Historia Węgier
Z Wikipedii
Spis treści |
[edytuj] Plemiona węgierskie
Węgrzy należą do grupy narodów ugrofińskich. Narody te wywodzą się z okolic Uralu i między 3 i 4 tysiącleciem p.n.e. pierwsze ich odłamy rozpoczęły swą wędrówkę na zachód. Węgrzy jako naród wykrystalizowali się ostatecznie ok. 1000 - 500 p.n.e., wtedy to zrodziła się ich etniczna odmienność i świadomość. Jej ważnymi elementami są język, zwyczaje, stroje i wierzenia. Sławna węgierska legenda o cudownym jeleniu, która z biegiem stuleci przekształciła się w legendę o Hunorze i Magorze, pochodzi prawdopodobnie też z tego okresu.
W czasie wędrówki ludów w V w. n.e. ruszyli także Węgrzy na zachód. Pierwszy etap ich wędrówki zakończył się ok. 750 r. między dolnym biegiem Wołgi a Dunajem, rejon ten zwany był Lavédia (Lavédi był legendarnym księciem Węgier). Nie wszystkie plemiona węgierskie wywędrowały tak daleko na zachód, były też grupy Madziarów, na które jeszcze w 1236 natrafił dominikański mnich Julianus na terenach między Uralem i Wołgą. W roku 950 cesarz bizantyjski Konstantyn VII nazywa tereny zamieszkane przez Węgrów "Międzyrzeczem" (węg. Etelköz), jednakże dokładne geograficzne położenie ich siedzib nie jest dziś znane.
W czasach starożytnych tereny dzisiejszych Węgier były zamieszkane przez ludność celtycką. W I w. p.n.e. została tu utworzona rzymska prowincja, Panonia (częściowo też Dacja), która przetrwała zaledwie parę wieków. W okresie wędrówki ludów tereny te zajmowane były kolejno przez Hunów, Wandalów, Wizygotów i Awarów. W IX w. na części tego obszaru założone zostało słowiańskie Państwo Wielkomorawskie. Pod koniec wieku na terenach tych pojawili się Madziarzy pod wodzą Árpáda.
[edytuj] Czasy Arpadów
Dynastia Arpadów panowała na Węgrzech od IX do XIII wieku (896-1301).
Twórcami państwowości węgierskiej byli książę Gejza (węg. Géza) oraz jego syn, Stefan I Święty (węg. István), którzy dokonali chrystianizacji kraju. Po śmierci (1038) Stefana, pierwszego koronowanego króla Węgier (1001), którego jedyny syn Imre zmarł w dzieciństwie, zgodnie z wolą zmarłego władzę objął Piotr Orseolo (Piotr Wenecjanin), doża wenecki. Nie spodobał się on możnym, gdyż otaczał się cudzoziemcami. Piotr został wygnany, na tron powołano Abę Samuela. Jednak Piotr z pomocą cesarza Niemiec ponownie sięgnął po koronę. Został ponownie zdetronizowany (1047), a kraj pogrążył się w chaosie (pierwszy bunt pogański - bunt Vaty). Kryzys przezwyciężył, opanowując sytuację, Andrzej, krewny Stefana z dynastii Arpadów. Koronował się on na króla jako Andrzej I (węg. Endre). Za panowania jego brata i następcy, Béli I, miał miejsce drugi, ostatni już bunt pogański (bunt Jánosa). Choć został on stłumiony, walki wewnętrzne osłabiły państwo; po śmierci Béli nominalnie władzę sprawował syn Andrzeja, Salomon, ale faktycznie rządzili synowie Béli - Gejza, Władysław (László) i Lampert. Kraj udało się zjednoczyć właśnie Gejzie, określanym w historiografii węgierskiej jako Gejza I (nie II). Rządy Gejzy, jego brata Władysława i syna Kolomana Uczonego stały się okresem odnowy państwa węgierskiego; kraj został też powiększony o nowe ziemie (reszta Siedmiogrodu, Slawonia, Chorwacja, Dalmacja).
Następcy Kolomana Uczonego, Stefan II, Béla II, Gejza II i Stefan III, prowadzili wojny z Bizacjum o Bałkany. Choć początkowo Węgry dominowały, to po dojściu do władzy Manuela I Komnena w Bizancjum sytuacja się odwróciła. Młodszy brat Stefana III, Béla, został zakładnikiem cesarskim. Po powrocie do kraju, koronowany na króla jako Béla III (1172), stał się jednym z najwybitniejszych władców Węgier, dokonując głębokiej reformy wewnętrznej. Po śmierci Béli III (1196) kraj, podobnie jak Polskę w 1138 r., dotknęło rozbicie. Synowie i następcy Béli, Imre i Władysław, prowadzili wojnę domową z Andrzejem, bratem zmarłego, co odbiło się na międzynarodowym znaczeniu Węgier i władzy królewskiej. Po objęciu władzy w 1205 roku Andrzej II z wdzięczności wobec popierających go magnatów rozdał im lwią część królewszczyzn. Sytuacja finansowa państwa była dramatyczna. Złota Bulla Andrzeja II (1222), zbiór przywilejów dla możnych, stanowiła pierwszy krok ku państwu stanowemu.
Syn Andrzeja, Béla IV, próbował wzmocnić władzę królewską; wysiłki jego jednak zostały zahamowane zarówno przez nienawiść magnatów, jak i, przede wszystkim, przez najazd tatarskiej Złotej Ordy w roku 1241. Kraj w mgnieniu oka został niemal doszczętnie zrujnowany. Ostatecznie jednak Orda, powodowana wewnętrznymi kłopotami, musiała wycofać się z Węgier w 1242 roku. Béla IV, po powrocie do kraju z wysp dalmatyńskich, dokonał błyskawicznej odbudowy państwa, wzmógł kolonizację i budował twierdze warowne. Niestety, wszystkie pozytywne skutki rządów Béli IV przysłania szkodliwy wzrost znaczenia wielkich magnatów. Władza królewska podupadła niemal całkowicie za czasów ostatnich Arpadów - Stefana V, Władysława IV Kumana oraz Andrzeja III. Magnaci urośli już w taką potęgę, że zdolni byli aresztować króla Władysława i zastąpić go Andrzejem III; wszystkie próby reform, podejmowane przez Andrzeja poniosły klęskę przez przedwczesną śmierć króla. Co gorsze, zmarły władca nie miał następcy.
Na Andrzeju III (1290-1301) wygasła rodzima węgierska dynastia Arpadów.
[edytuj] Czasy Andegawenów
Czasy panowania dynastii Andegawenów na Węgrzech były okresem reorganizacji gospodarki, rozkwitu sztuki gotyckiej i kultury rycerskiej.
Po wygaśnięciu Arpadów na tronie zasiadł król Polski i Czech Wacław z rodu Przemyślidów, od 1308 przedstawiciel dynastii Andegawenów - Karol Robert. Drugim królem tego rodu na tronie węgierskim był Ludwik I Wielki, panujący w latach 1342-1382. Ludwik poszerzył swoje rządy na tereny po Morze Czarne Adriatyk, czasowo okupował Królestwo Neapolu. W 1370 roku, po śmierci Kazimierza III Wielkiego, został królem Polski.
Po śmierci Ludwika na tronie zasiadł (w 1387) Zygmunt Luksemburski, który poślubił córkę Ludwika, Marię. Rozpadła się unia z Polską, gdzie władzę objęła Jadwiga Andegaweńska.
[edytuj] Czasy Jagiellonów
W 1440 królem został władca Polski Władysław III Warneńczyk, który zginął w bitwie pod Warną w 1444. Rządy objął tymczasowo Jan Hunyady.
W 1458 koronowany został syn Hunyadyego Maciej Korwin - król "z ludu". Po udanej obronie Belgradu przed Turkami (1448) państwo węgierskie osiągnęło szczyt potęgi, który przyłączył do Węgier Śląsk, Łużyce, Morawy a następnie znaczną część Austrii. Po śmierci Macieja w 1490 wybuchła wojna o tron węgierski pomiędzy królewiczem polskim Janem, a jego starszym bratem królem Czech Władysławem II.
W 1515 król Władysław II wraz ze swoim bratem, królem Polski Zygmuntem I zawarł z Hab surgami układ o dziedziczności tronu węgierskiego i czeskiego. Następca Władysława - Ludwik II Jagiellończyk zginął w 1526 pod Mohaczem, tron przeszedł w ręce Habsburgów.
[edytuj] Panowanie tureckie
Potęga Węgier załamała się ostatecznie po bitwie pod Mohaczem (1526), w której rycerstwo węgierskie i polskie zostało rozbite przez wojska tureckie. W niedługim czasie cały teren dzisiejszych Węgier został podzielony między osmańską Turcję i Habsburgów oraz Siedmiogród, zresztą, zależny od Turcji.
[edytuj] Habsburgowie
Kres tureckiemu panowaniu przyniosło pokonanie imperium osmańskiego przez wojska austriackie i polskie. Stopniowo poprzez rok 1687 (stany węgierskie zaoferowały koronę Węgier, w dziedziczne posiadanie, Habsburgom) , 1699 (pokój w Karłowicach) aż do 1718 roku (uzyskanie Banatu i Serbii oraz zachodniej Wołoszczyzny - stracone, bez Banatu, w 1739 roku) władza na Węgrzech została przejęta przez Habsburgów
[edytuj] Austro-Węgry
Węgry wywalczyły na krótką chwilę niepodległość pod wodzą Kossutha w wyniku powstania w 1848 r. Republika została jednak szybko zdławiona przez współpracującą z Austrią sąsiednią Rosję oraz Chorwatów, którzy poparli Habsburgów (silne, niepodległe Węgry oznaczały uzależnioną od nich Chorwację).
W wyniku wieloletnich dążeń Węgrów, w 1867 r. Cesarstwo Austrii zostało przekształcone w dualistyczną monarchię Austrii i Węgier.
Węgry uzyskały swobodę w sprawach wewnętrznych - rozpoczęto intensywną rozbudowę gospodarki, podniósł się poziom życia, a edukacja stała się całkowicie narodowa. Jednocześnie zaczął się proces madziaryzacji, szczególnie silny wśród Słowaków, Rumunów i Rusinów (Chorwaci z silną burżuazją oparli się madziaryzacji, uzyskując w ramach Korony św. Stefana autonomię - ugoda węgiersko-chorwacka). Aż do końca Austro-Węgier nie wprowadzono w węgierskiej części powszechnego prawa wyborczego, co spodowowało, iż nie-Węgrzy zawsze pozostawali w mniejszości w organach ustawodawczych.
Kwestie spraw zagranicznych, finansów oraz wojska (nie licząc wojsk tzw. II rzutu - obrony krajowej - Magyar - Kiralyi Honvedseg) nadal pozostały w gestii Wiednia.
[edytuj] Niepodległość 1918 i okres do II wojny światowej
W wyniku klęski w I wojnie światowej w październiku i listopadzie 1918 nastąpił rozpad monarchii austro-węgierskiej i państwo węgierskie ogłosiło niepodległość. Węgry uzyskały samodzielność, jednak w wyniku traktatu w Trianon obszar państwa okrojono do niecałej jednej trzeciej terytorium sprzed wojny. Początkowo była to republika demokratyczna, potem przez pewien czas komunistyczna Węgierska Republika Rad pod dyktatorskimi rządami Béli Kuna. W latach 1920-1944 Węgry były monarchią konstytucyjną (bez monarchy), gdzie regentem został były admirał floty austro-węgierskiej Miklos Horthy. Horthy wprowadził ustrój autorytarny z silną władzą regenta. Mimo kilkukrotnie ponawianych propozycji nie ogłosił się on królem (na początku lat 20. dwukrotnie udaremnił próby ostatniego monarchy z dynastii Habsburgów Karola IV i doprowadził do jego detronizacji przez węgierski Sejm).
Pod koniec lat 30., szczególnie za sprawą premiera Gömbösa, Węgry zbliżyły się do hitlerowskich Niemiec, dążąc do odzyskania utraconych w wyniku traktatu w Trianon terytorium. Częściowo im się to udało (południowa i wschodnia Słowacja, część Siedmiogrodu, Baczka).
[edytuj] II wojna światowa
Węgry przed wojną
Tereny przyłączone w czasie wojny
W czasie II wojny światowej Węgry walczyły u boku hitlerowskich Niemiec przeciwko ZSRR. Mimo, iż były sojusznikami Hitlera nie wypowiedzieły wojny Polsce, a po kampanii wrześniowej przyjęły u siebie liczną grupę uchodźców i wojskowych (internowano ich, ale wielu żołnierzy zdołało uciec na zachód Europy). Internowani polscy żołnierze mieli swoje oficjalne przedstawicielstwo (organ łącznikowy) w Ministerstwie Honwedów, pod nazwą Przedstawicielstwo Polskich Żołnierzy Internowanych w Królestwie Wegier (węg. a Magyarország Internált Lengyel Katonai Személyek Képviselete). Od września 1939 do kwietnia 1940 na jego czele stał gen. bryg. Stefan Dembiński, później kolejno: płk. dr Marian Steifer (maj 1940 - marzec 1942), płk.inż Aleksander Król (marzec 1942 - marzec 1944), ppłk. Witold Cieśliński i mjr. Włodzimierz Bem de Cosban. Wojna po stronie Hitlera zakończyła się dla Węgier tragicznie - podczas walk z Armią Czerwoną zniszczeniu uległy spore połacie kraju (szczególnie Budapeszt), a po wojnie komuniści przy poparciu ZSRR wprowadzili stalinowską dyktaturę.
[edytuj] Węgierska Republika Ludowa
Po II wojnie światowej Węgry należały do tzw. bloku wschodniego, będącego pod kontrolą ZSRR. Próba obalenia komunizmu (powstanie węgierskie 1956) zakończyła się krwawą interwencją zbrojną armii radzieckiej. Węgry należały do Układu Warszawskiego.
[edytuj] Węgry współczesne
Demokracja na Węgrzech zapanowała po 1990 r. W wolnych wyborach zwyciężyła partia Węgierskie Forum Demokratyczne (MDP). W późniejszych latach władza przechodziła w ręce Węgierskiej Partii Socjalistycznej kierowanej przez Gyulę Horna, a potem partii prawicowo-centrowych z premierem Victorem Orbanem (1998-2002). Obecnie władza spoczywa w rękach MSZP (Węgierska Partia Socjalistyczna) i SZDSZ. Premierem jest Ferenc Gyurcsány. W roku 2006 odbędą się wybory. Obecnie Węgry są członkiem NATO (1999) i UE (2004).
[edytuj] Linki zewnętrzne
