Acheulean
Un article de Wikipèdia, l'enciclopèdia liura.
Er Acheulean ei ua cultura deth Paleolitic inferior que deu eth nom ath jadiment de Saint-Acheul (França). Es estris mès caracteristics son es destraus de man (bifaços) es fenedors e autes polièdrics nomentadi bòla. Es jadiments mès antics son Garba XII e Gambore II en Melka Kunture.
Er Acheulean ancian semble derivar deth Abbevillean e se desvolòpe pendent eth interglacial Mindel-Riss (300 000-200 000 aC.), de longa durada e clima caud. Es destraus bifacials s'afinen e sorgissen es destraus elliptiques de talh bifacial, mès o mens planhèths ("Limandes"). Comencen a desvolopar-se es utensilis en ascles e apareishen quauques puntes tosques (damb pòc lluento e labor).
Er Acheulean mejan se caracterize per ua grana varietat enes destraus bifacials planhèths, "limandes", lanceolades, amigdaloides, eca... I a plan d'utillatge d'ascles, e s'an localizat tanben milèrs d'aguestes procedentes des talhes. Er utillatge damb ascles son quauqui modèus de gratadors, puntes, utensilis denticulats, perforadors eca. Ena zòna centrau d'Espanha (concrètament en Torralba, pròp de Medinaceli) semblen existir petites destraus hètes damb ascles, damb influéncia africana. En aguesta zòna centrau espanhòla s'an trapat junt as esturments des caçaires, rèstes d'esquelets der Elefant Antic. Er Acheulean mejan se desvolòpe pendent era major part dera Glaciacion de Riss (200 000-110 000 aC). Es rèstes de huec, qu'ara s'a hèt fòrça de besonh, se multipliquen.
Er Acheulean superior comence auançada era Glaciacion de Riss (dilhèu cap ath 140 000 aC), continue pendent er interglacial Riss-Würm (110 000-90 000 aC) e acabe fin finau en prumèr periòde würmian (iniciat dempús deth 90 000 aC). Es destraus bifacials son de tipe fòrça evolucionat, lanceolades, damb punta finament retocada e cuiqui lateraus rectilínies. Existissen autes varietats (amigdaloides, còrdiformes...).
En Euròpa, es jadiments mès representatius son eth des terrasses deth Somme ath nòrd de França, Terra Amata e coe de Lazaret (Niça) e L'Aragó (Rosselhon) ath delà de Tor in Pietra (Itàlia) e Pinedo (Toledo) e Cueva de Castillo (Cantàbria) e Atapuerca (Burgos). Se dividís en industries damb bifaços e industries sense bifaços. Ena industria damb bifaç eth periòde mès antic se caracterize pera preséncia de bifaços damb rèstes deth còrtex dera pèira, bròqui sinuoses e extrèm distau arrodonit ath delà de grani ascles. Eth periòde miei es bifaços s'aprimen e apareishen era gratadora eth guinhauet de dors perforadors e burins damb emplec dera tecnica levallois. Eth periòde finau o Micoquian se caracterize peth bifaç micoquian de base globular costats un shinhau concaus e extrèm distau apuntat. Ena industria sense bifaços i a ascles e calhaus trabalhadi e era explicacion de non auer-i destraus de man poderie èster er ambient non forestau o coma preludi dera posteriora industria sus ascles.
En Autan Miei e Pròplèu se diferéncie ua facies costanera en jadiment de Sitt Markho e ua auta interiora a Ubeidiya (andues en Israèl) que presenten ena Acheulean ancian "chopping tools", esturments sus ascla, bifaços fòrça grani de talh sinuós e fenedors. Evolucionen a bifaços ovalats o lanceolats e s'use ja eth procediment levallois e ara reduccion dera mesura des estris.
En Subcontinent indi eth periode acheulean se nomente aciu Soanià apareishen ben distribuits es bifaços e era tecnica levallois en nuclèus e ascles.
En Sudest d'Asia i a pògui rèstes d'industria litica en aguest periòde dilhèu per emplec deth bambú entà hèr esturments que non a arribat a fossilizar-se.
Ena China a la coe de Xu-Ku-Tien se i trapèren eth 1920 rèstes deth Homo erectus o Sinanthropus pekinensis es utils trapadi d'ua antiquitat de 200 000 ans includissen ascles d'aspècte clactonean, "choppers" e "chopping tools", bòles poliedriques e pèces damb retòca bifacial.
En Japon ath nòrd dera ilha de Honshu se trapèren ascles de jasp e calcedònia de formes atípiques e bròqui retocades e bifaços e ascles de tecnologia levallois.
