Bãi đá cổ Sa Pa
Bách khoa toàn thư mở Wikipedia
Trong mục từ Sa Pa, "Bãi đá cổ Sa Pa" được giới thiệu như là một địa điểm du lịch phong cảnh ở miền Tây Bắc nước ta. Là người nghiên cứu về lịch sử Việt nam cổ đại, tôi xin dược góp vài ý kiến về Khu trạm khắc đá cổ Sa Pa như là một khu di tích lịch sử về nền văn minh lúa nước, về thiên văn, địa lý, Kinh dịch, chữ nho cổ tự, vv ... của người Việt cổ. Từ cuối năm 1999, tôi đã hoàn thành bản luận văn nghiên cứu đầu tiên về "Khu trạm khắc đá cổ Sa Pa-chặng dừng chân của đoàn tuần du phương Nam của vua Đế Minh thời thái cổ (TNK III tr. CN). Dưới đây chỉ xin trích ra một số tư liệu quan trọng nhất để chúng ta cùng trao đổi. I. Những chứng tích tiêu biểu của nền văn minh lúa nước của người Việt cổ: 1.1. Chiếc bừa gỗ chín răng: Công cụ làm lúa nước tiêu biểu được ghi nhận ở Bãi đá cổ Sa Pa là chiếc bừa cổ truyền bằng gỗ chín răng (H.1). Tại sao tổ tiên ta lại khắc chiếc bừa gỗ vào đá núi chứ không phải là chiếc cày, hay lưỡi cày co bướm Đông Sơn, ...? Lý do đơn giản vì đây mới là sáng tạo kỹ thuật độc đáo chỉ ở quê hương của nền văn minh lúa nước ở phương Đông và Việt nam mới có. Đó là sáng tạo do chính vị Thánh tổ của nghề nông làm lúa nước chế tạo ra từ thủa bình minh của nhân loại. Các sách Kinh dịch đều ghi: Viêm đế Thần Nông (3320-3080 tr. CN) đã từ hình tượng quẻ Ích mà đẽo gỗ, uốn gỗ mà tạo ra cày, bừa dạy dân sử dụng để làm ra hạt thóc nuôi sống cư dân thời thái cổ. Người được cư dân bản địa tôn vinh là Đế thần là vì vây. Chiếc bừa gỗ, khi xưa vì chưa có sắt nên răng bừa phải làm bằng các loạio gỗ vừa rắn, vừa bền như gỗ nghiến, ... Trong đợt khảo sát thực địa năm 2000, tôi đã cùng các cán bộ văn hóa địa phương vào nhà ba gia đình người H'mông thì cả ba nhà đều có chiếc bừa bằng gỗ nghiến (địa phương gọi là gỗ lăng). Hai chiếc đầu chỉ có bảy răng, tay cầm để thẳng, chiếc thứ ba có tám răng, tay cầm hơi uốn cong giống hình khắc trên đá. Có cán bộ hỏi: hay đây là sáng tạo của người dân tộc địa phương? Tôi nghĩ không phải. Chiếc bừa được khắc vào đá núi là chiếc bừa chín răng. Con số chín là số lão dương, số lẻ lớn nhất trong lý thuyết Âm dương nghũ hành, người xưa xem là con số tốt lành, đem lại thành quả mỹ mãn cho con người. Nó được giữ vững từ thủa còn dùng răng gỗ đến lúc dùng răng sắt vẫn giữ nguyên, không thay đổi. Người H'mông mới nhập cư vào nước ta khoảng 300 năm, lại mới biết làm ruộng lúa nước bậc thang sau này, họ làm răng bừa tùy tiện do chưa nắm được đầy đủ triết lý Kinh dịch. Với cấu tạo hợp lý của chiếc bừa gỗ, người làm ruộng có thể nâng lên, hạ xuống, thay đổi mặt nghiêng và độ nông, sâu của răng bừa cho phù hợp với tình hình mặt ruộng có nhiều hay ít cổ, đất năng hay nhẹ, chỗ nào phải nhận cỏ cho ngấu thành nguồn phân bón ruộng tại chỗ, chỗ nào cần san mặt ruộng cho phẳng trước khi gieo mạ hoặc cấy lúa ... Khâu làm đất cuối cùng này cực kỳ phức tạp "nếu làm dối thì có cấy mà không có ăn" là quá rõ. 1.2. Hai mặt cối xay lúa: ở Sa Pa, người khắc đá không diễn tả cối xay lúa theo đồ họa, hai thới cối đặt chồng lên nhau, mà lại chọn cách diễn tả bề mặt của hai thớt cối xay tách rời nhau, chia múi theo nguyên lý "tham thiên lưỡng địa" của Kinh dịch. Thớt trên 9 múi, thớt dưới 8 múi (chênh nhau 1 múi) để các hàng răng cối không bao giờ trùng nhau, có thế, thớt cối trên mới quan được, quay đều để các hạt thóc từ thớt trên chảy dần xuống, nằm giữa hai hàng rãnh, đực chà xát cho sạch trấu mà hạt gạo vẫn còn nguyên, ít bị gãy nát. Bí quyết này trong nghề đóng cối xay cổ truyền không bao giờ phó Cả dạy cho phó Nhỏ, cứ để họ làm mãi, ai tinh ý thì dần dần sẽ tự học, tự biết. Cối xay lúa là sự vận dụng tài tình lý thuết Dịch học vào thực tiễn cuộc sống. Phải đạt đến trình độ phát triển cao, thuần thục trong nền nông nghiệp làm lúa nước, thóc lúa làm ra phải đã dư thừa thì con người mới nghĩ ra cối xay, cối giã để biến nó thành hạt gạo thương phẩm được. Sự kiện sáng tạo cối xay quay được trong thời cổ là không dễ, được tổ tiên ta đánh giá rất cao. Việc đặt tên cho con sông lớn nhất ở đồng bằng Bắc Bộ, chảy vào nước ta từ Lao cai là sông "Cối", tức sông Cái hay Nhĩ Hà sau này, đặt tên một chi lưu quan trọng của nó là sông Pơ đuông (lúa gạo), về sau biến âm thành sông Đuống là cũng với ý này (1).
Phạm Ngọc Liễn (sẽ hoàn thiện bài viết này tiếp).
