Ugoda węgiersko-chorwacka
Z Wikipedii
Ugoda węgiersko-chorwacka (Nagodba) z 1868 była dokumentem ustanawiającym autonomię Chorwacji w Krajach Korony Świętego Stefana (węgierskiej części Austro-Węgier). Obowiązywała do 1918, kiedy to po rozpadzie monarchii Habsburgów Chorwacja weszła w skład Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców.
Spis treści |
[edytuj] Przyczyny doprowadzenia do ugody
Chorwacja w XIX wieku była krajem, który od kilkuset lat wchodził w skład Węgier, jednak zawsze posiadała mniejsza lub większą autonomię (m.in. osobny sejm - Sabor Chorwacki). Podczas Wiosny Ludów Chorwaci poparli dynastię Habsburgów przeciwko powstańcom węgierskim - obawiano się, że niepodległe Węgry będą chciały Chorwatów zmadziaryzować. Nowy monarcha austriacki, Franciszek Józef I nie potrafił jednak odwdzięczyć się Chorwatom za okazaną pomoc - sytuacja ziem chorwackim w Austrii i spacyfikowanych Węgrzech nie zmieniła się na lepsze.
W 1861 po tym, jak chorwaccy posłowie odmówili wejścia do austriackiej Rady Państwa cesarz rozwiązał Sabor. Odrodzenie absolutyzmu nie było jednak długie - cesarz zachował m.in jeden z artykułów ustanowionych wcześniej przez Sabor o stosunkach z Węgrami, które miały uznać chorwacką odrębność. Stało się to podstawą do przyszłej ugody.
Pokonana w wojnie z Prusami Austria zmuszona była do podpisania ugody z Węgrami i w 1867 powstały dualistyczne Austro-Węgry. Węgrzy nie byli skłonni do uznawania odrębności Chorwatów, widzieli ich ziemię jako część Wielkich Węgier, jednak zarówno nieprzejednana postawa Zagrzebia, jak i naciski z Wiednia sprawiły, że w 1868 doszło do podpisania Ugody (Nagodba).
[edytuj] Treść umowy
Chorwacja otrzymała pełną autonomię w sprawach administracji, sądownictwa, wyznania i szkolnictwa. Nad sprawami wspólnymi (finanse, rolnictwo, handel, obrona) w Peszcie obradowały osobne wydziały chorwackie. Wspólne kwestie rozpatrywał parlament ogólnowęgierski, na który Chorwaci przysyłali swoją delegację, ale bez prawa głosu w sprawach Chorwacji nie dotyczących.
Sabor Chorwacki miał obradować nad sprawami Chorwacji i Slawonii w języku chorwackim; w jego gmachu miał też być wywieszonych narodowy sztandar chorwacki (herb był wspólny - Korona św. Stefana).
Chorwaci mieli prawo tworzyć własną obronę krajową (Hrvatsko Domobranstwo, Domobrana), która w przeciwieństwie do węgierskiego honvedu posiadała komendę po chorwacku. Oficjalnie pozostawała jednak częścią obrony krajowej Królestwa Węgier (Magyar - Kiralyi Honvedseg).
Chorwacja występowała teraz jako Królestwo Dalmacji, Chorwacji i Slawonii, ale była to nazwa na wyrost, gdyż Dalmacja pozostawała w austriackiej części państwa, a w Chorwacji i Slawonii jeszcze przez kilka lat istniały wydzielone obszary (tzw. Pogranicze Wojskowe), nie będące pod bezpośrednią administracją Zagrzebia.
[edytuj] Realizowanie umowy
Węgrzy nie zawsze szanowali zapisy umowy z 1868. Kilkukrotnie łamali artykuły o języku chorwackim jako urzędowym, co doprowadziło do zamieszek. W późniejszym okresie próbowali też ingerować w gospodarkę Chorwacji (m.in. przejęli kolej).
Nie rozwiązano też sprawy Rijeki - według umowy miały zostać co do niej podjęte wspólne uzgodnienia, tymczasem Wiedeń przekazał de facto Węgrom "wolną rękę" w rywalizacji o miasto i portem administrował Peszt jako obszarem wydzielonym.
