Yunanlar
Vikipedi, özgür ansiklopedi
| Yunanlar (Έλληνες) |
|
|---|---|
John Capodistria • Perikles • El Greco • Büyük İskender
|
|
| Toplam nüfus | 14-19 milyon |
| Önemli nüfusa sahip bölgeler | Yunanistan: 10,474,296 (2006 tahminî) ABD: Türkiye: |
| Dil | Yunanca |
| Din | Genel olarak Hıristiyan Ortodoks ve azınlık olarak Katoliklik ile İslâm |
| İlgili etnik gruplar | |
Yunanlar'ın M.Ö. 20. yüzyılda kitleler hâlinde Balkan Yarımadası'nın güneyine göç ettikleri inanılır. Yunanlar zaman ile Ön Asya'da ve Güney Karadeniz'de büyük koloniler kurmuşlar ve gerek Anadolu'da gerek Yunanistan'da uzun yıllar hüküm sürmüşerdir. Roma İmparatorluğu'nun giderek güç kazanması ile bağımsızlıklarını koruyamamışlar ve Roma egemenliği altına girmişlerdir. Kavimler Göçü nedeniyle Roma İmparatorluğu'nun ikiye ayrılması ile doğu kanadında Bizans İmparatorluğu'nu kuruldu. 1000 yıldan fazla tarih sahnesinde rol oynayan Bizans İmparatorluğu, Osmanlı Devleti'nin Konstantinopolis'i fethetmesi ile yıkıldı, Trabzon ve Mora'nın alınması ile de dirilme umutlarını kaybetti. Konstantinopolis'in alınması ile şehrin adı İstanbul olarak değiştirildi. Dini İslâm olan Osmanlı Devleti, İstanbul'daki Ortodoks kilisesinin şehirde kalmasına izin verdi ve bu nedenle Yunanlar uzun yıllar göç etmeden Osmanlı egemenliği altında yaşadılar. Fakat bunun yanında şehir alındığında birçok bilim adamı ve filozof Avrupa'ya göç etti. Osmanlı egemenliğindeki Yunanlar 1821'de Osmanlı Devleti'nden ayrılarak kendi krallıklarını kurdular. 1923 yılında Lozan Anlaşması ile Türkiye'de yaşayan Rumlar ve Yunanistan'da yaşayan Türkler nüfus mübadelesi sonucunda yer değiştirdi. 1923'de yaklaşık 13,000,000 olan Türkiye nüfusuna ek olarak yaşayan Yunan'ın 1,500,000'u Türkiye'den ayrıldı. Buna karşın Yunanistan'dan 450,000 Türk geldi.
bakınız : Ünlü Yunanların listesi
 |
 |
Konu başlıkları |
[değiştir] Tarih
- Ana madde: Yunanistan tarihi
|
|||
| Tarih öncesi Yunanistan | |||
| Kiklad Uygarlığı | |||
| Minos Uygarlığı | |||
| Miken Uygarlığı | |||
| Antik Yunanistan | |||
| Eski Yunanistan | |||
| Hellenistik Dönem | |||
| Roma hâkimiyeti | |||
| Ortaçağda Yunanistan | |||
| Bizans İmparatorluğu | |||
| Osmanlı Yunanistanı | |||
| Modern Yunanistan | |||
| I. Dünya Savaşı | |||
| Yunan Krallığı | |||
| II. Dünya Savaşı | |||
| Yunan İç Savaşı | |||
| Askerî Darbe | |||
| Yunanistan Cumhuriyeti | |||
- MÖ 20. yüzyıl önceler — Yunan kabileleri Balkanlar'a göç etti.
- MÖ 20. yüzyıl — Makedonya'nın bazı yerlerine yerleşildi, Yunan Yarımadası'nda bazı şehirler kuruldu.
- MÖ 17. yüzyıl — Minoan Uygarlığı'nın muhtemelen Santoron âfetinden kaynaklanan çöküşü, Miken Uygarlığı'nın başlangıcı.
- MÖ 13. yüzyıl — Ön Asya'da (Anadolu'da) ilk yerleşim.
- MÖ 11. yüzyıl — Dorlar'ın Yunanistan içlerine göçleri
- MÖ 9. yüzyıl — Asya'da önemli koloni kurma çalışmaları
- MÖ 8. yüzyıl — Güney İtalya ve Sicilya'da ilk koloniler
- MÖ 6. yüzyıl — Akdeniz ve Karadeniz'den aşırı koloniler kuruldu
- MÖ 4. yüzyıl — Büyük İskender'in hükümdarlığı, birçok yerde yeni Yunan şehirleri ve krallıkları kuruldu. En önemlisi İskenderiye kenti.
- MÖ 2. yüzyıl — Yunanistan'ın Romalılar'ca fethi, Roma'ya göç dalgaları
- MS 4. yüzyıl — Roma İmparatorluğu'nun ikiye ayrılması. Bizans'ın kurulması. Yunanlar'ın geri, özellikle Konstantinopolis'a göçleri.
- MS 7. yüzyıl Yunanistan'ın birçok bölümünün Slavlar tarafından fethi. Yunanlar'ın güney İtalya'ya göçleri. Bizans İmparatoru'nun yakaladığı Slavlar'ı Kapadokya Bölgesine sürmesi. Boğaziçi'nin Kıbrıs'lı ve Makedonya'lı göçmen Yunanlar'ca tekrar nüfuslanması.
- MS 9. yüzyıl Roma İmparatorluğu'na göçen Yunanların geri dönmeleri, ve Peloponnesia ile Tesalya'ya yerleştirilmeleri
- MS 13. yüzyıl — Bizans İmparatorluğu'nun zafıflaması nedeniyle Haçlılar'ın Konstantinopolis'i ele geçrimesi. Buranın Latin İmparatorluğu'nun başkenti yapılması. Yaklaşık 50 yıllık bir mücadeleden sonra tekrar Bizans'ın canlanması.
- MS 15. yüzyıl — Bizans İmparatorluğu'nun Osmanlı Devleti tarafından yıkılması. Yunan Diasporası'nın Avrupa'ya kaçması. Osmanlılar'ın Yunan topraklarında iskân çalışmaları yapması.
- 1830'ler — Yeni Yunan şehirlerinin kurulmaya başlanması Anadolu ve İstanbul'dan Yunanistan'a göçler.
- 1913 — Makedonya'nın parçalanması ve burada yaşayana Yunanların, Türklerin ve Bulgarların dağınık göçleri.
- 1919 — Neuilly Anlaşması ile Yunanistan ve Bulgaristan nüfus mübadelesi yaptı.
- 1923 — Lozan Anlaşması ile Yunanistan ve Türkiye, -İstanbul, Bozcaada, Gökçeada'dakiler ile doğu Trakya'daki bazı Türk yerleşim birimleri istisna - nüfus mübadelesi yapmaya karar verdi. İzmir, Trabzon, Çanakkale ve Türkiye'nin çeşitli yerlerindeki 450,000 Rum ile, Yunanistan'da yaşayan 1,500,000 Türk yer değiştirdi.
- 1947 — Romanya'da komünist rejim Yunan vatandaşların mallarına el koymaya başladı. Yaklaşık 75,000 kişi göç etti.
- 1948 — Yunan Sivil Savaşı. Onbinlerce Yunan doğu bloğu ülkelerine sığındı. Taşkent'te bugün büyük bir azınlıklar.
- 1950'ler — Yunanlar'ın Batı Almanya'ya, Kanada'ya, ABD'ye ve Avustralya'ya büyük göççleri.
- 1955 — İstanbul'da Rumlara karşı saldırılar. Bunu müteakiben hızlı bir kaçış. Bugün İstanbul'da sadece 2000 Rum kaldı.
- 1958 — Birçok Rum, Cemal Abdülnasır'ın rejiminden kaçtı.
- 1960'lar — Türkiye - Yunanistan - İngiltere koruması altında bağımsız Kıbrıs Cumhuriyeti kuruldu.
- 1974 — Türkiye'nin Kıbrıs'a çıkartma yapması ile binlerce Rum, adanın güneyine ve İngiltere'ye kaçtı.
- 1980'ler — Sivil savaşta sürülenlerin, ülkeye geri gelmesine izin verilir, aynı zamanda Almanya'dan da geri göçler başlar.
- 1990'lar — SSCB'nin dağılması ile Ermenistan, Gürcistan, Arnavutluk ve Rusya'dan yaklaşık 100.000 kişinin ülkeye göçü
- 2000 — Schengen Antlaşması'nın şartlarını tamamen yerine getirdi.
- 2000'ler — Avustralya ve Amerika Birleşik Devletleri'ne göçler
[değiştir] Soyadları
Yunanistan'da soyadı kültürü, Türk toplumunda olduğu gibi, alan kişinin karakteristik özelliğini, mesleğini vb. yansıtan isimlerdir. Yunanistan'da yakın zamana kadar kadınlar, evlendikten sonra babalarnın soyadını bırakıyor ve kocalarının soyadını alıyorlardı fakat günümüzde kadınlar, kanunen kızlık soyadlarını tutmaya teşvik edilmektedir. Kişilerin aldığı soyadları yaşamış oldukları bölgeye göre değişir.
papa- önekini almış soyadları
Herhangi bir soyadında bu önekin bulunması ataların birinin papaz olduğunun göstergesidir.
- Τάσσος Παπαδόπουλος - Tassos Papadopoulos
- Έλενα Παπαρίζου - Elena Paparizou
- Φροσω Παπαχαραλαμπους - Froso Papaharalambous
konto-, makro-, ve chondro- önekini almış soyadları
Herhangi bir soyadında bu öneklerden birinin bulunması, Türkçe'deki kısa, koca yada şişman manâsına gelir.
Türk kökenli soyadları
kara- , haci- gibi önekler Yunan kültürüne Osmanlı hâkimiyeti sırasında kültürel etkileşim sonucu girmişlerdir. Bunun yanında -τζή soneki ile bitenler, Türkçe'deki -cı, -ci; -oglou ile bitenler Türkçe'deki -oğlu; -λής ile bitenler, -li, -lı anlamlarını katar.
- Ρίτα Αμπατζή - Rita Abatzi
- Κωνσταντίνος Αλεξάνδρου Καραμανλής - Kostas Karamanlis
- Nikos Portokaloglou
-idis ile biten soyadları
Trabzon - Pontus bölgelerinden göçmüş olanlar kullanır.
-akis/-aki ile biten soyadları
Genelde Girit adasından göçenler ve yerlileri tarafından kullanılır.
-ellis/-elli ile bitenler
Genelde Midilli adasından göçenler ve yerlileri tarafından kullanılır.
[değiştir] Din
Yunan halkının büyük çoğunluğu Hıristiyanlık'ın Ortodoks mezhebine mensuptur. Osmanlı egemenliğine girdiği zamanlarda ülke içinde Müslüman azınlık da oluşmuştur. Bugün Yunanistan'daki Müslüman azınlığın büyük bir bölümünü Türkler ve Pomak adı verilen, Müslüman Bulgarlar oluşturur. Yunan kültürü içinde geçmişten bügüne hep bir Yahudi azınlık da yer almış ve Yunanlar ile Yahudiler arasındaki kültür etkileşiminden Yevanika adı verilen bir şive ortaya çıkmıştır.
[değiştir] Dil
- Ana madde: Yunanca
Yunanistan'da resmi dil Yunanca'nın Dimotiki şivesidir. (Yun. δημοτική "Đimotiki" okunur) 1976'dan beri Yunanistan'ın ve Kıbrıs Rum Yönetimi'nin resmî dilidir. Yunanca (Ελληνικά - Elinika) 3000 yıllık bir geçmişe sahiptir. Hint-Avrupa dil ailesine aittir. Antik Yunanca Klasik Yunan uygarlığının dili olarak kullanılmıştır. Modern Yunanca Antik Yunanca'dan oldukça farklı olmakla beraber köken olarak ona dayanır. Yunanca, Yunan Alfabesi kullanılarak yazılır.
Modern Yunanca dünyada, çoğunluğu Yunanistan'da olmakla beraber, Avustralya, Almanya ve Amerika Birleşik Devletleri'nde yaşayan yaklaşık 15 milyon kişinin anadilidir. Türkiye'de anadili Yunanca olan yaklaşık 2000 Rum olduğu sanılmaktadır. Bunların hemen hemen hepsi İstanbul, Gökçeada ve Bozcaada'da yaşar. Günümüzde Yunanistan ve Kıbrıs'tan Türkiye'ye göç eden Yunanca (ya da Rumca) konuşan (konuşabilen) kayda değer Türk de vardır.
[değiştir] Alfabe
- Ana madde: Yunan Alfabesi
Yunanca, yedisi sesli, onbeşi sessiz, ikisi ise birleşik yirmidört harften oluşan Yunan Alfabesi ile yazılır. Bugün Yunan Alfabesi'ni Yunanlar'dan başka kullanan kavim yoktur. Daha önceki yıllarda Gagavuzca, Yunan Alfabesi'ile yazılırdı. 2000'i Türkiye Cumhuriyeti sınırları içerisinde yaşayan toplam 15.000.000 kişinin anadilidir.
| Α | Β | Γ | Δ | Ε | Ζ | Η | Θ | Ι | Κ | Λ | Μ | Ν | Ξ | Ο | Π | Ρ | Σ | Τ | Υ | Φ | Χ | Ψ | Ω |
| α | β | γ | δ | ε | ζ | η | θ | ι | κ | λ | μ | ν | ξ | ο | π | ρ | σ/ς | τ | υ | φ | χ | ψ | ω |
[değiştir] Şiveler
- Demotiki (Δημοτική)
- Kathareuousa (Καθαρεύουσα)
- Tsakonika (Τσακωνικά)
- Pontus (Ποντιακά)
- Kapadokya (Καππαδοκικά)
- Güney İtalya (Κατωιταλικά)
- Yevanika
[değiştir] Demografi
Bugün dünyada yaklaşık 19,000,000 Yunan'ın olduğu sanılmaktadır. Anavatanda yaşayanların yanısıra diğer ülkelerde çalışan, gurbette olan bir çok etnik Yunan vardır. Avrupa'nın hemen her ülkesinde, Amerika'da ve Avustralya'da birçok Yunan bulunur.
1 Milyon'dan fazla
500 Bin - 1 Milyon arası
100 Bin - 500 Bin arası
25 Bin - 100 Bin arası
1000 - 25 Bin arası
1000'den az
- Diğer ülkelerin tümünde 100'den az, Sırbistan ve Beyaz Rusya ile ilgili bilgi yok.*
[değiştir] Yunan insanlarına diğer dillerde verilen adlar
Grek kökü üzerine türetilmiş olanlar, genelde Avrupa dillerinde;
| İngilizce: Greece | İtalyanca: Grecia | Fransızca: Grèce | Almanca: Griechenland | İspanyolca: Grecia | ||||
| Portekizce: Grécia | Hollandaca: Griekenland | Frizce: Grikelân | Afrikaans: Griekeland | Lehçe: Grecja | ||||
| Danca: Grækenland | İsveççe: Grekland | İzlandaca: Grikkland | Fince: Kreikka | Estonca: Kreeka | ||||
| Arnavutça: Greqia | Rumence: Grecia | Katalanca: Grècia | Macarca: Görögország | Slovakça: Grécko | ||||
| Slovence: Grčija | Letonca: Grieķija | Litvanyaca: Graikija | Cornish: Pow Grek | Welsh: Groeg | ||||
| İrlandaca: An Ghréig | Rusça: Греция (Gretsia) | Ukraynaca: Греція (Gretsia) | Sırpça: Грчка (Grčka) | Çekçe: Řecko | ||||
| Hırvatça: Grčka | Bulgarca: Гърция (Grtsia) | Japonca: ギリシャ (Girişa) |
İyon kökü üzerine türetilmiş olanlar, genelde Sami ve Altay dillerinde;
| Türkçe: Yunanistan | Azerice: Yunanıstan | Ermenice: Հունաստան (Hounastan) | Hintçe: यूनान (Yûnân) | |||
| Arapça: يونان (Yûnân) | Eski İbranice: יָוָן (Yāwān) | İbranice: יוון (Yavan) | KJV İncili: Javan | |||
| Endonezyaca: Yunani | Kürtçe: Yewnanistan | Farsça: یونان (Yūnān) | Süryanice: ܝܘܢܢ (Yunan) |
Helen kökünden türemiş olanlar (Yunanca da dahil)
- Yunanca: Hellas ya da Hellada
- Norveççe: Hellas
- Vietnamca: Hy Lạp
- Çince: 希臘 (Xīlà)
- Korece: 희랍 (Huirap)
Diğer
- Gürcüce'de bir istisna olarak Yunan sözcüğü Saberdzneti diye adlandırılır.
- Diğer Türk şivelerinde de Yunanistan sözcüğü, Türkiye Türkçesi ya da Azerice'de olduğu gibi sesletilir.
[değiştir] Ayrıca bakınız
- Yunanistan
- Eski Yunanistan
- Yunan Krallığı
- Yunanca
- Yunan alfabesi
- Yunan mitolojisi
- Yunan Dansları
- Yunan Futbol Kulüpleri
