Fìcatu
Di Wikipedia, l'enciclopedìa lìbbira.
Lu fìcatu è na ghiànnula lubbulari annessa a l'apparatu diggirenti.
Ìndici |
[cancia] Anatumìa umana
Lu fìcatu è lucalizzatu nta l'ipucondriu drittu, cu na prupàggini ca si spinci versu manca, finu a cummigghiari l'àrea ipugàstrica e na parti di l'ipucondriu mancu. Havi un culuri russu-brunu e un pisu di 1.500 gr. circa.
Havi na forma uvuidali e prisenta tri facci (supiriuri, nfiriuri, pustiriuri) e na circunfirenza.
La facci supiriuri è a cuntattu cû diaframma.
La facci nfiriuri, oltri ca abbasciu, talìa macari nn'arreri e na picca a manca, è attravirsata ô centru di dui solchi saggittali e d'un trasvirsali, tantu di furmari na H, dividennu la supirfici 'n quattru lobbi. Lu solcu trasvirsali pigghia lu nomu di ilu, di ccà pàssanu li vasi sanguigni (arteria epàtica, vina porta, vina cava nfiriuri) e li nervi e nèscinu li vasi linfàtici e lu cunnuttu epàticu.
Li quattru lobbi sunnu distinti 'n:
- lobbu drittu
- lobbu mancu
- lobbu quatratu
- lobbu caudatu di Spiceliu.
Ntâ supirfici nfiriuri di sti lobbi, sunnu prisenti dî "mpronti, causati di l'òrgani supra lu quali lu fìcatu poja:
- supra lu lobbu drittu, la mpronta cùlica, la mpronta duudinali e la mpronta rinali
- supra lu lobbu mancu, la mpronta gàstrica e la mpronta splènica (duvuta â mèusa).
La facci pustiriuri è liggirmenti ncurvata, 'n quantu arricogghi ntâ cuncavitati la culonna virtibbrali.
La circunfirenza currispunni ô màrgini acutu ca sipara la facci supiriuri dâ nfiriuri e la facci pustiriuri dâ nfiriuri.
Lu fìcatu è mantinutu 'n situ di ligamenti ca lu culliganu a l'òrgani vicini:
- ligamentu fauciformi, sìmili a na fauci, è tisu dâ facci supiriuri ô diaframma
- picciddu umentu, attaccatu a l'ili dû fìcato junci la nica curvatura dû stòmmacu
- ligamentu crunariu, è dispostu trasvirsarmenti e cullega la facci pustiriuri â pareti pustiriuri di l'addomi; l'estrimitati di stu ligamentu sunnu ditti ligamenti triangulari
- ligamentu dursali, 'n virticali, cullega lu centru dâ facci pustiriuri â pareti pustiriuri di l'addomi.
[cancia] Struttura
Lu fìcatu è abboltu nta na càpsula di tissutu cunnittivu, 'n currispunnenza di l'ilu, s'addentra ntô tissutu epàticu scumpunènnulu 'n tanti lòbbuli di forma piramidali, granni 1-2 cm.
Ogni lòbbulu è attravirsatu di na vina cintrulubbulari, attornu a chista sunnu urganizzatu li cèlluli epàtichi, urdinati 'n lameddi ca dâ pirifirìa si rraggianu ô centru. Tra li lameddi li capiddari ca cummèrcinu puru iddi versu la vina cintrulubbulari.
Macari li capiddari biliari cummèrcinu versu la vina, ma nun si ntrizzanu mai chî capiddari sanguigni; sunnu distinati ô trasportu dâ bili pruduciuta dî cèlluli epàtichi. Lu sangu cunfluisci di l'esternu versu la vina, la bili viaggia 'n dirizzioni cuntraria fluisci dû centru versu li spazzi circustanti ô lòbbulu epàticu (spazzi pirilubbulari o di Kiernan).
Li cèlluli epàtichi sunnu puligunali. Ntâ pareti dî capiddari sanguigni s'attròvanu cèlluli stiddati, li cèlluli di Kupffer.
[cancia] Circulazzioni sanguigna
Di l'ilu, pènitra la vina porta, ca porta li nutrienti assurbuti dû ntistinu, e l'arteria epàtica. Chisti si suddivìdinu 'n vasi sempri chiù nichi, tràsinu tra lòbbulu e lòbbulu (riti ntirlubbulari), quinni si suddivìdinu ultiriurmenti (riti pirilubbulari) e tràsinu ntê lòbbuli a custituìrinni la fitta riti di capiddari. Lu sangu appoi cunfluisci ntâ vina cintrulubbulari e di ccà si riunisci ntâ vina cava nfiriuri.
[cancia] Pruduzzioni dâ bili
Li capiddari biliari ntralubbulari arricògghinu la bili furnuta dî cèlluli epàtichi, si rràggianu dû centru dû lòbbulu versu la pirifirìa; ccà s'arricògghinu 'n cunnutti biliari pirilubbulari, appoi 'n cunnutti ntirlubbulari, pi cunfluiri ntô cunnuttu epàticu, ca nesci dû fìcatu attraversu l'ilu.
[cancia] Apparatu escrituri
Lu cunnuttu epàticu ammocca lu cunnuttu cìsticu dâ cistifillea cû quali forma lu culidocu.
Lu culidocu junci lu duudenu, grapènnusi nta l'ampolla di Vater, c'arricogghi macari lu cunnuttu pancriàticu di Wirsung.
[cancia] Funzioni
La funzioni dû fìcatu è ligata â diggistioni ntistinali, câ pruduzzioni dâ bili, ca veni mmacazzinata ntâ cistifellea e di ddà virsata ntô duudenu ntô mumentu dâ diggistioni.
Ma chista è una dî funzioni dû fìcatu e mancu la chiù mpurtanti. Ntô fìcatu vennu cummugghiati tutti li prudotti dâ diggistioni. Lu sangu c'agghica dû ntistinu e dâ mèusa s'arricogghi 'n principiu 'n tri trunchi principali: la vina misintirica supiriuri, la vina misintirica nfiriuri e la vina linali o splinica. Sti vini si riuniscinu a furmari la vina porta, ca ntrasi ntô ficatu dâ facci nfiriuri.
Agghicati ô ficatu subbiscinu ddi trasfurmazzioni chimichi nicissarii affinchi ponnu essiri utilizzati di l'urganismu.
Lu ficatu è 'n gradu di funziunari comu filtru dî prudotti nciruti, cuncurrennnu macàri a disintussicari lu corpu d'abbintuali sustanzi tussichi, c'alluntanu attraversu un prucidimentu chimicu.
Ntô ficatu, li sustanzi riduciuti a unitati elimintari, vennu novamenti cimintati, ricustrujennu muliculi cumplessi, tanti simili a chiddi ca la diggistione avia distrujutu. La ricustruzzioni fatta dû ficatu cunforma li muliculi 'n na struttura ca si confà a chiddi di cui è custituutu lu corpu umanu. Lu ficatu esplica macàri la funzioni di macazzinu di riserva di "prudotti finuti", a cui l'urganismu pò accidiri ntê mumenti di nicissitati. Ntê cilluli epatichi s'accumulanu prutiini e grassi, ma suprattuttu lu glicuggenu; ntô ficatu vennu macàri cunsirvati li vitamini, ndispinsabbili pî riazzioni chimichi ca mantennu 'n vita l'urganismu. Duranti la vita fitale lu ficatu è ditirminanti nta l'emupuiesi (la pruduzzioni di glubbuli russi e janchi, a cui participa nzemmula â milza e ô midoddu usseu; doppu la nascita st'attivitati è sbolta sulu dû midoddu usseu. Lu ficatu custruisci la majura parti dî prutiini dû sangu, cumprisi chiddi ndispinsabbili pâ cuaculazzioni, comu la prutrummina (c'otteni tramiti la vitamina K), la Ac-glubbulina o fatturi V e la cummirtina o fatturi VII. Autri prutiini dû sangu pruduciuti dû ficatu sunnu l'apufirritina e l'ipirtinsinuggenu. L'apufirritina àvi lu cumpitu di traspurtari lu ferru ca va a furmari l'emuglubbina; agisci macàri com'aggenti c'abbascia la prissioni artiriusa. L'ipirtinsinuggenu, di pi siddu nattiva, quannu veni 'n cuntattu câ rinina si trasforma 'n ipirtinsina, ca pruvoca la cunstrizzioni di l'artirioli, aumintannu la prissioni dû sangu.
Lu ficatu cuntrolla macàri l'urmoni e agisci supra d'iddi 'n modi diversi:
- nni mudifica la struttura chimica rinnennuli nattivi
- li cummina cu sustanzi ca nni bloccanu l'azzioni e l'elimina attraversu la bili
- l'unisci cu prutiini vittrici ca li cidinu ô mumentu e ntô puntu uppurtunu.
Tra li chiù mpurtanti urmoni di cunziddirari c'è sicuramenti lansulina, ca veni fissata ntê cilluli epatichi e rilassiata ntê mumenti di nicissitati.
Lu ficatu custituisci un dipusitu pû sangu, ca l'urganu rilassia nun appena cci nn'è bisognu.
[cancia] Furmazzioni dû glicuggenu
La diggistioni e l'assurbimentu ntistinali fannu junciri ô ficatu unitati simplici, li munusaccaridi (fruttosiu, galattosiu, glucosiu, ecc.). Tutti li munusaccaridi, vennnu trasfurmati 'n glucosiu, pirchî è lu sulu ca pò essiri cuncatinatu a furmari lu glicuggenu. Lu glucosiu è unu dî custituenti essinziali dû sangu e la sô cuncintrazzioni (glicemia) àvi a essiri mantinuta supra valura custanti. Siddu chista scinni o aumenta, l'urganismu va ncontra a gravi disturbi, ca ponnu purtari macàri â morti.
Lu principali urganu ca ristabbilisci l'equilibbru è lu ficatu. Siddu lu glucosiu ntô sangu diminuisci è di ccà ca lu glucosiu ntrasi 'n circulu ntô sangu; siddu mmeci lu glucosiu aumenta è ancura lu ficatu ca ntirveni, cundinsannu lu glucosiu e mmacazzinannulu sutta forma di glicuggenu (o glicuggeni).
La cummirsioni glucosiu-glicoggenu è lu menzu ca pirmetti lu mmacazzinamentu e l'utilizzu di l'enirgia assimilata attraversu l'alimenti.
Quannu tutti li munusaccaridi sunnu stati trasfurmati 'n glucosiu, nizzia lu prucessu di cummirsioni 'n glicuggenu (pulicunninsazzioni).
La prima trasfurmazzioni dû glucosiu è rapprisintata dâ fusfurilazzioni: na mulicula di fusfatu veni junta a chidda di glucosiu pi tramiti dûn enzima e di l'acitu adinusintrifusfuricu (ATP). L'ATP prisenta ntâ sô mulicula tri unitati di fusfati e 'n gradu di rilassarinni una a n'àutru cumpostu, sutta l'azzioni dûn enzima.
La fusfurilazzioni dû glicuggenu s'accumpagna macàri a prucessu fisicu: la captazzioni ennucillulari dû glucosiu. Lu glucosiu è 'n gradu di ntrasiri ntê cilluli, ma na vota ca s'è ligatu ô fusfatu, nun pò chiù diffunnirisi, rimanennu lucalizzatu ntâ cillula. Accussî pò furniri na mmidiata sustanza enirgitica oppuru mantinirila mmacazzinata commu glicuggenu.
Lu glucosiu, câ junta dû fusfatu, s'è trasfurmatu accussì 'n glucosiu-6-fusfatu, chista rapprisenta la forma basi ca pò subbiri ultiriuri diversi trasfurmazzioni. Lu glucosiu-6-fusfatu pò essiri utilizzatu subbutu, dimulennulu e ginirannu enirgia, oppuru pò essiri mmacazzinatu comu glicuggenu, ma àvi a subbiri n'ultiriuri trasfurmazzioni: lu fusfatu àvi a migrari dû carvoniu 6 ô carvoniu 1. La migrazzioni veni attuata dûn enzima ca va a furmari lu glucosiu-1-fusfatu.
Lu glucosiu-1-fusfatu, sempri pi menzu d'enzimi, vennu unuti tra iddi e duranti la riazzioni li muliculi di fusfatu si staccanu. La catina di glicuggenu s'è furmata.
Lu glicuggenu pò a stu puntu essiri utilizzatu comu sustanza di riserva: la grossa mulicula pò essiri attaccata â piriferia dûn enzima, staccannu l'unita di glucosiu ca vannu a subbiri un prucessu di fusfurilazzioni, uttinennu un novu glucosiu-6-fusfatu prontu pi l'utilizzu enirgiticu.
Sta sustanza nun s'attrova sulu ntô ficatu, ma 'n tutti l'àutri urgani. Ntô ficatu la quantitati rilativa è sicuramenti majuri, ma la majuri quantitati assuluta è prisenti ntâ musculatura, unni lu glicuggenu veni cunsumatu: la cuntrazzioni musculari abbèni attraversu l'ussidazzioni dû glucosiu ricavatu dû glicuggenu.
Quannu la riserva di glicuggenu dî musculi diminuisci, lu ficatu dimulisci lu glicuggenu ivi cuntinutu, lu glucosiu agghica ê musculi attraversu lu sangu e ccà veni novamenti trasfurmatu 'n glicuggenu. Lu ficatu, nun havennu un forti dispenniu enirgiticu, pò rilassari l'enirgia 'n iddu accumulata senza risintirinni. Noltri lu sô "labburatoriu chimicu" è tantu chiù efficienti di chiddu dî musculi e è 'n gradu di sintitizzari lu glucosiu d'àutri fonti.
[cancia] Attivitati supra li grassi
Duranti l'assurbimentu ntistinali, li triglicèridi vennu scissi 'n glicirina e aciti grassi (idrulisi). Sta scissioni è nicissaria tutti li voti ca sti sustanzi hannu a attravirsari na mimbrana cillulari. Quannu nèscinu dâ cèllula, s'havi spissu na risintesi dî triglicèridi quasi mmidiata.
Li triglicèridi sunnu nsulùbbili ntê lìquidi urgànici, quinni vennu traspurtati 'n forma di pìcciuli sferi: li chilomicroni. Sulu lu 40% dî grassi agghica ô fìcatu attraversu la vena porta, lu ristanti trasi direttamenti ntô sistema linfàticu e di ccà a la circulazzioni sanguigna.
Li triglicèridi vannu 'n tri dirizzioni:
- li cèlluli adipusi sparsi 'n tuttu lu corpu
- li cèlluli dî tissuti ca cùmpinu un travagghiu pisanti (asempiu : tissutu musculari)
- lu fìcatu.
Agghicati ê cèlluli adipusi, sùpiranu la barrera dâ mimbrana cillulari, e vennu mmacazzinati ntâ cèllula stissa, pronti p'èssiri utilizzati ntô mumentu dû bisognu. Ntê tissuti suttaposti a travagghiu, li triglicèridi vennu scissi e abbruciati. Chiddi c'agghicanu ô fìcatu, s'unìscinu ê chilumicruna agghicati drittamenti dû ntistinu. Sti grassi subbìscinu dui distini diversi: ponnu èssiri abbruciati drittamenti dî cèlluli dû fìcatu pî sô nicissitati oppuru vennu mmisi novamenti ntô cìrculu sanguignu.
Pi pirmèttiri lu trasportu dî triglicèridi ntô sangu, lu fìcatu attua un novu miccanismu, puru iddu cumprisu tra li funzioni dû fìcatu: l'accuppiamentu triglicèridi-albumina. Sti cumplessi vannu a putiri èssiri abbruciati di cèlluli "travagghiatrici" oppuru assurbuti dî cèlluli adipusi ca li vannu a trasfurmari 'n dipòsiti di grassu.
[cancia] Attivitati supra li prutiini
Lu ficatu sintitizza di l'amminuaciti di l'alimenti li prutiini ca servinu pû traspurtu di lipiti, urmoni e àutrie sustanzi.
Li prutiini vannu a essiri utilizzati macàri pi criari la prissioni uncutica ca nfluisci ntô scanciu di liquiti tra sangu e tissuti.
[cancia] Disintussicazzioni
Lu fìcatu partècipa attivamenti â disintussicazzioni di l'urganismu, eliminannu scorii e prudotti nucivi.
[cancia] Patoluggia nterna
[cancia] Rilazzioni cu l'apparatu diggirenti
Li rapporti tra ficatu e apparatu diggirenti sunnu tanti stritti.
Comu cunsiquenza s'hannu li nflussi esircitati dû ficatu 'n accasioni di malattia supra luntistinu e li patoluggii dû ntistinu ca vannu a ntirissari lu ficatu.
Lu primu nflussu ca n'epatupatia esircita supra lu canali diggirenti è la scumparsa dû pititu.
Na stasi biliari (mancatu virsamentu dâ bili ntô ntistinu) cumprumetti 'n modu sinsibbili l'assurbimentu dî sustanzi alimintari, a cui vannu a putiri sequiri difetti di cuaculazzioni (pi nsufficienza di vitamina K) o difetti d'ussificazzioni (pi nsufficienza di vitamina D e di cauciu).
La gastriti atrufica cu ipuacititati si riscontra friquintimenti nta l'epatupatii. Â cirrosi epatica s'associa a li voti macàri l'ulcera gastrica o duudinali.
Li malattii dû ntistinu pruvucanu na tinta diggistioni di l'alimenti. L'assurbimentu diveni mpirfettu e limita la funziunalitati dû ficatu, rivirsannnu supra chistu na granni quantitati di sustanzi tussichi e battirichi. Puru na simplici diarrea, spiciarmenti ntê bammineddi, pruvoca n'accumulu di grassu ntô ficatu, sintomu significativu dû suvraccarricu di travagghiu a cui lu ficatu è suttapostu.
[cancia] Rilazzioni cû sangu
'N casi eccizziunali, l'attivitati di emupuiesi dû ficatu veni riprisa, comu p'asempiu ntâ distruzzioni dû midoddu usseu o nta l'animia pirniciusa.
Ntô corsu di malattii epatichi, spiciarmenti siddu di longa durata, s'àvi quasi sempri n'animia. A sô vota, animii nun d'uriggini epatica, pruvucanu lisioni ô ficatu, causati dû basciu apportu d'ussiggenu a l'urganu stissu.
Siddu, a causa di patoluggii dû ficatu, li prutiini ematichi diminuiscinu, na quota dâ parti liquita dû sangu nesci dî vasi, accumulannusi ntê tissuti (edema).
[cancia] Rilazzioni chî rini
Rini e fìcatu hannu na forti priduminanza ntê prucessi d'escrizzioni e disintussicazzioni. Li reni priminintimenti nta l'escrizzioni dî prudotti di rifiutu, lu ficatu ntâ disintussicazzioni dî sustanzi nucivi.
'N casu di nicissitati si cumpinsanu vicennivurmenti, macari siddu ntra lìmmiti nun troppu ampi.
Ntô cursu di malatìi rinali, li prubblemi ô fìcatu sunnu arquantu mudesti. Siddu la malatìa è a càrricu dû fìcatu, lu rini nni risenti prufunnamenti.
Ntô casu d'itteru, ditirminatu di stasi di bili ntô fìcatu, s'havi la nifrosi biliari, causata dû tintativu dû rini di cumpinsari la scarsa attivitati epàtica. Lu bloccu dû flussu biliari, mpidisci lu scàrricu dî picmenti dirivanti di l'emuglubbini dî glòbbuli russi distrujuti, c'abbeni attraversu lu ntistinu chî feci. Li picmenti s'accùmulanu ntô sangu e lu rini cerca d'eliminàrili cu l'urini. Quannu lu rini nun è chiù 'n gradu d'eliminàrili, s'accùmulanu ntê cèlluli e ntê tùbbuli rinali.
Macari la nifrosi glumèrulu-tubbulari diriva di malatìi dû fìcatu, ca causa lisioni a gruppi di cèlluli dû rini e la cumparsa d'albumina nta l'urini. Li causi sunnu di ricircàrisi ntâ prisenza di sustanzi tòssichi ntô sangu ca lu fìcatu nun fu 'n gradu di niutralizzari.
Quannu li finòmena divennu mpunenti, s'agghica â nifrosi acuta, ca porta a cunsiquenzi gravìssimi.
[cancia] Rilazzioni cû sistema ennucrinu
La funzioni dû ficatu supra l'urmoni è tantu efficienti e adattabbili, ma è videmma nutivurmenti cumplessa, tantu d'essiri disturbata di prublemi ntô sô funziunamentu.
'N arcuni malattii ennucrini si riscontra lu ntirissamentu dû ficatu, comu câ tiriutussicosi, lu diabbeti millitu e lu morbu d'Addison.
Ntô diabbeti, lu ficatu si ngrossa 'n chiù dâ mitati dî pazzienti, ginirarmenti senza nfluiri supra la sô funzioni. Macàri ntô morbu d'Addison e ntâ tiriutussicosi lu ficatu si ngrossa, riducennu la pruduzzioni e l'attivitati d'arcuni sô enzimi. Comunchi, l'attivitati dû ficatu veni scarsamenti cumprumisa di malattii dî ghiannoli ennucrini.
Bon diversu è lu casu di na lisioni epatica, ca pò purtari a squilibbri urmunali, videmma nutivuli.
La pruduzzioni d' estruggeni, urmoni fimminili, ma pruduciuti 'n minima quantitati macàri ntê maschi, veni riulata dû ficatu, ca nni distruji la quantitati 'n eccessu. S'u ficatu è lesu, nun sbolgi lu sô cumpitu e, ntê maschi, pò purtari a atrofia dî tisticoli, cu cunsiquenti stirilitati, caduta dî pila e, a li voti, aumentu dû vulumi dî minni. Ntê fimmini cumparinu disturbi mistruali, ca ponnu purtari â stirilitati.
Si ponnu aviri macàri disturbi a liveddu di l'urmoni pruduciuti dû surreni, comu la riduzzioni ntâ pruduzzioni di curtisuni. Lu curtisuni veni emessu attraversu lu stimulu di l'ACTH pruduciuta di l'ipufisi, pruduzzioni c'abbèni quannu lu curtisuni scinni sutta na certu sogghia. Siddu lu ficatu distruji lu curtisuni 'n quantitati nfiriuri, la pruduzzioni d'ACTH diminuisci 'n cunsiquenza, riducennu la prissioni supra lu surreni pi pruduciri lu curtisuni. A brevi tèrmini chistu è un beni, 'n quantu arriduci lu curtisuni 'n circulu, ma, a longu tèrmini, porta a na ncapacitati dâ ghiannola a pruducirinni, 'n quantu custretta a un riposu eccissivu, ca nn'arridussi li capacitati. Chistu cumporta ca lu malatu di ficatu va a essiri chiù fraggili rispettu ê malattii nfettivi, ê traumi, ecc.
N'àutru aspettu di l'altirazzioni urmunica è la ritinzioni d'acqua, ca causa vunciuri ê cavigghii e l'accumulu d'acqua ntâ cavitati adduminali (asciti).
[cancia] Rilazzioni cu l'àutri urgani
Lu ficatu mmacazzina lu sangu fintantu ca nun cci nn'è bisognu. La quantitati di sangu ca circola, cunnizzioni l'attivitati dû cori.
Ntô casu di prubblemi cardiaci, lu cori nun è 'n gradu di pumpari tuttu lu sangu vinusu, ca va a ristagnari ntô ficatu; siddu la situazzioni addiventa gravi, lu ficatu si ngrossa, la capsula ca lu abbolgi, distinnennusi, pruvoca forti duluri e un sensu di pisantizza ntâ riggioni.
'N prisenza di cirrusi epatica, lu sangu nun difluisci bonu dâ vina porta versu lu ficatu, va circari accusssì àutri vii di sboccu, pruvucannu emurruidi, varici a l'esufagu e a l'arti nfiriuri.
Lu sistema nirvusu è scarsamenti ntirissatu dûn prubblema epaticu, armenu finchi la situazzioni nun diveni accussì gravi di pruvucari na ntussicazzioni di l'urganismu. 'N stu casu li funzioni nirvusi vennu bloccati, juncennu ô coma.
L'apparatu schilitricu risenti di prubblemi ô ficatu doppu longhi piriodi, a causa dû mancatu assurbimentu di vitamina D e di cauciu. L'ossa divennu chiù fraggili e quinni chiù esposti a fratturi.
[cancia] Vidi macari
Trachiantu di fìcatu
| Midicina | |
 |
Tutti l'artìculi di Midicina | Tutti li Malatìi | Spicialità Mèdichi | Spicialità Chirùrgichi |
[cancia] Fonti
La fonti di st'articulu è Uicchipidia Taliana :
