พระไอยการตำแหน่งนาพลเรือน นาทหาร หัวเมือง
จากวิกิพีเดีย สารานุกรมเสรี
- สำหรับบรรดาศักดิ์ของพระบรมวงศานุวงศ์ไทยซึ่งทรงทำงานในกรม ดูได้ที่ เจ้าต่างกรม
- สำหรับบรรดาศักดิ์ของขุนนางไทย ดูได้ที่ บรรดาศักดิ์ไทย
- สำหรับบรรดาศักดิ์ของพระบรมวงศานุวงศ์ไทย ดูได้ที่ ฐานันดรศักดิ์ไทย
พระไอยการตำแหน่งนาพลเรือน นาทหาร หัวเมือง มหาศักราช 1298 เป็นกฎหมายที่ตราขึ้นในแผ่นดินสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ กษัตริย์ผู้ครองกรุงศรีอยุธยา เป็นกฎหมายที่กำหนดตำแหน่งศักดินา บรรดาศักดิ์ ลำดับชั้น โครงสร้างส่วนราชการในระบบราชการ สมัยโบราณ เทียบได้กับ กฎหมายระเบียบบริหารราชการแผ่นดิน ในปัจจุบัน แต่ในกฎหมายนี้ได้กำหนด ฐานันดรศักดิ์ประชาชนตั้งแต่ พระมหาอุปราชลงมาจนถึงพลเมืองขั้นต่ำสุดคือทาส พระไอยการนี้ กำหนดให้ประชาชนทุกคนมีศักดินาสูงต่ำ ตามคำสำคัญในโครงสร้างสังคม โดยศักดินานี้ กำหนดเป็นไร่ (หน่วยวัดพื้นที่ของไทยสมัยโบราณเท่ากับ 1,600 ตารางเมตร)
ตัวพระไอยการประกอบด้วย 3 ส่วนคือ ศักดินาของพลเรือน ศักดินาทหาร และศักดินาของขุนนางในห้วเมืองนอกราชธานี
[แก้] โครงสร้างศักดินา
| ศักดินา | จำนวนผู้ถือศักดินา | ฐานะของผู้ถือศักดินา |
| 100,000 | 1 | พระมหาอุปราช |
| 50,000 | ไม่ทราบจำนวน | สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้าซึ่งทรงกรม |
| 40,000 | "-----" | สมเด็จพระเจ้าลูกเธอ ลูกยาเธอเจ้าฟ้าซึ่งทรงกรม |
| 20,000 | "-----" | สมเด็จพระเจ้าน้องยา น้องนางเธอ เจ้าฟ้าซึ่งมิได้ทรงกรม |
| 15,000 | "-----" | สมเด็จพระเจ้าลูกเธอ ลูกยาเธอซึ่งมิได้ทรงกรม,พระเจ้าน้องยาเธอ น้องนางเธอพระองค์เจ้าซึ่งทรงกรม, พระเจ้าลูกเธอ ลูกยาเธอ พระองค์เจ้าซึ่งทรงกรม สมเด็จพระเจ้าหลานเธอ เจ้าฟ้าซึ่งทรงกรม |
| 11,000 | "-----" | พระเจ้าหลานเธอ พระองค์เจ้าซึ่งทรงกรม |
| 10,000 | 20 | เสนาบดี, แม่ทัพใหญ่, เจ้าเมืองชั้นเอก,เจ้าเมืองชั้นโท |
| 7,000 | "-----" | พระเจ้าน้องยาเธอ พระเจ้าน้องนางเธอ พระองค์เจ้าซึ่งมิได้ทรงกรม |
| 6,000 | "-----" | พระเจ้าลูกเธอ ลูกยาเธอ พระองค์เจ้าซึ่งไม่ทรงกรม |
| 5,000 | 20 | ขุนนางชั้นเจ้ากรม,แม่ทัพรอง,เจ้าเมืองชั้นตรี |
| 4,000 | "-----" | พระราชวงศ์ |
| 3,000 | 65 | ขุนนางระดับกลาง |
| 2,400 | 5 | ขุนนางระดับกลาง |
| 2,000 | 10 | ขุนนางระดับกลาง |
| 1,600 | 25 | |
| 1,500 | 2 | หม่อมเจ้า |
| 1,400 | 18 | |
| 1,200 | 14 | |
| 1,000 | 74 | |
| 800 | 17 | ขุนนางระดับล่าง |
| 600 | 331 | |
| 500 | 151 | |
| 400 | 397 | |
| รวม | +1,210 |
ภริยาของขุนนางที่เป็นภรรยาพระราชทาน หรือภรรยาหลวงถือศักดินาครึ่งหนึ่งของสามี อนุภรรยามีศักดินาครึ่งหนึ่งของภรรยาหลวง ภรรยาทาสที่มีบุตรแล้วศักดินาเท่ากับอนุภรรยา
สามเณรรู้ธรรม(คือสอบได้เปรียญ)ศักดินา 300 สามเณรไม่รู้ธรรม 200 พระภิกษุรู้ธรรมศักดินา 600 พระภิกษุไม่รู้ธรรมศักดินา 400 พระครูรู้ธรรมศักดินา 2,400 พระครูไม่รู้ธรรม ศักดินา 1,000 พราหม์มีความรู้ด้านศิลปศาสตร์ศักดินา 400 พราหม์ทั่วไปศักดินา 200 ตาปะขาวรู้ธรรมศักดินา 200 ตาปะขาวไม่รู้ธรรมศักดินา 100
นอกจากนี้ยังกำหนดไว้ว่า ไพร่ (ประชาชนทั่วไป) มีศักดินา 10-25 ไร่ ทาส,ขอทาน มีศักดินา 5 ไร่
ศักดินานี้ ไม่ใช่จำนวนที่นาที่ถือครองจริงๆ เป็นเพียงแต่ตัวเลขจัดลำดับชั้น (Ranking)ของประชาชนในราชอาณาจักร เนื่องจากสังคมไทยสมัยโบราณเป็นสังคมเกษตรกรรม การถือครองที่นาเป็นเครื่องชี้ฐานะของคนในสังคม ดังนั้น ระบบการจัดลำดับชั้นของสังคม จึงใช้การนับจำนวนนาเป็นหลัก เพื่อให้ประชาชนสามารถเข้าใจง่ายในบริบทและโครงสร้างสังคมสมัยนั้น ส่วนจำนวนการถือครองที่นาจริงๆ นั้นเป็นทรัพย์สิน ไม่ได้เกี่ยวข้องกับระบบศักดินา ดังจะเห็นได้ว่า ทาสและขอทาน หรือพระภิกษุก็มีการกำหนดศักดินาไว้ ศักดินาจึงไม่ใช่สิทธิในการถือครองที่ดิน
ศักดินานี้มีความสำคัญทางกฎหมายเนื่องจากใช้ในการปรับไหม ในทางศาลในคดีละเมิด เช่นหากผู้มีศักดินาสูงละเมิดผู้มีศักดินาต่ำกว่า จะต้องจ่ายค่าสินไหมชดเชยเป็นสัดส่วนตามศักดินาของตน และหากผู้มีศักดินาต่ำไปละเมิดผู้มีศักดินาสูง ก็ต้องจ่ายค่าชดเชยสินไหมตามศักดินาของผู้มีศักดินาสูงกว่า ดังนั้นศักดินาจึงใช้วัด "ค่า" ของคนในสังคมในยุคนั้นในระบบกฎหมายของรัฐ
ระบบศักดินานี้ถูกยกเลิกไปในสมัยรัชกาลที่ 5
 |
พระไอยการตำแหน่งนาพลเรือน นาทหาร หัวเมือง เป็นบทความเกี่ยวกับ การเมือง การปกครอง หรือ กฎหมาย ที่ยังไม่สมบูรณ์ ต้องการตรวจสอบ เพิ่มเนื้อหา หรือเพิ่มแหล่งอ้างอิง คุณสามารถช่วยเพิ่มเติมหรือแก้ไข เพื่อให้สมบูรณ์มากขึ้น ข้อมูลเกี่ยวกับ พระไอยการตำแหน่งนาพลเรือน นาทหาร หัวเมือง ในภาษาอื่น อาจสามารถหาอ่านได้จากเมนู ภาษาอื่น ด้านซ้ายมือ |
