Górale
Z Wikipedii
Zajrzyj na stronę dyskusji i pomóż go poprawić.
Zajrzyj na stronę dyskusji, by dowiedzieć się odnośnie jakich informacji pojawiły się wątpliwości.
Wstawiając szablon dodaj informację o tej stronie na Wikipedia:Strony wymagające weryfikacji.
Górale to:
- w znaczeniu ogólnym (w języku polskim) - mieszkańcy terenów podgórskich i obszarów górskich (np. górale kaukascy),
- w ujęciu szczegółowym to mieszkańcy terenów od doliny Ostrawicy na zachodzie po dolinę Białego Czeremoszu (na wschodzie),
- w przedwojennej Polsce - niejednolita etnicznie ludność pochodzenia ruskiego i polskiego. Pierwsza zamieszkuje Gorgany i Czarnohorę (na obecnej Ukrainie), Bieszczady i częściowo Beskidy, druga pozostałą część Beskidów, Podhale z Tatrami w Polsce oraz region poczynając od Podtatrza na wschodzie, poprzez Górną Orawę do Kysucy i Czadcy na zachodzie w Słowacji i Śląsk Cieszyński.
Grupa etnograficzna zwana góralami powstała wskutek wymieszania wielu grup etnicznych: Wołosi, Kipczacy, Jazygowie, Awarowie, Rusini, Polacy (w rozumieniu osadnictwa z centralnej Polski). Istnieją liczna przesłanki świadczące o obecności w Karpatach Gotów (kultura czerniachowska). W dialektach (etnolektach) górali karpackich oraz w kulturze ludowej zachowane są liczne elementy wołoskie.
[edytuj] Podział
Nauka wyróżnia następujące góralskie grupy etnograficzne:
- Górale polscy
- górale śląscy (zobacz też Ślązacy):
- górale wiślańscy
- górale jabłonkowscy (Jacki jabłonkowskie)
- górale małopolscy:
- górale czadeccy (w okolicy Czadcy na Słowacji)
- górale żywieccy
- górale babiogórscy
- górale orawscy (na Górnej Orawie, po stronie słowackiej)
- górale spiscy (w większości na słowackim Górnym Spiszu)
- górale pienińscy
- górale sądeccy
- górale podhalańscy
- górale zagórzańscy
Górale polscy posługują się gwarami małopolskimi (podhalańska i sądecka) i śląskimi.
Podział na ww. grupy jest umowny, oparty na niewielkich różnicach w kulturze ludowej i równie niewielkich różnicach dialektalnych. Silniej zarysowuje się jedynie odrębność górali śląskich, którzy mówią dialektem śląskim niemazurzącym (górale wiślańscy) lub jabłonkującym (jabłonkowianie, górale jabłonkowscy) powstałym w wyniku zetknięcia gwar niemazurzących - śląskich (cieszyńskich) z mazurzącymi małopolskimi (żywieckimi) i śląsko-małopolskimi (czadeckimi).
- Górale ruscy
- Bojkowie (Bieszczady i zach. Gorgany)
- Łemkowie (Beskid Niski,Bieszczady wschodnia część Beskidu Sądeckiego, także po słowackiej stronie w Zemplínie i na Zakarpaciu)
- Huculi (wsch. Gorgany i Czarnohora)
Górale ruscy z terenów Polski zostali po raz pierwszy przesiedleni w wyniku umowy międzypaństwowej między Polską a Ukrainą do ZSRR a następnie po roku 1946 w trakcie akcji "Wisła" przesiedleni na Warmię, Mazury, Pomorze Zachodnie i Dolny Śląsk i ulegli rozproszeniu. W byłym państwie czechosłowackim w okresie rządów komunistycznych górale ci również zostali zepchnięci do roli obywateli drugiej kategorii, gdzie podjęto próby likwidacji cerkwi grekokatolickiej i religii w szczególności, jedynej ostoi kultury rusińskiej w ogóle.
- Przejściowe grupy etnograficzne
(między góralami a mieszkańcami kotlin podkarpackich)
- Kliszczacy
- Lachy
- Pogórzanie
- Dolinianie
- Zamieszańcy
[edytuj] Kultura
W kulturze poszczególnych grup góralskich widać także wpływy słowackie i węgierskie, zwłaszcza na Słowacji, oraz wśród Górali Jabłonkowskich (śląskich), których strój ludowy przypomina węgierski z czasów wzmożonej wymiany handlowej Jabłonkowa z Węgrami.
Terminem góral (słow. goral) i góralski (słow. goralský) określa się w byłej Czechosłowacji osoby pochodzenia polskiego i język ludności polskiej zamieszkującej słowackie Górny Spisz (np. Tatry Bielskie i Magurę Spiską), Górną Orawę (np. wsie Głodówka - Hladovka, Rabczyce - Rabčice i Pogóra - Polhora), Czadeckie (np. Skalite) i enklawy polskich kolonistów w różnych częściach kraju (np. wieś Lužna na Liptowie).
Obecnie w Polsce istnieje moda na tzw. "góralszczyznę". Przedwojenną modę na Hucułów i gadżety z nimi związane zastąpili w ostatnich latach górale podhalańscy. W Słowacji regiony góralskie stara się wypromować wykorzystując do tego celu polskie pieśni, nierzadko nieludowe, wykonywane w polskim języku literackim (np. "Góralu, czy ci nie żal"), a nawet pieśni innych polskich regionów (np. śląska pieśń "Głęboko studzienka", także w języku literackim).
