r.