Perigòrd
Un article de Wikipèdia, l'enciclopèdia liura.
Perigòrd [peri'gɔr] o Peiregòrd [pejre'gɔr] (en francés Périgord) es lo nom del Comtat que recobriá, a pauc de causa prèp, l'actual departament de Dordonha. Lo departament inicial foguèt leugièrament remanejat e encamba sus qualques tèrras d'Engolmés (a l'entorn de La Tor Blancha), de Santonge (devers La Ròcha Chalés), de Carcin (a l'entorn de Salanhac Aivigas) e de Lemosin (au nòrd de Nontronh e devers Jumilhac).
Uei, s'usa dau nom Perigòrd per marcar l'identitat dau territòri : cultura, lenga, torisma, patrimòni, cosina,... Lo nom Dordonha es mai que mai administratiu, manca quand se parla dau flume.
Lo gentilici es perigòrd -a / peiregòrd -a o perigordin -a / peiregordin -a. En generau, los abitants de Perigòrd se disen simplament Perigòrds (Sei perigòrd ; Perigòrd, meitat chen, meitat pòrc). Daus uns consideran que lo terme Perigordin / Peiregordin (que paréis nonmàs au segle XVIII) es un francisme que se deu pas usar en occitan, mas d'autras fonts lo presentan au contrari coma admissible (TDF). Perigordin / Peiregordin s'usa tanben per designar los abitants de Periguers (coma Petrocòris).
Somari |
[Modificar] Etimologia
Lo nom Perigòrd ven dau pòble gallés daus Petrocorii, es a dire "las quatre armadas", "los quatre clans". Las limitas ancianas de lor territòri eran gaireben las mesmas. La capitala daus Petrocorii era Vesunna (Vesona), qu'es venguda Periguers.
[Modificar] Geografia
Longituda : entre 0°3' oest e 1°25' est.
Latituda : entre 44°35' e 45°42' nòrd
La superficia de Perigòrd, pres coma lo departament de Dordonha, es de 9200 km2 (tresen reng de França, darrier Gironda e Lanas. Sa situacion de transicion entre lo Massiu Central e lo Bacin Aquitan li balha una granda varietat de sòus e de païsatges. Perigòrd fai partida de la region Aquitània. Los departaments vesins son Vinhana Nauta, Corresa, Òlt, Òlt e Garona, Gironda, Charanta Maritima e Charanta.
Se ditz sovent que lo Perigòrd a quatre testas. Aqueu Perigòrd quadricefal se compausa entau :
- Au nòrd, lo Perigòrd verd (a l'entorn de Nontronh e de Tivier); quela region perlonja lo Lemosin granitic, son nom ven daus erbatges e de las forests que la cruben. (Perigòrd Verd es una apelacion mai que mai toristica, non pas istorica). Se ditz tanben qu'es lo país de l'aubre e de l'aiga
- Au centre, lo Perigòrd blanc (a l'entorn de Perigüers e de Rabairac devers Charanta); son nom ven dau sòu calcari que balha una colora blancha a las terras de quela region.
- Au sud-est, lo Perigòrd negre (a l'entorn de Sarlat); istoricament qu'es la mai anciana apelacion de las quatre, son nom ven de las forests de jarrics, plan sombras tota una partida de l'annada (e non pas de la color de la trufa). Sos abitants parlan dau "Sarladés". Qu'es un país vesin dau Carcin, d'un biais culturau e geografic.
- Au sud-oest, lo Perigòrd purpau (a l'entorn de Brageirac); quela apelacion toristica es la mai recenta (annadas 1970-80), lo purpau remembra la color de las fuelhas de vinha per la davalada. Sos abitants lo disen lo "Brageiragués".
[Modificar] Climat
Lo climat de Perigòrd es au còp variat, agradiu e avivareu. Es un exemple de transicion entre lo climat oceanic d'Aquitània e lo climat montanhier de las marchas occidentalas dau Massiu Central. La doçor relativa de l'ivern, las temperaturas estivalas moderadas, las bravas 'reir-sasons son las marcas d'un climat temperat. Pasmens, la dispausicion de las valadas, l'expausicion de l'auturas, las artijas, las forests e los estanhs crean una gamma plan variada de zònas espécificas.
La pleguda mejana annadiera es de 860 mm. Mas l'asaigatge annadier es pas bric unifòrme. La pluviometria créis dau sud-oest au nòrd-est segon lo releu. La diferença es mai que mai marcada entre la bassa valada de Dordonha (750 mm en La Mòta de Mont Ravèl) e los punts los mai nauts dau Nontronhés (1160 mm en Puei'Gut e Pluviers). De son costat, emb 900 mm annadiers, la pleguda dau Sarladés es mai importanta que las dau Rabairagués, Dobla o Brageiragués. Las plegudas d'estiu, per causa daus auratges, son creissentas d'oest en est emb daus maximà sus los punts nauts de Perigord Negre e dau Nontronhés. Dins lo Brageiragués, pleu 112 jorns d'un an sus l'autre. Daus uns còps, las pluejas d'auratge son plan importantas, coma los 100 mm enregistrats lo 17 de mai de 1971 a l'estacion de Brageirac.
La temperatura mejana annadiera es mai nauta au sud-oest de Perigòrd (12,5°C dins lo Brageiragués) qu'au nòrd-est (10,5°C a l'est dau Nontronhés), per causa inversa de l'altituda. Lo nombre mejan annadier de jorns de fòrta chalor (onte la temperatura maximala passa 30°C) varia de mens de 10 sus l'est dau Nontronhés a 20 e mai dins la valada de Dordonha e dins la valada d'Eila en avau de Periguers. Lo recòrd de chalor en Brageirac es de 41,1°C lo 4 d'agost de 2003, estiu de la caumassa. La mejana annadiera daus minimàs es pro unifòrma, generalament un pauc mai bassa dins las valadas que sus l'auturas, e compresa entre 0,5°C e 2,5°C. Per exemple, las datas de las darnieras jaladas passan rarament lo prumier d'abriu sus l'auturas dau Sarladés, e i a tres setmanas d'escart environ entre las datas de las darnieras jaladas de valadas e las dau releu.
Dau nord au sud de Perigòrd, la solelhada vai de 1900 a 2000 oras annadieras. En Brageirac, l'annada la mens ensolelhada fuguet 1992 emb 1710 oras e la mai fuguet 1989 emb 2300 oras. Per l'ivern, la solelhada es mai importanta sus lo Sarladés que sus lo Rabairagués, per causa de l'influença oceanica que pòrta de la doçor, mas tanben de las brumas o daus bas nivols. Lo reste de l'annada, qu'es dins lo sud-oest de Perigòrd que la solelhada es la mai fòrta.
[Modificar] Istòria
L'escut de Perigòrd, sang e aur, representa tres lions de'n pè (De golas, aus tres lions d'aur, armats, lampassats e coronats d'asur).
- Entre 100 000 ans e 43 000 ans av. J.C.
Prumiers poblaments acertats en Perigord (Òme de Neandertal) : sitis de La Ferrassiá, Lo Mostièr, Lo Regordon
- Vers 35 000 ans av. J.C.
Disparicion progressiva de l'Òme de Neandertal, remplaçat per l'Òme de Cròs Manhon
- Vers 17 000 ans av. J.C.
L'Òme de Cròs Manhon ocupa tot Perigòrd : sitis de L'Aujariá Nauta, L'Aujariá Bassa, Las Caus
- Vers 10 000 ans av. J.C.
Los chamnhaments climatics provocan la disparicion en Perigòrd dau boc estanh, chavau, mamot, rène e rinoceròs lanós.
- segle XXIII av. J.-C.
Difusion de la cultura campanifòrma, queraque dempuei las terras que se disen uei [[Charanta]
- Dau segle XIII au segle VII av. J.-C.
Envasiment progressiu daus Iberes, pòble protò-celte, puei daus Celtes de Gàllia.
- De -725 à -450
Prumier Edat dau fer, rendut possible per la presença de la meniera de fer, mai que mai dins lo nòrd e l'est de Perigòrd
- Vers -60
Los Romans crean lo vinhal de Brageirac
Les Pétrocòris furnissen à Vercingetorix environ 5000 guerriers per l'ajudar afrontar las legions romanas de Juli Cesar
Revòlta contra los Romans en Aquitània
La terra daus Petrocòris (que s'apela pas enquera Perigòrd]] es integrada dins Aquitània, dau fach de la reorganizacion de Gàllia per l'emperador Auguste
Fondacion de Vesunna (Vesona), ciutat gallò-romana.
- Lo 25 de genièr de 1642, Pierre Grellety recep del Rei las letras patentas atestant de l'amnistia generala per totes sos òmes e per el una carga de capitani dins las armadas del rei, dins lo pòst de governador de la ciutat de Vercèlh (Vercelli) en Itàlia.
[Modificar] Lenga
La lenga dau Perigòrd es l'occitan, de dialecte lemosin au nòrd d'una linha que vai a pus pres de Montaseus a Nadalhac, e de dialecte lengadocian au sud de quela linha. Nonmàs las comunas de Parcol e de La Ròcha-Chalés (per meitat) son de lenga d'oïl (dialecte peitavin-santongés).
[Modificar] Literatura
Jacquou le Croquant, d'Eugène Le Roy conta l'istòria de la revòlta dels Crocants, e la destruccion del castèl de l'Èrm.
 |
Portal d'Occitània – Accedissètz als articles sus Occitània |
