Jaworniki

Z Wikipedii

Jaworniki
Megaregion	Region Karpacki
Prowincja	Karpaty Zachodnie
Podprowincja	Zewnętrzne Karpaty Zachodnie
Makroregion	Bielawy
Mezoregion	Jaworniki
Zajmowane jednostki administracyjne	Czechy: - kraj zliński Słowacja: - kraj trenczyński - kraj żyliński

Jaworniki (513.411; słow. i cz. Javorníky) - pasmo górskie na granicy zachodniej Słowacji i wschodnich Moraw. Należą do fliszowego łańcucha Karpat Słowacko-Morawskich (Bielaw) w Zewnętrznych Karpatach Zachodnich. Granica Republiki Czeskiej i Słowacji przebiega południową częścią głównego grzbietu pasma, północna część należy wyłącznie do Słowacji.

Pasmo Jaworników ma około 30 km długości i 5 do 10 km szerokości. Rozciąga się łagodnym łukiem z południowego zachodu, od okolic miasta Vsetín na Morawach, na północny wschód, do okolic miasta Cadca w Słowacji. Od północy Jaworniki graniczą bezpośrednio, poprzez Przełęcz Makowską w dolinie górnej Beczwy (cz. Makovský průsmyk), z Górami Hostyńsko-Wsetyńskimi, a dalej dolina górnej Kysucy dzieli je od Beskidu Morawsko-Śląskiego. Na wschodzie dolina dolnej Kysucy oddziela Jaworniki od Beskidu Kisuckiego i Gór Kisuckich. Na południu szeroka Dolina Środkowego Wagu oddziela Jaworniki od Małej Fatry i Gór Strażowskich. Na południu, za doliną rzeki Biela Voda z Przełęczą Łyską (słow. Lyský priesmyk, cz. Lysský průsmyk), pasmo Jaworników przechodzi w Białe Karpaty i w Góry Wizowskie.

Jaworniki są zbudowane z fliszu karpackiego z udziałem piaskowców. Oś pasma tworzy pojedynczy, mało rozczłonkowany grzbiet, otoczony na północy i południu przez szerokie pasma przedgórzy. Na południu Przełęcz Papajska (słow. Papajské sedlo) oddziela od głównego grzbietu jego przedłużenie na południowym krańcu całego pasma - masyw Makyty (922 m n.p.m.). Najwyższymi szczytami, spośród 16 przekraczających 1000 m n.p.m., są Wielki Jawornik (Velký Javorník, 1071 m n.p.m.), Hričovec (1062 m n.p.m.), Čemerka (1052 m n.p.m.), Stratenec (1065 m n.p.m.), Uhorská (1029 m n.p.m.), Burkov vrch (1032 m n.p.m.) i Malý Javorník (1019 m n.p.m., jedyny "tysięcznik" i najwyższy szczyt części morawskiej). Przeważająca część pasma należy do zlewni Wagu i jest odwadniana przez Kysucę i Wag, tylko północno-zachodnie stoki są odwadniane przez Beczwę, wpadającą do Morawy.

Jaworniki leżą na pograniczu wpływów klimatu oceanicznego i kontynentalnego. Klimat pasma jest umiarkowanie ciepły. W ciągu roku jest 60 do 100 dni z pokrywą śnieżną.

W wyższych partiach gór przeważają lasy iglaste, głównie monokultury świerkowe z pewnym udziałem jodły. Oprócz nich występują lasy bukowe. W niższych partiach lasy zostały niemal w całości wycięte pod uprawy rolne, pozostały tylko niewielkie lasy olchowe. Świat zwierzęcy jest typowy dla gór średnich; występują m.in. niedźwiedzie brunatne i rysie. Słowacka część Jaworników należy do obszaru chronionego Chráněná krajinná oblast Kysuce (655 km², istnieje od 1984), a morawska - do CHKO Beskydy. Kilka rezerwatów (Razula, Hričovec, Velký Javorník) chroni pozostałości pierwotnych puszcz bukowych. chronione są także niektóre spośród licznych źródeł wód mineralnych (źródło Vajcovka, źródło U Vojtov, wydzielające metan).

Tereny Jaworników są wykorzystywane turystycznie, rekreacyjnie i sportowo. Pasmo stwarza idealne warunki do uprawiania sportów zimowych - licznie występują tu długie, równie stoki o niewielkim nachyleniu. Wyciągi narciarskie znajdują się między innymi w ośrodkach Velká Rač, Portáš, Velký Javorník, Čerenka, Straník, Ochotnica. Ośrodek sportów wodnych mieści się nad sztucznym jeziorem Nosice na Wagu. Pasmo przecina wiele szlaków pieszych i kilka szlaków rowerowych. Tereny wspinaczkowe znajdują się w Skałach Czertowskich (Čertovy skály) koło wsi Lidečka nad potokiem Senica, na granicy z Górami Wizowskimi, oraz w Skałach Pulczyńskich (Pulčínské skály) koło wsi Pulčín. Niedaleko, na szczycie Hradisko (773 m n.p.m.), znajduje się skalne miasto zwane Izby z jaskinią o długości 40 m.