Kethüda Yeri
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Osmanlı Devleti'nde 1558 tarihinde meydana gelen Beyazıt isyanından sonra, kapıkullarından (Yeniçeri ve Altıbölük Halkı) Anadolu’da şehir merkezlerinde yeniçeri serdarının yanı sıra ortaya çıkan bir görevli. Altıbölük sipahilerinin işlerine bakan kethüda yeri idi.
Altıbölük halkının üzerine tayin edilen kethüda yeri “kethüda yerilik mektubu” ile atanırdı. Bu tayin için altıbölük ağalarının hepsinin imzası olduğu gibi, yalnızca bir kısmının imzasının olması da yeterliydi.
XVI. yüzyılın sonu ve XVII. yüzyılın başlarında Anadolu’ya yayılan altıbölük sipahilerinin XVIII. asırda eyalet ve sancaklara iyice yerleştikleri anlaşılmaktadır.Taşrada sancak beylerinden sonra görevli ümera takımının en önemlilerinden biri olan Altıbölük halkı şehirlerde bulunan garnizonlarda veya sancakbeyinin kapısında çalışırlar, ya da çeşitli eminlikleri (Beytülmal, İhzâriye, Yaya ve Kaçgun, Zarar-ı Kassâbiye vb.) tasarruf ederlerdi.
Kethüda yerleri, XVI. asır sonlarında timara çıkarıldığı zaman on bin akçelik timarı tasarruf ederlerdi. Fakat daha sonra bu dirlik verme usûlü kaldırılmış kendilerine ulûfe ödenmeye başlanmıştır. Ancak istisnalar da yok değildi.
Kethüda yerinin en başta gelen vazifesi Altıbölük halkının sevk ve idaresi idi. Sipahiler arasında meydana gelen anlaşmazlıkları çözümlemek, kendisine karşı gelenlerin isimlerini ve bölüklerini İstanbul’a bildirmek, levendlerden sipahi adına “mızrak ve bayrak götürüp reaya fukarasına zulmeden var ise” onları yakalamak ve cezalandırmak görevleri arasındaydı.
XVIII. asırda devletin en büyük problemlerinden birisi de gerek yeniçeri olsun gerekse süvari olsun, askerlerin savaşa iştirak etmemesi ve ordudan kaçması idi. Bu gibi suçları işleyenlerin cezasının verilmesi yeniçeri serdarı ve kethüda yerinin vazifesi idi.
Kethüda yerleri bulundukları şehirde asayişin temini yanı sıra vergilerin tahsili işlerinde herhangi bir karışıklığa meydan vermemek için gerekli tedbirleri almak zorundaydılar. Nitekim Isparta’da bulunan kadılar, serdarlar, âyân-ı vilâyet ve iş erlerine gönderilen fermanlarda kethüda yerine de hitap edilerek vergilerin usûlünce toplanması, halkın rencîde edilmemesi ve toplanan paranın merkeze ulaştırılması emredilmektedir. Şer‛iyye sicillerinde, gerek toplumsal konular olsun gerekse idarî konular olsun çıkarılan fermanlarda kethüda yerlerinin her zaman hitap konusu olduğunu görmekteyiz. İdarî kesimde önemli bir rol oynayan kethüda yerilik, yeniçeri ocağının kaldırılması ile beraber lağvedilmiş ve yerini Mansûre ve Redif askeri teşkilatları almıştır.
