Qasím xanlığı
Wikipedia'dan
Qasím xanlığı (Qasím patşalığı), Tatar xanlığı, Räsäy daimi vassalı. 1450. yıllarda Mäskäwneñ Böyek Kenäze Vasili II tarafınnan Qazan xanzadäse Qasímğa bülep birelgän bilämä cirlegendä oyıştırıla. Üzäge – Qasím şähäre. Bilämäsenä Uqa yılğasınıñ urta ağımı buyları (xäzerge Rázan ölkäseneñ tönyaq-könçığışın öleşe) kergän.
[üzgärtü] Borınğı taríx
İñ berençe xalqı – Meşçera häm Muroma Fin-Uğır xalıqları. Kiev Ruse belän İdel buyı Bolğarı tä'sirendä yäşi. Vladimir-Suzdal kenäzlegenä kerä. 1152 yılda kenäze Yuri Dolgoruki Gorodets-Meşçórski nigezlänä. Mongol yawlarınnan soñ, 13. yöz azaqlarında ul cirlärdä Altın Urdadan çıqqan Möxämmäd Şirin bäk Mişär yortı nigezlägän bulğan; 1393. yıldan ul Rus' (Mäskäw) kenäzgele bilämäse. Suzdal yanındağı suğıştan soñ 91445) Oluğ Möxämmäd xan anı anı kire qaytarıp birüne taläp itä. Vasili II, şul taläpne ütäp, ul ölkägä Qasím xanzadäne utırta. Qasím Räsäy patşası xezmätenä kerä. Şul cirlektä Qasím xanlığı barlıqqa kilä.
[üzgärtü] Däwläti tözeleş
Töp xalqı Tatarlar, Urıslar, Mordwalar. Alar igençelek, terlekçelek häm hönärçelek belän şöğellängän. Töp idaräçe ıruğlar: Manğıt, Arğın, Cälair, Qıpçaq. Qasím xanlığı idaräçelären Mäskäwneñ böyek kenäzläre häm patşaları Qazan, Qırım, Seber h.b. xanlıqlardan çıqqan idaräçe dairä wäkillärennänn bilgeläp quyğannar.
[üzgärtü] Taríx
Qasím xanlığı xannarı yış qına Mäskäwneñ Qazan oyıştırılğan yaw-höcümnärendä üz ğäskärläre belän qatnaşalar (1467-1469, 1487, 1552). Qasím xanı Şahğäli (1515-1567) Mäskäw patşalığı yärdämendä öç märtäbä Qazan täxetenä utırtıla. Qazan xalığı Mäskäw däwlätenä köçläp quşılğannan soñ Qasím xanlığınıñ möstäqillege kimi, axırda xakimiät Mäskäw voyevodaları qulına küçä. Säyed Borhan xan zamanında (1627-1679) Qasím xanlığı xalqın çuqındıru säyäsäte başlana. Bäklär yomışlı cibärüçelärgä äylänälär. Şul säyäsätkä qarşı Tatarlar 1656. yılda baş kütärälär. Xanbikä Fatima Soltan wafatınnan soñ (1681) Qasím xanlığı yäşäwdän tuqtí.
