ایدو
از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.
ایدو زبانی ساختگی است که پس از اسپرانتو می‌‌توان آن را پراهمیت‌ترین زبان ساختگی جهان دانست. این زبان در اوایل قرن بیستم توسط گروهی از اصلاح طلبان اسپرانتوزبان ابداع شد اما امروز گویش گران بسیار کمی دارد که اکثرا در اروپا هستند.(احتمالاً چیزی بین 1000 تا 2500 نفر)
این زبان پایه‌های خودش را از زبان اسپرانتو گرفته که به‌وسیله دکتر ل. ل. زامنهوف ابداع گردید.
فهرست مندرجات |
[ویرایش] ایدو و اسپرانتو
ایدو از نظر دستوری بسیار به زبان اسپرانتو شبیه می‌‌باشد. همچنین از نظر واژگان. ایدو و اسپرانتو دو زبان ساده از نظر دستوری، آموزش و استفاده از واژگان با ریشة اروپائی می‌‌باشند. :
[ویرایش] تفاوت‌های ایدو و اسپرانتو
• الفبای اسپرانتو دارای 6 حرف غیر لاتین می‌‌باشد که 3 حرف آن در هیچ زبان زندة دیگری وجود ندارند. به دیگر سخن اسپانتو برای استفاده در اینترنت، پست الکترونیک دارای اشکالات تایپی می‌‌باشد که برای این منظور از روشهای مختلفی استفاده می‌‌شود. ایدو این مشکل را با انتخاب الفبای 26 حرفی لاتین (انگلیسی) برطرف نموده است. 2 تا از این حروف یعنی ch (چ) و sh (ش) ترکیبی بوده و حرف kv زبان اسپرانتو تبدیل به qu شده است که صدای (کو) می‌‌دهد همانند واژة quick انگلیسی. حرف gu نیز جانشین حرف gv اسپرانتو شده است. واژه‌های ایدو فنوتیک بوده که در نگارش و خواندن هیچ تغییری ندارند.
• زبان ایدو دارای اشکالات دستوری زبان اسپرانتو نیست. در زبان اسپرانتو صفت با اسم همراه است در مفرد بصورت مفرد و در جمع بصورت جمع می‌‌آید درحالی که در زبان ایدو اینگونه نیست.
• اسپرانتو برای بیان حالت مفعولی (را) از حرف n استفاده می‌‌نماید که این حالت در زبان ایدو اختیاری می‌‌باشد.
• ایدو قابلیت تبدیل واژگان را از حالتهای مختلف به هم دارد از قبیل اسم به صفت، صفت به قید و غیره.
• ایدو همانند اسپرانتو دارای اسامی مؤنث مشتق شده از اسامی مذکر برای بیان اسمهای خانوادگی نیست. در اسپرانتو واژة خواهر از واژة برادر مشتق شده است و الخ. در ایدو یک واژة اصلی می‌‌باشد که هر دو جنس مذکر و مؤنث از آن مشتق می‌‌شوند برای مثال واژة frato (برادری و خواهری) که از آن fratulo (برادر) و fratino (خواهر) مشتق شده است. در صورت کلی ایدو دارای 2 یا 3 ریشه ـ واژه می‌‌باشد همانند genitoro (والدین)، patro (پدر) و matro (مادر) درحالیکه در اسپرانتو فقط یکی می‌‌باشد.
[ویرایش] آواشناسی
حروف صدادار ایدو همان 5 حرف (a, e, i, o, u) می‌‌باشند. تکیه آوائی نیز در سیلاب یکی مانده به آخر می‌‌باشد جز در فعال در در سیلاب پایانی می‌‌باشد.
[ویرایش] دستور زبان
هر واژه در فرهنگ لغات ایدو از یک ریشه ـ واژه ساخته شده است. یک ریشه ـ واژه شامل یک ریشه و یک پایانة دستوری می‌‌باشد. دیگر واژگان را می‌‌توان با تغییر پایانة آن واژه ساخت. در زبان ایدو هیچ قانون اجباری جایگاه دستوری واژگان وجود ندارد و دلبخواه است. تعدادی از پایانه‌های دستوری:
• o-: اسامی مفرد
• i-: اسامی جمع
• a-: صفت
• e-: قید
• ir-: مصدر در زمان گذشته
• ar-: مصدر در زمان حال
• -or: مصدر در زمان آینده
• -is: فعل در زمان گذشته
• -as: فعل در زمان حال
• -os: فعل در زمان آینده
• -us: فعل شرطی
• -ez: فعل امری
[ویرایش] ضمایر شخصی
مفرد جمع نامشخص اول شخص دوم شخص سوم شخص اول شخص دوم شخص سوم شخص خودمانی محترمانه مذکر مؤنث خنثی در صورت مهم مشخص نبودن جنسیت فارسی من تو شما او او او او ما شما آنها کسی، شخصی ایدو me tu vu il(u) el(u) ol(u) lu ni vi li on(u)
[ویرایش] متکلمان زبان ایدو
ایدو در واقع توسط عده‌ای از اسپرانتودانان اصلاح طلب ابداع شد و بسیاری از متکلمان زبان ایدو اسپرانتودان بوده‌اند که بعداً به این زبان گرایش پیدا کرده اند.جماعت بسیاری از ایدودانها در آلمان، فرانسه و اسپانیا می‌‌باشند و تعدادی نیز در دیگر کشورها. همچنین بین کسانیکه به زبان ایدو صحبت می‌کنند با کسانیکه به این زبان آشنا هستند فرق است. خیلی از اسپرانتودانها به این زبان آشنا هستند ولی زبان کاریشان اسپرانتو است و با ایدو کار نمی‌کنند.
[ویرایش] نمونه‌ای از ایدو
[ویرایش] شاهزاده کوچولو به زبان ایدو
بخشی از فصل 17 این کتاب: (...) –Bona nokto! –dicis la surprizata princeto. –Bona nokto! –dicis la serpento. –Adsur qua planeto me falis ? –questionis la princeto. –Adsur Tero, sur Afrika. –respondis la serpento. –Ha !... Kad esas nulu sur Tero ? –To esas la dezerto, e nulu esas sur la dezerti. Tero esas tre granda –dicis la serpento. La princeto sideskis sur stono e levis lua okuli a la cielo. –Me questionas a me –lu dicis- ka la steli intence brilas por ke uladie singlu povez trovar sua stelo. Videz mea planeto, olu esas exakte super ni... ma tre fore! –Olu esas bela planeto –dicis la serpento-. Por quo vu venis adhike ? –Esas chagreneto inter floro e me –dicis la princeto. –Ha! –dicis la serpento. E la du permanis silence. –Ube esas la personi ? –klamis fine la princeto-. Onu esas kelke sola sur la dezerto... –Inter la personi onu anke esas sola –dicis la serpento. La princeto regardis la serpento longatempe. –Vu esas stranja animalo! –dicis la princeto-. Vu esas tam tenua kam fingro... –Yes, ma me esas plu potenta kam fingro di rejo –dicis la serpento. La princeto ridetis. –Me ne kredas ke vu esas tre potenta, mem vu ne havas pedi... nek vu povas voyajar... –Me povas transportar vu plu fore kam navo -dicis la serpento. Ed olu spulis la maleolo di la princeto, same kam ora braceleto. –Ta quan me tushas retroiras a la tero deube lu venis. Ma vu esas pura e vu venas de stelo... La princeto nulon respondis. –Me kompatas vu, qua esas tante sola sur ta harda granita Tero. Me povas helpar vu se vu sentas nostalgio a vua planeto. Me povas... –Ho! –dicis la princeto-. Me bone komprenis, ma pro quo vu sempre parolas enigmatoze ? –Me solvas omna enigmati –dicis la serpento. E la du permanis silence.
[ویرایش] نشستهای بین المللی زبان ایدو
تولوز د تاریخ 23 تا 27 سپتامبر میزبان نشست 2005 ایدو خواهد بود.
2004: کیو، اکراین ـ 17 شرکت کننده از 9 کشور.
2003: گروس بادن، آلمان ـ شرکت کننه از 6 کشور.
2002: کراکف، لهستان ـ 14 شرکت کننده از 6 کشور.
2001: نورنبرگ، آلمان ـ 14 شرکت کننده از 5 کشور.
1998: بیائوبرزِگی، لهستان ـ 15 شرکت کننده از 6 کشور.
1997: باکوم (اکنون: کاستریکوم)، هلند ـ 19 شرکت کننده از 7 کشور.
1995: اِلسنیک، آلمان.
1991: اُستِند، بلژیک ـ 21 شرکت کننده.
1980: نامور، بلژیک – 35 شرکت کننده.
1960: زوریخ، سوئیس ـ حدود 50 شرکت کننده.
