عبدالرحمان صوفی
از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.
ابوالحسن عبدالرحمان صوفی رازی (۲۸۱ هجری قمری، ری-۳۳۵ هجری قمری، شیراز) استاد ریاضی و ستاره‌شناس برجسته ایرانی سده چهارم بود که در دوران دیلمیان در فارس می‌زیست.
او رصدهایی را در شیراز انجام داده و تاریخ‌نویسان گفته‌اند که برای زمانی در شیراز به انجام محاسبات نجومی سرگرم بوده است. حتی ابوریحان بیرونی نیز نوشته که رصد دایره البروج با وسیله‌ای به قطر ۱۲۳ سانتی‌متر در شیراز انجام شده که آن وسیله را در سازه به‌دست آمده در شهر گور، کار می‌گذاشتند.
امیرعضدالدوله دیلمی صوفی را به سمت استاد ریاضی و ستاره‌شناسی شهر گور فیروزآباد منسوب می‌کند. صوفی در رصدخانه شهر گور پژوهش های ستاره‌شناسی ارزنده‌ای انجام می‌دهد تا جایی که به شهرت فراوانی می‌رسد.
وی كاشف ۳ سحابی و سازنده رصدخانه شيراز می‌باشد. وی نخستين كسی است كه درجهان همه ستارگان را به زیگ وارسته‌ای در آورد. نوشته‌های بجای مانده از وی از عاليترين نمونه تحقيقات و مطالعات اخترشناسی می‌باشد.
او سحابی و ستارگان مزدوج را بدون داشتن تلسکوپ کشف کرد و نظریه بطلمیوس را اصلاح نمود. کشف سحابی زن به زنجیر بسته در اندرومدا و سحابی وولپکولا در صورت فلکی روباه و کشف چند سحابی دیگر از کارهای اوست. او با توجه به قدر ستارگان (کم و زیاد شدن درخشندگی) حرکات خاص آنها را محسبه کرده‌است و نیز در مورد تغییر رنگ آنها تحقیق کرد و این علم به نام او ثبت شده‌است. صوفی رازی نصف النهار شهر شیراز را محاسبه کرد.
او در زمینه دانش ریاضیات، هندسه و ستاره‌شناسی کتابهای زیادی دارد و همچنین کتاب صورالکواکب (پیکرهای ستارگان) را هم در زمینهٔ اخترشناسی به نگارش درآورد. این کتاب به چندین زبان ترجمه شده‌است.
صوفی رازی نخستین کسی بود که کهکشان مارپیچی M31 (که درفاصلهٔ ۲٫۹ میلیون سال نوری از ما قرار گرفته) را با چشم غیرمسلح رصد نموده و مورد مطالعه قرار داد. گزارش صوفی از کهکشان امراةالمسلسله و همینطور ابر ماژلانی بزرگ، قدیمی‌ترین مدارک موجود از مشاهدهٔ این اجرام هستند. عبدالرحمن در عین حال توانست هفت جرم دیگر را به عنوان اجرام غیرستاره‌ای ثبت و رصد کند. بدین ترتیب می‌توان او را نخستین کسی دانست که فهرستی از اجرام غیر ستاره‌ای ارایه داده‌است. در فهرست صوفی رازی اجرام جالب توجهی چون خوشه دوگانه برساوش یا M44 به چشم می‌خورد.
عبدالرحمان صوفی با رصدهای پیاپی اعلام کرد که رنگ ستارهٔ شباهنگ (در عربی شعرای یمانی) تغییر نمی‌کند. پیش از او اخترشناسان یونانی مانند سِنِکا و بطلمیوس گفته بودند که این ستاره را به رنگهای گوناگونی دیده‌اند. کتاب صورالکواکب او جدولهایی از قدر ستاره‌ها دارد که با دقت خوبی تنظیم شده‌اند. در این کتاب همچنین اصلاحی برروی فهرستهای قدیمی یونانی صورت گرفت و برای اولین بار صورتهای فلکی جدیدی چون صورت فلکی ققنوس شناسایی شد که به دلیل عرض جغرافیایی رصدگران یونانی در فهرستهای آنها نیامده بود.
در دانشنامه اخترشناسی آکسفورد (چاپ ۲۰۰۲) که به سرپرستی پاتریک مور تدوین شده، آمده‌است:
ابوالحسین صوفی، اخترشناس عرب (متولد ایران امروز) که به‌خاطر کتاب «صور الکواکب الثابته» مشهور است. در این کتاب او ستارگان را با نامهای عربی‌شان مشخص کرده و جدولی از قدرهای دقیق ستارگان هر صورت فلکی و نمای صورت فلکی ارایه کرده‌است. الصوفی نخستین کسی است که مشاهدهٔ دو کهکشان پرنور (قابل رویت با چشم غیر مسلح) را گزارش کرده‌است: کهکشان آندرومدا (همان امراةالمسلسله) و ابر ماژلانی بزرگ که آن را «گاو سفید» نامید.
صوفی رازی در ایران به دنیا آمد و در ایران هم زندگی کرد. البته کتاب صورالکواکب را به زبان عربی نوشته که این دلیل بر عرب دانستن او نمی‌شود. چرا که در آن زمان برای حفظ اثر علمی باید به عربی می‌نوشتند. کتاب «صور الکواکب الثابته» بعدها توسط خواجه نصیرالدین طوسی (سازندهٔ رصدخانه مراغه در ۷۵۰ سال پیش) به فارسی ترجمه شد.
در کتاب تاریخ نجوم اسلامی نوشتهٔ آلفونسو نلینو و ترجمهٔ احمد آرام تعریفی از اعراب ارائه شده‌است. نویسنده در این کتاب معتقد است که منظور از اعراب، تمام کسانی هستند که در ممالک اسلامی با زبان عربی کار می‌کردند یعنی می‌نوشتند، می‌خواندند و غیره. چه عرب، چه ایرانی، چه اندلسی و چه مسلمان و مسیحی با این تعریف می‌توانند از اعراب و عربی‌زبان محسوب شوند.
از سال ۱۳۸۵ خورشیدی انجمن نجوم ایران-شاخه آماتوری رقابتی رصدی را به یاد بود این رصدگر بزرگ ترتیب داده‌است که مشابه با رقابت ماراتن مسیه، رصدگران باید در طول یک شب ۱۲۴ جرم غیرستاره‌ای از جمله اجرام صوفی (به جز ابر ماژلانی که از ایران قابل رصد نیست) را رصد کنند.
در موزه قاهره، یک کره ستاره‌شناسی از جنس نقره که شاهکاری است از صوفی، نگه‌داری می‌شود.
نام علمی عبدالرحمان صوفی در کتابهای اروپایی باعنوان «Azophi» آمده است. نام صوفی در ۲۲ درجه جنوب و نصف‌النهار ۱۳ درجه کره ماه به‌ثبت رسید. جامعه علمی جهان به پاس خدمات برجسته این دانشمند بزرگ و مسلمان ایرانی نام وی را بر ده نقطه از کره ماه ثبت کرده و کتابهای چندی درباره کارهای علمی او به رشته تحریر در آورده‌است. شده‌اند.
عبدالرحمان صوفی رازی در ۱۳ محرم سال ۳۶۵ .ش در سن ۹۵ سالگی در شیراز در گذشت و در همان جا به خاک سپرده شد.
[ویرایش] منبع
پشت کتاب هندسه سال دوم دبیرستان
