Vikipedi:Güvenilir kaynaklar
Vikipedi, özgür ansiklopedi
 |
Bu sayfa Vikipedi'nin resmî politikalarından biridir. Sayfanın içeriği, uygulanması gereken bir standart olarak Vikipedistler tarafından benimsenmektedir. Sayfada değişiklik yapmadan önce, bu değişikliklerin Vikipedistler'den onay aldığına emin olun. Uygun görmediğiniz bir madde varsa, tartışma sayfasında sebepleri ile açıkça belirtin. |
 |
Bu sayfa başka bir dilden çevrilmektedir.
|
Vikipedi maddeleri güvenilir basılmış kaynaklara dayanmalıdırlar. Bu sayfa güvenilir kaynakları nasıl saptayacağımız konusunda yol göstermek için hazılandı. Bu sayfa ile ilgili bazı temel ilkeler şunlardır:
| Politika ve yönergeler |
|---|
| Madde Standartları |
| Tarafsız Doğrulanabilirlik Özgün araştırmalara yer vermemek Kaynak gösterme Vikipedi ne değildir Öz geçmiş |
| Topluluk İlkeleri |
| Nezaket ilkesi Oylama |
Üzerinde tartışılan ya da tartışmaya açık olan her madde bir kaynağa ihtiyaç duyar ve bu kaynağın bulunması yükümlülüğü maddeyi ekleyen ya da düzelten kişiye aittir. Kaynağı olmayan ya da kaynağı yetersizolan maddeler tartışılmaya açık hale gelir ve her an silinebilirler. Bazen kaynaksız bir bilgiye sahip olmaktansa, bilgi sahibi olmamak daha iyidir[1]. Maddelere nasıl kaynaklar eklenbileceğinin örnekleri ve bu konu hakkındaki tartışmalar bu yardımcı sayfada bulanabilir.
[değiştir] Neden güvenilir kaynak kullanmalıyız?
Kaynaklar kullanım nedenleri şöyle sıralanabilir:
- Maddede yapılmış bir iddiayı savunmak için. Bu şekilde kullanılan kaynaklar savundukları noktaya direkt olarak atıfta bulunmalıdır.
- Maddenin kaynağına atıfta bulunarak eser hırsızlığı (intihal) ya da telif hakkı ihlali görüntüsünden kurtulmak için. Bakınız Vikipedi:Telif Hakkı
Bir maddede güvenilir kaynakların kullanılması, okuyucuya okuduğu maddenin Vikipedi standartlarına (doğrulanabilirlik, tarafsız bakış açısı ve özgün araştırmalara yer vermemek) uygunluğunu gösterir. Doğru bir alıtılama okuyucuyu asıl kaynağa gitmesini kolaylaştırarark çalışmanın yazarının ödüllendirilmesini sağlar.
Bir maddede belirtilen kaynakların güvenilirliğini değerlendirmek, kullanıcının, maddedeki zayıflıkların nerede olduğunu ve bir ifadeye hangi alternatif bakış açılarının olabileceğini, kaynakların kalitesine dayanan, ilişkin görüşlerle sunulmuş nitel bir fikirle teşhis ederek belirtilen ifadeleri bir uyarı veya açıklama ile düzeltmesine izin verir.
Eğer bir ifade ya da madde hakkında gösterilen bütün kaynakların güvenilirlikleri şüpheli ise, bu okuyucunun maddenin içeriğine belli bir şüphe ile yaklaşmasını doğurur. Bu ayrıca bu ifade ya da maddenin kullanıcı tarafından Vikipedi'de yazılmasının uygun olmadığını gösterir.
[değiştir] Güvenilirlik için bakılacaklar
[değiştir] Akademiklik
Vikipedi, büyük ölçüde bütün dünyadaki bilim adamları, araştımacılar ve bilginler tarafından oluşturulan eserlere dayanmaktadır. Bu eserlere genellikle güvenilir gözüyle bakılır. Buna karşın bazı eserler daha yeni yapılmış araştırmalarla geçersiz kılınmış olabilir ya da eserin açıklamaya çalıştıkları için değişik akademik görüşler olabilir. Vikipedi maddeleri bir konunun bütün akademik yorumlarını göstermek zorundadadır.
- Materyalin güvernilir bir kaynak olması için akademik topluluk tarafından derinlemesine tartışılmış olması gerekmektedir. Bu ise materyalin hakemli kaynaklarca gözden geçirilmiş ve onlarca basılmış olması demektir.
- Akademik olarak atıfta bulunulmuş materyaller tercih sebebidir
- Dinle ilgili materyaller söz konusu olduğunda, ilahiyat ile ilgilenen alimlerin yayınladığı materyaller güvenilir olarak kabul edilirler. Bunun yanında geleneksel dini davranışlar ve akademik görüş arasında eğer fark varsa bu alıntılama yolu ile belirtilmelidir.
[değiştir] Akademik olmayan kaynaklar
Akademik olmayan kaynakları incelemek için bazı kriterler kullanıcılara yardımcı olabilir:
- Atfolunabilirlik— kaynağın yaratıcısı (kişi ya da kuruluş) ne kadar biliniyorsa o kadar iyidir. Bu içeriğin ne kadar uzmanca hazırlanmış olduğunu ölçmede yardımcı olur:
-
- Yaratıcının konu hakkındaki deneyimleri — Bir akdemik kendi konusu hakkında yazarken daha güvenilirdir. Örneğin bir biyolojist, biyoloji hakkında yazarken nükleer fizik hakkında yazdığından daha güvenilirdir.
-
- Yazarının konu hakkındaki yanlılığı— Bir yazar yanlı olarak görülüyor ya da yanlı olmak için nedeni varsa, bu yazarın görüşü alınırken göz önüne alınmalıdır. Bu materiyalin eklenmeye değmez demek değildir, ama lütfen tarafsız bakış açısı politikamızı unutmayınız.
- Editoryal gözetim— Editoryal bir politikası olan yayınlar konuları doğrulanabileceklerinden, olmayanlara göre daha güvenilirdirler. Kişisel internet sayfaları kişisel basılmış materyaller ve bloglar gibi kişi tarafından çıkarılmış kaynaklar, herhangi bir bağımsız denetime tabi olmadıklarından editoryal gözetime tabii kaynaklardan, ne kadar bu kaynaklar hakemli kaynaklardan daha ay güvenilir olsalar da, daha az güvenilirdir.
- Tekrar edilebilirlik—Kaynağın gösterdiği sonuç eldeki bilgilerle tekrar ulaşılınabilir mi yoksa sonuca ulaşılırken herhangi bir noksan taraf var mıdır?(Özellikle kaynakta tartışmasız inanç (leaps of faith) var mıdır?:)
-
- Kaynağın gösterilmesi— Sonuçlarını elde ettiği verileri açıkça gösteren kaynak göstermeyene oranlar daha güvenilirdir. İdeal olan kaynak veri toplama işlemini ve analiz yapma metodunu da belirten kaynaktır.
-
-
- Gizlilik— Yayımsıcı tarafından gizli olması nedeniyle gösterilmeyen kaynaklara fazla itibar etmemek gerekir. Orijinaline bakılıp verilen referans karşılaştıralamayacak olan bu kaynaklara dikkatle yaklaşmak gerekir.
-
-
- Doğrulama—Başka bağımsız kaynaklar tarafından da aynı sonuca ulaşılığ ulaşılmadığı kontrol edilebilir. Eğer bağımsız iki kaynağın sonuçları da yaklaşık olarak aynı şeyi söylüyorsa, bu sonuçlar daha güvenilirdir. Kaynakların bağımsız olduğunun doğrulanmasında yarar vardır.
- Başka güvenilir kaynaklar tarafından tanınma&mdash Bir kaynak başka kaynaklar tarafından tanınıp başka kaynaklarca atıf alıyorsa bu daha güvenilir bir kaynaktır.
- Kaynağın yaşı ve konunun değişme hızı— Hızlı gelişen ve değişen bir konu hakkında gösterilen kaynakların yakın zamanlı olması kaynağın güvenilirliğini artırır. Konu hakkında bütünlüğü sağlamak için gereken konunun geçirdiği evreleri gösteren eski tarihli kaynaklar yalnız konun nasıl değişip geliştiğini göstermek için kullanılabilir. Eğer konu hakkında daha yeni bir kaynak yoksa eski tarihli kaynaklar tarihi ve içerdiği bilgilerin eskimiş olabileceği belirtilerek dikkatli bir şekilde kaynak gösterilebilir. Yalnız bu kaynağın güvenirliğini azaltır.
- Kalıcılık—Okuyucunun ifadenin doğru olduğunu görmesi ya da konu hakkında daha fazla bilgi edinmesi için kaynağı gitmesi gerekebilir. Bu da kaynağın kullanıcının kelimelerini desteklemesi açısından kalıcı olmasını gerektirir. Bu bağlamda bir kitap ya da dergiden yapılan alıntı, yönlendirilen bağlantının çalışmama ihtimali olan çevrimiçi bir kaynaktan yapılan alıntıya göre daha üstündür.
Bu konular özellikle, konu hakkında kendi deneyimi ve pozisyonu olan çok sayıda kullanıcı tarafından değiştirilen maddelerde, Vikipedi için önemlidir. Her kaynak bir konu hakkında göreceli güvenirliğe sahiptir ve bazı kaynaklar, konunun değişik bağlamlarında (kontekst) değişen derecede güveniliğe sahiptir.
Genel olarak, bir konu hakkında var olan kaynaklardan en güveniliri kullanıcılar tarafından kullanılmalıdır. Hangi kaynağın kullanılacağı hakkında ortak bir görüş olmalıdır, bu yönerge robot gibi uygulanmamalıdır. Eğer bir kaynağın güvenirliliği hakkında sorlarınız varsa, konunun tartışma sayfasından diğer kullanıcılar ile iletişim kurarak sorunuzu paylaşabilirsiniz ya da kaynak madde içerisinde kullanımdaysa bu kaynağın uygun olmadığını gösteren bir şablon koyarak ona dikkat çekebilirsiniz.
[değiştir] Olağan dışı iddialar olağan dışı incelemeye ihtiyaç duyar
Certain red flags should prompt editors to examine the sources for a given claim.
- Surprising or apparently important claims that are not widely known.
- Surprising or apparently important reports of recent events not covered by reputable news media.
- Reports of a statement by someone that seems out of character, embarrassing, controversial, or against an interest they had previously defended.
- Claims not supported or claims that are contradicted by the prevailing view in the relevant academic community. Be particularly careful when proponents say there is a conspiracy to silence them.
Exceptional claims should be supported by multiple credible and verifiable sources, especially with regard to historical events, politically-charged issues, and biographies of living people.
For guidance related to the creation of entire articles about said topics, see Wikipedia:Fringe theories.
[değiştir] Kaynak materyallerinin çeşitleri
Three classes of course exist, each of which can be used within Wikipedia:
- Birincil kaynak is a document or person providing direct evidence of a certain state of affairs; in other words, a source very close to the situation you are writing about. The term mainly refers to a document produced by a participant in an event or an observer of that event. Primary sources include official reports, letters, eyewitness accounts, autobiographies, statistics compiled by authoritative agencies, and court records. Experts usually have advanced training, and use as many different primary sources as are available so they can be checked against each other. Thus, primary materials typically require interpretation, interpolation, extrapolation, or corroboration, each of which usually constitutes original research. Wikipedia articles may use primary sources, so long as they have been published by a reliable source, but only to make descriptive points about the topic. Any interpretive claims require secondary sources.
- İkincil kaynak—The informed and expert interpretation, interpolation, extrapolation or corroboration of primary sources to synthesize a conclusion. In general, Wikipedia articles should rely on reliable secondary sources.
- Üçüncül kaynak—Summarized material drawn from secondary sources, as in general encyclopedias. These sources generally lack adequate coverage of the topic to be considered comprehensive where arguments are subtle and nuanced. They generally do not discuss and evaluate alternative interpretations. Tertiary sources can be used for names, spellings, locations, dates and dimensions. Secondary sources should be given priority over tertiary ones. Articles signed by experts in Encyclopaedia Britannica and similar encyclopedias can be regarded as reliable secondary sources. (Unsigned articles, and those signed "X." are not written by experts and are less reliable.)
[değiştir] Yaşayan insanların biyografileri
Yaşayan insanlar hakkındaki sayfalardaki, kaynak gösterilmemiş ya da kötü bir şekilde kaynak gösterilmiş ihtilaflı materyaller hemen bu safalardan çıkarılmalıdır ve tartışma sayfalarına da konulmamalılardır.[2].
[değiştir] Çevrimiçi ve kişiler tarafından yayınlanmış kaynakların kullanılması
[değiştir] İlan tahtaları, vikiler ve Usenet gönderileri
Posts to bulletin boards, Usenet, and wikis, or messages left on blogs, should not be used as sources. This is in part because we have no way of knowing who has written or posted them, and in part because there is no editorial oversight or third-party fact-checking. See self-published sources for exceptions.
[değiştir] Kişiler tarafından yayınlanmış kaynaklar
A self-published source is a published source that has not been subject to any form of independent fact-checking, or where no one stands between the writer and the act of publication. It includes personal websites and books published by vanity presses. Anyone can create a website or pay to have a book published, and then claim to be an expert in a certain field. For that reason, self-published books, personal websites, and blogs are largely not acceptable as sources.
When a well-known, professional researcher writing within their field of expertise, or a well-known professional journalist, has produced self-published material, these may be acceptable as sources, so long as their work has been previously published by credible, third-party publications. Editors should exercise caution for two reasons: first, if the information on the professional researcher's blog (or self-published equivalent) is really worth reporting, someone else will have done so; secondly, the information has been self-published, which means it has not been subject to any independent form of fact-checking.
[değiştir] Self-published sources in articles about themselves
Self-published material, whether published online or as a book or pamphlet, may be used as sources of information about the author, so long as there is no reasonable doubt who wrote the material, and so long as it is:
- relevant to the self-publisher's notability;
- not contentious;
- not unduly self-serving or self-aggrandizing;
- about the subject only and not about third parties or events not directly related to the subject;
The reputation of the self-publisher is a guide to whether the material rises to the level of notability at all.
[değiştir] Self-published sources as secondary sources
Personal websites, blogs, and other self-published or vanity publications should not be used as secondary sources. That is, they should not be used as sources of information about a person or topic other than the owner of the website, or author of the book. The reason personal websites are not used as secondary sources — and as primary sources only with great caution and not as a sole source if the subject is controversial — is that they are usually created by unknown individuals who have no one checking their work. They may be uninformed, misled, pushing an agenda, sloppy, relying on rumor and suspicion, or even insane; or they may be intelligent, careful people sharing their knowledge with the world. Only with independent verification by other sources not holding the same POV is it possible to determine the difference.
Visiting a stranger's personal website is often the online equivalent of reading an unattributed flyer on a lamp post, and should be treated accordingly.
[değiştir] Partizan ve radikal internet sayfaları
The websites and publications of political parties and religious groups (or websites of their critics or opponents) should be treated with caution, although neither political affiliation nor religious belief is in itself a reason not to use a source.
Widely acknowledged extremist organizations or individuals should be used only as primary sources; that is, they should only be used in articles about those organizations or individuals and their activities, and even then should be used with caution.
[değiştir] Uygun Bağlantılar
Also see Wikipedia:Convenience links
The term "convenience link" is typically used to indicate a link to a copy of a resource somewhere on the internet, offered in addition to a formal citation to the same resource in its original format. For example, an editor providing a citation to Adam Smith's famous work The Wealth of Nations might choose to include both a citation to a published copy of the work and a link to the work on the internet, as follows:
{{{başlık}}}., available at Wikisource
Such links are unique in how reliablility is applied. It is important to ensure that the copy being linked is a true copy of the original, without any comments, amendations, edits or changes. When the "convenience link" is hosted by a site that is considered reliable on its own, this is relatively easy to assume. However, when such a link is hosted on a less reliable site, the linked version should be checked for accuracy against the original.
[değiştir] Claims of consensus
Just as underlying facts must be sourced, claims of consensus must be sourced in the presence of differences of opinion. Claims that "most" or "all" scientists, scholars, ministers (or rabbis or imams etc.) of a religious denomination, voters, etc. hold a view require sourcing, particularly on matters that are subject to dispute. In the absence of a reliable source of consensus or majority view, opinions should be identified as those of the sources.
[değiştir] Examples of statistics, subjects and online sources
See Wikipedia:Reliable sources/examples for examples and discussion on the use of statistical data, advice by subject area (including history, physical sciences, mathematics and medicine, law, Business and Commerce, popular culture and fiction), and the use of electronic or online sources.
[değiştir] Ayrıca bakınız
- Wikipedia:Check your facts, style guide
- Wikipedia:Common knowledge, guideline
- Wikipedia:Independent sources, essay
- Wikipedia:WikiProject Fact and Reference Check
[değiştir] Kaynaklar
[değiştir] Dış bağlantılar
- How to Read a Primary Source, Reading, Writing, and Researching for History: A Guide for College Students, Patrick Rael, 2004.
- How to Read a Secondary Source, Reading, Writing, and Researching for History: A Guide for College Students, Patrick Rael, 2004.
