Tsjetsjeens

Van Wikipedia

Het Tsjetsjeens is een Kaukasische taal, behorend tot de Nach-Dagestaanse taalfamilie, die gesproken wordt door de Tjetsjenen. Het Tsjetsjeens heeft ongeveer 1,2 miljoen sprekers en wordt vooral gesproken in Rusland (Tsjetsjenië) en enkele Arabische landen (vooral Jordanië). Het Tsjetjeens heeft veel Russische leenwoorden, maar ook Turkse en Arabische.

De nauwste verwant van het Tsjetsjeens is het Ingoesjetisch, de taal die in Ingoesjetië gesproken wordt.

[bewerk] Tsjetsjeens alfabet

Het Tsjetsjeens werd eerst geschreven met behulp van het Arabisch alfabet. Na de Oktoberrevolutie werd een Latijns alfabet aangenomen in de jaren '20, dat een aantal speciale symbolen en diacrieten bevatte, maar gaf de lengte van de klinkers echter niet goed weer. Vanaf 1938 werd het cyrillisch alfabet (нохчийн алфавит/noḫčijn alfawit) gebruikt voor het Tsjetsjeens, dat echter nog minder klinkers onderscheide. Dit alfabet gebruikt de Palotsjka (Ӏ) om aan te geven dat de daarvoor staande medeklinker een ejectief is (wordt in meerdere Kaukasische talen gebruikt). In 1992 nam de de facto onafhankelijke Tsjetsjeense republiek Itsjkerië onder Dzjochar Doedajev een nieuw Latijns alfabet (noxçiyƞ alfavit) aan. Dit alfabet is een mechanische transliteratie van het cyrillisch naar een nieuw Latijns systeem dat gebaseerd is op het Turks alfabet en de spelling van het Azeri en een aantal speciale diacrieten bevat. Momenteel wordt het cyrillische alfabet, net als in andere Russische deelgebieden, voor officieel spraakgebruik gebruikt, alsook binnen het openbare leven. Het Latijnse alfabet wordt veel minder gebruikt en heeft relatief weinig bekendheid bij de bevolking.

Geen van beide alfabetten onderscheidt alle klinkers van het Tsjetsjeens met volledige nauwkeurigheid.

De onderstaande tabel laat de beide laatste alfabetten zien, zoals ze zijn vermeld in CHECHEN Cyrillic script (Engels) Let op; diacrieten zijn soms niet helemaal goed weergegeven, vergelijk met externe link. Zie voor een iets andere variant met voorbeelden hier.

cyrillisch нохчийн	Latijns noxçiyƞ
А а	A a
АЬ аь	Ä ä / Ə ə
Б б	B b
В в	V v
Г г	G g
ГӀ гӀ	Ġ ġ
Д д	D d
ДЖ дж	Dƶ dƶ
ДЗ дз	Dz dz
Е е	E e / Ie ie / Ye ^[1]
Ё ё	Yo yo
Ж ж	Ƶ ƶ
З з	Z z
И и	I i
Й й	Y y
К к	K k
КХ кх	Q q ^[2]
КЪ къ	Q̇ q̇ ^[3]
КӀ кӀ	Kh kh
Л л	L l
М м	M m
Н н	N n / N̡ n̡ ^[4]
О о	O o / Uo uo ^[5]
ОЬ оь	Ö ö
П п	P p
ПӀ пӀ	Ph ph
Р р	R r
С с	S s
Т т	T t
ТӀ тӀ	Th th
У у	U u
УЬ уь	Ü ü
Ф ф	F f
Х х	X x
ХЬ хь	Ẋ ẋ
ХӀ хӀ	- -
Ц ц	C c
ЦӀ цӀ	Ć ć
Ч ч	Ç ç
ЧӀ чӀ	Ç̇ ç̇
Ш ш	Ş ş
Щ щ	Şç şç
Ъ ъ	- -
Ы ы	I i
Ь ь	- -
Э э	E e
Ю ю	Yu yu
ЮЬ юь	Yü yü
Я я	Ya ya
ЯЬ яь	Yä yä
Ӏ Ӏ	J j

[bewerk] Noten

^ Ye wordt gebruikt aan het begin van een woord. In andere gevallen wordt ofwel 'e' of 'ie' gebruikt afhankelijk van de fonetische waarde.
^ ккъ = q̇q̇
^ ккх = qq
^ n̡ geeft nasalisatie aan van de voorafgaande klinker
^ de keuze voor o of uo is afhankelijk van de fonetische waarde