Herodo la Granda
El Vikipedio
Herodo la Granda (73 - 4 a.K.) estis marioneto de Romio kaj reÄo de Judio kaj aliaj landoj de Palestino dum -37 al -4. Li estis la reÄo sub kiu Jesuo Kristo naskiÄis, sed li ne estas la Herodo kiu rolis en la mortigo de Johano la Baptisto -- tiu estis Herodo Antipas, lia filo.
Herodo estis juda laÅ religio sed ne laÅ gento: li devenis de Idumeo, lando sude de Judio. Esence li estis araba. Do li estis reÄo fremda al la judoj, sed pro tio reÄo fidela al Romio. Li ankaÅ estis homo malnobela, sen guto de reÄa sango, sed estis starigita sole per la potenco de Romio.
Herodo estis la filo de Antipater, kiun Romio starigis kontraÅ la juda dinastio de la Makabeoj. Sub lia patro, Herodo regis Galileon (47-40 a.K.), lando norde de Judio. Sed kiam la persoj atakis Judion je -40, Herodo fuÄis al Romo. Tie, kun la helpo de lia amiko Marko Antonio, li estis deklarita reÄo de Judio kaj, post tri jaroj de milito, Herodo kaj la romia armeo venkis la persojn kaj kaptis Judion kaj Jerusalemon en -37. Antigono, la rajta reÄo de la judoj per la makabea dinastio, estis renversita kaj sendita al Romo, kie Antonio mortigis lin. Kiel reÄo, Herodo mortigis la restintajn filojn de la Makabeoj, eĉ tiuj, kiuj estis en sia familio (lia dua edzino estis Makabeo). Tio donis pacon al Palestino, sed senĉesan mizeron, ĵaluzon, timon kaj turmenton al lia familio.
Dum la milito inter Antonio kaj Cezaro AÅgusto, Herodo subtenis sian delongan amikon, Antonion. Kleopatra ekspluatis tion por gajni iom el la pli bona teritorio de Herodo (sed tio estis kompromiso de Antonio: Kleopatra mem deziris la tutan landon Judio). En -31 AÅgusto fine venkis Antonion ĉe la Batalo de Aktio kaj fariÄis la imperiestro. Herodo malkaÅe konfesis sian subtenon por Antonio al AÅgusto. Sed AÅgusto, kompreninte ke Herodo estis bona kaj fidela reganto, ne eksigis lin. AÅgusto eĉ redonis la teritorion prenita de Kleopatra.
La regno de Herodo estis plejparte longa, paca kaj prospera, ĉar Herodo estis tre saÄa kaj malnaiva politike. Li zorgeme konservis bonan rilaton al Romo, kio iafoje ofendis la judojn kiam Herodo transpasis judan leÄon kaj morojn: ekzemple, en la konstruado de idolkultajn templojn kaj teatrojn. Kaj ne nur en Judio, sed eĉ eksterlande: ekzemple, li konstruis templon de Apolonio en Rodiso.
Herodo rekonstruis la urbojn de Samaria kaj Turo de Strato, kiujn li renomis Sebaste kaj Cesarea, respektive. Li ankaÅ rekonstruis la Templon de Jerusalemo. La Orienta Muro de la rekonstruita Templo ankoraÅ staras. Super la pordego de la Templo, Herodo metis oran aglon, kio estis kontraÅ la LeÄo de Moseo kaj ofendis la judojn (ĉar la aglo, kontraÅ la Dekologo, estas bildo de animalo kaj Åajnas idola).
En la finaj jaroj de lia regado, Herodo fariÄis tre suspektema kaj fidis neniun, ne eĉ delongajn fidelajn amikojn. Li senĉese suspektis, ke siaj filoj deziris renversi lin kaj li mortigis tri el siaj filoj. Li torturis kaj mortigis (unu edzinon, unu boavon, unu bopatrinon, du bofratojn kaj la tri filojn), sed li neniam sentis sin sekura. La mensa malsano venis al Herodo post kiam li rabis la tombon de reÄo David je -10.
La masakro de la knabetoj de Bet-Leĥem menciita en la Biblio ne estis menciita de la juda historiisto Josephus, nia ĉefa (kaj tre detala) fonto pri Herodo. Sed pro la paranojo de siaj finaj tagoj, tia masakro ne estus eksterordinara. Ĉe morto, ekzemple, li ordonis la soldatojn mortigi multajn ĉefajn judojn, kiujn li enfermis en la hipodromo, tiel, ke la lando funebrus kiam li forpasis kaj ne ridus kaj dancus. (Sed post lia morto, dankinde, la soldatoj liberigis, ne mortigis, la virojn en la hipodromo).
Ni estas certaj, ke Herodo mortis je 4 a.K. ĉar Josephus diras, ke luna eklipso okazis ĵus antaÅ la morto de Herodo. Estis tia eklipso je la 13-a de marto 4 a.K. Pro tio, ni ankaÅ scias, ke Jesuo Kristo ne naskiÄis post 4 a.K. Kaj, pro la la masakro de la knabetoj, kiel simptomo de la paranojo de Herodo, Jesuo verÅajne ne naskiÄis antaÅ -12.
Herodo havis dek edzinojn kaj 14 infanojn.
Kiam li mortis, laÅ lia fina testamento, Herodo heredigis la kronon al ArÄ¥elao. Sed en antaÅa testamento li promesis Äin al Herodo Antipas. Do AÅgusto decidis la aferon kaj dividis la reÄlandon de Herodo triparte inter tri el liaj filoj: ArÄ¥elao, Herodo Antipas kaj Herodo Filipo. Antipas regis Galileon kaj Pereon en la nordo, Filipo Itureon (norde kaj oriente de la Galilea Maro) kaj ArÄ¥elao Judion, Samarion kaj Idumeon en la sudo. Sed en la kelkaj jaroj post la morto de Herodo, Palestino estis plena de ribeloj kaj memdeklaritaj reÄoj, Äis Äi estis pacigita de tri romiaj [[legio|legioj]. La rego de ArÄ¥elao estis kruela sed mallonga.
[redaktu] Eksteraj ligiloj
http://www.cet.ac.il/history/galgal/hordus/golshim.asp
http://www.cet.ac.il/history/galgal/hordus/menu.asp
http://www.jajz-ed.org.il/ivrit/bank/jer/jer21.htm
http://www1.snunit.k12.il/heb_journals/katedra/66003.html