اصناف و قیام پانزده خرداد ۱۳۴۲
از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.
برنامه انقلاب شاه و ملت يا « انقلاب سفيد » چند هفته پس از بازگشت شاه از آمريكا و قول و قرارهايي كه گفته می‌شود به كندي داده است، در ايران به اجرا درآمد.
انقلاب سفيد كه می‌توانست شاه را همچون رهبري قدرتمند و مترقي به جهانيان بشناساند، دهقانان ايران را دست كم براي يك دوره حساس به پشتيباني او بر انگيزاند، ملاكان را به عنوان يك طبقه به همراه پايگاه اقتدارشان از ميان بردارد، و جماعت نسبتاً مستقل مانند اصناف و بازار و بخصوص پيشوايان مذهبي را محدود كند، در ششم بهمن ماه 1341 ش. از طرف شاه به آراي عمومي گذاشته شد. برنامه هاي انقلاب سفيد جبهه ملي و حزب توده را دچار سرگشتگي همه جانبه اي كرده بود. زيرا در چارچوب قواعد نظري آنها نمی‌گنجيد. رهبران جبهه ملي كه در مقابل رفراندوم بكلي غافلگير شده بودند، در آستانه برگزاري رفراندوم بيانيه اي منتشر ساختند كه بخش اعظم آن به بحث درباره فقدان آزادي در كشور اختصاص داشت و ضمناً در خاتمه به مردم توصيه می‌كرد كه در برابر رفراندوم بگويند:
اصلاحات ارضي آري يا نه. اين نمونه شاخص عملكرد رهبري بود كه كمتر می‌توانست حتي هواداران خود به روشني راهنمائي كند. اما در اين ميان شديدترين و صريحترني مقاومت از سوي آيت الله خميني نشان داده شده كه بتدريج رهبري تمام جنبش را به دست گرفت و مظهر آن شد. روز دوم بهمن ماه سال 1341 ش. آيت الله خميني طي اعلاميه اي كه درتهران و شهرستانها پخش شد رفراندوم را خلاف اصول و غير قانوني اعلام كرد.
هنوز ساعتي از نشر و پخش اين اعلاميه نگذشته بود كه موج عظيم و خروشاني تهران را فرا گرفت. بازاريان و اصناف جنوب تهران دست ازكار كشيدند و به خيابانها ريختند و بازار يكسره تعطيل شد. مغازه هاي جنوب تهران تا حومه توپخانه سرچشمه و بهارستان بسته شد. فرياد « رفراندوم قلابي مخالف اسلام است » در آسمان تهران طنين افكند. روز چهارم بهمن 1341 ش. شاه كه به عنوان زيارت و در حقيقت قدرت نمائي وارد قم شده بود، طي نطقي كه در فلكه آستانه ايراد كرد، مخالفان را با كلماتي زشت و زننده سخت مورد حمله قرار داد. شاه كه در نظر مجامع بين المللي، از لحاظ سياسي و نظامي ،مردي استورا و قدرتمند محسوب می‌شد و در مدت بيست و دو سال سلطنتش سعي می‌كرد با تظاهر به دينداري و حفظ شعائر اسلامي، ايراد سخنان مليح و ظاهر فريب و رعايت ادب، نظر عامه مردم مسلمان و برخي از علماي عالي مقام را به خود جلب كند، آن روز در فلكه آستانه قم با عصبيت و آزردگي از اتحاد مردم و اصناف بازار با روحانيون سخن می‌گفت، سخنان وي نشانه ضعف و زبوني قدرت شاه درمقابل قيام مرم بود. مخالفت، اعتصاب و تظاهرات محدود به تهران نبود، در بيشتر استانها و شهرستانهاي كشور مانند آذربايجان، گيلان، خوزستان، فارس، اصفهان، كرمان، كرمانشاه، يزد، كاشان، رفسنجان، نجف آباد، … اصناف و بازاريان با بستن بازارها و مغازه ها مخالفت خود را با رفراندوم شاه ابزار داشتند.
ماه محرم كه فرا رسيد، آتش مبارزات مردم عليه رژيم زبانه كشيد. روزهاي 13و14 خرداد ( دهم و يازدهم محرم) تظاهراتي در تهران و قم عليه رژيم و به طرفداري از مأموران نظامي برپا شد. انتشار خبر دستگيري آيت الله خميني (ره) در صبح روز 15 خرداد، با اعتراض وسيع طبقات مردم، روبرو شد. در تهران، مغازه ها تعطيل شدند. تظاهرات از ميدان بارفروشان شروع شد و در بازار و ميدان ارگ به اوج خود رسيد. اصناف و بازاريان تهران كه در تاريخ مبارزات خود، همواره نقش اساسي را به عهده داشتند، اينك نيز پشت سر روحانيت مبارز ايستادند و از هيچ فداكاري دريغ نورزيدند. آگاهي مردم از سلامت آيت الله خميني (ره) تاحدودي از تشنج عمومي كاست و اصناف و بازاريان پس از چهارده روز اعتصاب، بازارها را گشودند. به دنبال باز شدن بازار تهران در شهرستانها نيز اعتصاب شكسته و مغازه ها باز شد. حكومت شاه كه هنوز از ضربه قيام 15 خرداد فراغت نيافته بود، با تحريم انتخابات مجلس از طرف روحانيون مجاهد روبرو شد.
به دنبال اعلاميه اي كه روز شنبه 13 مهر 1342 ش از طرف مقامات برجسته روحاني و بازرگانان تهران و جبهه مسلمانان آزاده صادر شد بازارها و اكثر دكانهاي خيابانها بسته و تظاهرات وسيعي در حومه بازار به وقوع پيوست. اين تظاهرات تا آنجا ادامه يافت كه حكمت ناچار شد براي سركوبي آن، بازار و حومه آن را اشغال نظامي كند و در مسجد شاه را ببندد. همزمان با عتصاب بازار تهران،, بازارهاي بسياري از شهرستانها و از جمله قم بسته شد.
مراسم سالگرد 15 خرداد و فاجعه خونيني فيضيه كه قرار بود در تهران از طرف مردم مجاهد بازار در مسجد جامع برگزار شود از طرف حكومت منع شد. پليس مسجد را محاصره نمود و از ورود مردم به مسجد به شدت جلوگيري كرد جمعيت موتلفه اسلامي، كه شوراي مركزي آن در سال 1342 پديد نآمده بود و همگي از كسبه و تجار بازار تهران بودند به اين مناسبت ( نخستين سالگرد فاجعه خونين مدرسه فيضيه ) اعلاميه افشاگرانه اي منتشر كرد. اسدالله علم پس از سپري كردن يك دهه از سياهترين دوران تاريخ ايران حكومت رابه منصور سپرد حسنعلي منصور كه به وطن فروشي و احياي كاپيتولاسيون افتخار می‌كرد در راه خدمت بهشاه و امپرياليسم آمريكا آيت الله خميني ( ره ) را به تركيه تبعيد نمود.
خبر ناگوار و تكان دهنده تبعيد آيت الله خميني ( ره ) به تركيه موجب تاثر و اندوه فراوان ملت مسلمان شد تظاهرات با شكوهي از طرف اصنافو بازاريهاي مبارز در مسجد صاحب الزمان ( مقابل كارخانه پپسي كولا ) و در مسجد سيد عزيز الله ( در بازرا ) بر پا شد تظاهرات در مسجد صاحب الزمان منجر به تظاهرات خياباني و زد و خورد مردم با پليس شد در مسجد عزيز الله توسط اصناف تهران قطعنامه اي عليه تجاوزات پي در پي هيئت حاكمه كه منجر به تبعيد امام خميني( ره ) به تركيه شد بود قرائت شد. در بهمن ماه سال 1343 ش، درست در زماني كه دولت منصور احساس می‌كرد هيچ مانعي در سر راه ندارد صداي شليك گلوله اي در ميدان بهارستان پينچيد حسنعلي منصور در مقابل مجلس به دست محمد بخارائي از پاي در آمد. گروه محمد بخارائي كه پس از مطالعات و بررسي هائي همه جانبه، به مبارزه مسلحانه و ترور مهره هاي اصلي رژيم دست زده بود در درون جمعيت هيئتهاي موتلفه اسلامي شكل گرفت.
« متين دفتري ( برادر زاده و داماد مصدق و عضو جبهه ملي) كه به گفته بوستر دبير دوم سفارت آمريكا منبع قابل اطميناني براي دادن اطلاعات درباره فعاليت سياسي مخالفين بود در خصوص ترور منصور گفت : كه از ميزان كم ابزار احساسات عمومي درباره مرگ منصور حيرت كرده است وي انتظار اعلام يك دوره عزاداري رسمي را داشت او قانع شده بود كه سه مرد جواني كه در ترور شركت داشتند به طور مستقيم به هيچ گروه مذهبي يا سياسي وابسته نبودند. اگر چه به نظر وي امكان داشت كه اين جرم به يكي از گروههايي از اين قبيل منتسب شود متين دفتري ادعا داشت كه اين جرم به يكي از گروه هايي از اين قبيل منتسب شود متين دفتري ادعا نمود كه بسياري از تجار بازار كه فقط وابستگي ضعيفي با سه جوان داشتند براين بازجوئي دستگير شده اند. اين تحولي بود كه كينه ها را در بازار بر می‌انگيخت و توضيح دادكه بازار نهادي است كه مهار كردن آن براي مصادر امر مشكل است .
[ویرایش] منابع
- مرکز اصناف و بازرگانان ایران.
- در آن وبگاه آمده: "هر گونه نسخه برداری ؛ کپی برداری و بهره برداری از موضوعات، مطالب، اخبار، تصاویر، لیستها و مندرجات این سایت با ذکر نام منبع بلامانع است ".
