John Law
Z Wikipedii
John Law (ochrzczony 21 kwietnia 1671 , zm. 21 marca 1729) był szkockim ekonomistą, który wierzył, że pieniądze same w sobie nie tworzą bogactwa, lecz, że bogactwo narodu zależy od handlu i szybkości obrotu handlowego. Uważa się go za wynalazcę pieniądza kredytowego.
Law był również hazardzistą; zdolności umysłowe umożliwia ły u wbłyskawiczne obliczanei w pamięci prawdopodobieństwa wygranej.
Spis treści |
[edytuj] Biografia
Law urodził się w rodzinie bankierów w Fife; jego ojciec kupił posiadłość ziemską Lauriston Castle w Cramond nad Firth of Forth; po jego śmierci w roku 1688 Law pojechał do Londynu i trwonił tam pieniądze przy stole gry.
9 kwietnia roku 1694 John Law walczył w pojedynku z E. Wilsonem. Edward Wilson wyzwał go z powodu uczucia Lawa do Elizabeth Villiers. Wilson zginął a Lawa uznano za winnego zabójstwa i skazano na śmierć. Wyrok zamieniono na grzywnę, gdyż uznano iż był winien jedynie nieumyślnego zabójstwa. Brat Wilsona złożył apelację i Lawa uwięziono, lecz wkrótce zdołał uciec na kontynent.
Law postulował utworzenie krajowego banku, który udzielałby kredytów poprzez emisję banknotów, mających pokrycie w ziemi, złocie lub srebrze. Law (po powrocie na Wyspy) brał udział w rozmowach dotyczących wielkiego wydarzenia jakim była Unia angielsko-szkocka 1707 roku. Przedstawił wówczas swój tekst: Money and Trade Consider'd with a Proposal for Supplying the Nation with Money (napisany w roku 1705). Po zawarciu Unii był ścigany także na terenie Szkocji, więc wrócił na kontynent.
Spędził 10 lat na podróżach pomiędzy Francją a Niderlandami, zajmując się spekulacjami finansowymi, nim zła sytuacja finansowa Królestwa Francji dała mu okazję do wdrożenia jego projektów w praktyce.
[edytuj] Projekt
Law uważał, ze należy znieść dotychczasowe monopole oraz zerwać ze starą rzymsko-francuską tradycją wydzierżawiania podatków, a wprowadzić w to miejsce kontrolę banku. Francuska Conseil des Finances (Rada Finansów) i kupcy sprzeciwiali się ostro takim rozwiązaniom.
Wojny, które prowadził Ludwik XIV wyczerpały kraj jednak tak dalece, ze regent Filip Orleański ucznił Lawa "Generalnym kontrolerem finansów" (Controller General of Finances) . John Law został nim jako John Law de Lauriston.
W maju roku 1716 utworzono Banque Générale Privée ("Prywatny Bank Generalny"), który miał prawo emisji banknotów. Bank był prywatny, lecz 3/4 jego kapitału stanowiły rządowe obligacje i banknoty. W sierpniu 1717 Bank zakupił Kompanię Mississippi by pomóc w finansowaniu tworzenia francuskiej kolonii w Luizjanie . W roku 1717 Law poświadczał transakcję, którą zawarli ze sobą kupiec brytyjski Thomas Pitt i regent Filip Orleański.Pitt sprzedał francuskiemu szefowi rządu ogromny diament znaleziony w Indiach.
W tym samym roku Kompania Mississippi wkroczyła na giełdę jako Compagnie d'Occident , której przyznano monopol na handel z Indiami Zachodnimi i Ameryką Północną. Bank z kolei zmienił swą nazwę na Banque Royale (Bank Królewski) w roku 1718, oznaczało to, ze sam król gwarantował wypłacalność firmy.
Kompania wchłonęła inne firmy, takie jak: Compagnie des Indes Orientales, Compagnie de Chine i stała sie "Stałą Kompanią Indyjską" (Compagnie Perpetuelle des Indes) z dniem 23 maja 1719 roku. Posiadała monopol handlu na wszystkich morzach. Akcje kompanii stały sie rodzajem papierowego pieniądza nie znanego dotąd we Francji. Rezultatem spekulacji na gwałtownie rosnących w wartość akcjach było powstanie wielu fortun we Francji, a także w Wielkiej Braytanii, gdzie nasladowano doswiadczenia francuskie tworząc równie monopolistyczną "Kompanię Mórz Południowych" (South Sea Company). A także w Holandii. W 1720 bank i kompanię połączono w jedną firmę a Lawa uczynionoGeneralnym Kontrolerem Finansów (Controller General of Finances) by przyciągnąć inwestorów. Eksperyment Lawa był niezwykle udany , aż do momentu gdy okazało się, że kompanie nie przyniosą spodziewanych zysków i nie pokryją wartości akcji. Wówczas nastąpił krach.
[edytuj] Krach
Law spodziewał sie znacznie większych zysków z kompanii. Tak samo myśleli udziałowcy, którzy przekazywali sobie nawzajem opowieści o amerykańskim złocie, po które wystarczy się schylić. W roku 1719 nastąpił kolejny boom inwestycyjno - spekulacyjny. W lutym roku 1720 płacono 10,000 liwrów za udziały, które w 1719 miały wartość 500 liwrów. Po osiągnięciu ceny 15,000 liwrów ich wartość gwałtownie zaczęła spadać latem 1720 roku. W 1721 roku spadek wynosił już 97 %. Podobnej sytuacji doświadczyły Wielka Brytania gdzie mówiono o "pęknięciu bubla" (South Sea Bubble) i Holandia, gdzie rysowano karykatury przedstawiające "Handel powietrzem" . Całkowite załamanie nastąpiło w 1720 , gdy przeciwnicy finansisty próbowali wymienić swe banknoty na złoto. Pod koniec roku Filip Orleański zwolnił Lawa, który uniknąwszy rozszarpania przez Paryżan uciekł z kraju.
Aż do śmierci w 1729 roku Law krążył między Londynem a Wenecją , żyjąc z hazardu. Zmarł w biedzie w Wenecji.
[edytuj] Bibliografia
- Millionaire: The Philanderer, Gambler, and Duelist Who Invented Modern Finance by Janet Gleeson (2000). (ISBN 0-684-87295-1)
- Extraordinary Popular Delusions and the Madness of Crowds by Charles Mackay. First published 1841, and still available.
