اسماعیل‌خان
از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.
اسماعیل‌خان از فرماندهان مجاهدين افغانستان در سالهای جنگ علیه نیروهای شوروی و طالبان است.
فهرست مندرجات |
[ویرایش] تولد
محمد اسماعیل خان فرزند محمد اسلم، در سال ۱۳۲۷ خورشیدی در روستای نصرآباد از توابع سبزوار (شیندند) هرات، در غرب افغانستان زاده شد. [4]
او پس از پایان آموزشهای ابتدایی، وارد مدرسه نظامی( پشتو: حربی شونزی) و سپس دانشکده افسری (پشتو: حربی پوهنتون) شد.[4]
اسماعیل خان پیش از حضور شوروی در افغانستان، به عنوان افسر با رتبه یا درجه جکتورن (معادل سروان در ایران) در فرقه یا تيپ شماره هفده هرات خدمت می‌کرد.[4]
[ویرایش] پیوستن به مجاهدین
با آغاز جنگهای مجاهدین افغان علیه شوروی سابق، اسماعیل خان به جمع مجاهدين پیوست.
نخستین حضور وی در جمع مجاهدین، مربوط به بعد قیام بیست و چهار حوت (اسفند ) سال ۱۳۵۷ خورشيدی است. در این قیام، شمار زیادی از مردم هرات و نظامیانی که به قیام پیوسته بودند کشته شدند. برخی منابع ناموثق، رقم بیش از بیست هزار کشته را به این قیام نسبت می‌دهند که سندیت تاریخی ندارد.
گفته می‌شود بعد از سرکوبی قیام توسط دولت کابل، که به کمک روسها صورت گرفت نیروهای مسلح فرقهء هرات از فرامین دولتی در سرکوب مردم سرپیچی کردند و دست به قیام علیه دولت کمونیستی زدند.(۱)
پس از آن اسماعیل خان و دیگر افسرانی که دست به قیام زده بودند از نگاه حکومت کابل، یاغی به حساب می‌آمدند که علیه حکومت تحت حمایت شوروی در کشور وارد جنگ شده بودند.
[ویرایش] حکومت در هرات
هنگامی که حکومت کمونیستی افغانستان در آغاز دهه هفتاد خورشیدی(دهه نود میلادی)، در سراشیبی سقوط قرار گرفت و دکتر نجيب الله، آخرین رئیس جمهور نظام کمونیستی افغانستان، پذیرفت که حکومت را به شورای رهبری مجاهدین بسپارد، درست ۹ روز پیش از ورود مجاهدین به کابل، اسماعیل خان به همراه نیروهای تحت امرش، وارد شهر هرات در غرب کشور شد و کنترل آن را در دست گرفت.
اسماعیل خان تا سال ۱۳۷۴ خورشیدی، فرمانده قدرتمند قل اردو (لشکر ) شماره چهار ارتش افغانستان در غرب کشور و والی (استاندار ) ولایت هرات بود.
او در غرب کشور یکی از حامیان عمدهء دولت برهان الدين ربانی در کابل بود.
این فرمانده جمعيت اسلامی افغانستان، در سال ۱۳۷۴، از شمال با شبه نظامیان ازبک تبار تحت امر ژنرال عبدالرشيد دوستم می‌جنگید و از جنوب، با نیروهای شورشی تازه شکل گرفته طالبان.
[ویرایش] سقوط هرات به دست طالبان
اسماعیل خان تا اواسط سال ۱۳۷۴، سرگرم نبرد با طالبان بود و توانست مواضع آنها را تا نزدیکی ولایت هلمند در جنوب کشور واپس‌براند.[4]
اما طالبان که تا آن زمان در جبهه کابل پیشرفت زیادی حاصل نکرده بودند، به حوزهءغرب توجه بیشتری کردند و بعد از نبردهای سنگین در ولایت فراه موفق به تصرف شهر هرات شدند.
با تصرف هرات توسط طالبان اسماعیل خان جبهه‌ای به نام امارت عمومی حوزه جنوب غرب تشکیل داد و اندکی بعد، به همراه گروهی از مجاهدین تحت امر خود، به مناطق مرکزی و شمال افغانستان رفت و به جنگ علیه طالبان ادامه داد.
[ویرایش] اسارت به دست طالبان
حضور اسماعیل خان در شهر فارياب در شمال افغانستان، با یک سلسله معاملات پنهان سیاسی میان شبه نظامیان ازبک به رهبری ژنرال عبدالملک و شورشیان طالبان همراه بود که در اثر پیوستن ژنرال ملک به طالبان، اسماعیل خان به همراه جمعی از همرزمانش در تاریخ ۲۸ ثور ۱۳۷۶ به دست طالبان اسیر شد.(۲)
طالبان به مدت سه سال اسماعیل خان را در اسارت داشتند و در این مدت، فرزندش ميرويس صادق در شهر مشهد ایران، سرپرستی امارت عمومی حوزه جنوب غرب را به عهده داشت.
[ویرایش] فرار از زندان و بازگشت به جنگ
اسماعیل خان در سال ۱۳۷۷ از زندان "سرپوزه" قندهار از چنگ طالبان گریخت و به همراه سرباز طالبان که به او در فرار از زندان کمک کرده بود، وارد ایران شد.
او بار دیگر با پیوستن به جبهه متحد که ائتلافی از گرو های مخالف طالبان در افغانستان بود با تشکیل جبهه دیگری، به مناطق مرکزی و شمال افغانستان رفت و تا زمان فروپاشی طالبان با حمله ائتلاف بين المللی ضد تروریسم (به رهبری آمریکا ) به عملیات نظامی ادامه داد تا سرانجام با فروپاشی طالبان، در ماه عقرب (آبان ) سال ۱۳۸۰، دوباره وارد هرات شد.
بدین ترتیب، اسماعیل خان برای دومین بار به حاکمیت هرات دست یافت.
[ویرایش] بازسازی هرات
اسماعیل خان این بار با تجربیاتی که از دوره نخست حکومت خود بر هرات به دست آورده بود، تغییرات زیادی در این شهر به وجود آورد و با اتکا به درآمد گمرک این ولایت، پروژه های بزرگ سازندگی و بازسازی را در این شهر اجرا کرد.
از پروژه های مهم دوره اسماعیل خان، قرارداد خریداری برق بیست و چهارساعته از ترکمنستان و ایران برای ولایت هرات، ساخت پروژه بزرگ دانشگاهی هرات که پس از برکناری او از قدرت، نیمه کاره باقی ماند، احداث شهرک صنعتی هرات و عقد قرار داد با شرکت ۱۱۰ ایران، برای آسفالت و بازسازی تمام خیابانها و جاده های شهر هرات بود.[4]
در دوره فرمانروایی اسماعیل خان در هرات، پارکها و مراکز تفریحی زیادی در هرات ساخته شده و بخش زیادی از جاده‌ها و خیابانهای آن آسفالت شد.[3]
ضمن اینکه برخی منتقدان اسماعیل خان معتقدند که او سهم مناسبی از درآمد گمرک هرات را صرف بازسازی این ولایت نکرده است.
[ویرایش] فراتر از یک والی
اسماعیل خان در حوزه غرب افغانستان، حاکمیتی نسبتاً مستقل از مرکز ایجاد کرده بود. او در راس تشکیلاتی که امارت عمومی حوزه جنوب غرب می‌خواند، افزون بر هرات، بر ولایتهای همسایه آن مانند بادغیس، غور، فراه و نمیروز هم تسلط داشت و حتی در عزل و نصب مقامات محلی این ولایات دخالت می‌کرد.
دولت کابل به ریاست حامد کرزی، در سال ۲۰۰۳ میلادی، به منظور توسعه نفوذ خود به سراسری کشور، زون ها یا حوزه های حکومتی را لغو کرد و به این ترتیب، امارت عمومی حوزه جنوب غرب نیز، منحل شد.[3]
اسماعیل خان در تشکیل حکومت حوزه‌ای (یا به عبارتی ملوک الطوایفی) تنها نبود، بلکه ژنرال عبدالرشید دوستم در شمال، حوزه شمال را تشکیل داده بود، گل آقا شیرزی در حوزه جنوب و حاجی دین محمد در شرق، بر حوزه شرق حکومت می‌کرد. تمامی این حوزه ها، به فرمان حامد کرزی لغو شد.[3]
از آن پس، اسماعیل خان، دیگر امیر عمومی حوزه جنوبغرب نبود، همچنان که دوستم، دین محمد و شیرزی هم از آن پس باید به حکومت در ولایتهای خودشان بسنده می‌کردند.
در مرحله بعدی، دولت کابل تلاش کرد قدرت فرماندهان محلی مانند دوستم، شیرزی، اسماعیل خان و دین محمد را هم در ولایتشان کمتر کند.
به این منظور، حامد کرزی فرمانی صادر کرد که بر اساس آن، هر فرد باید در یک زمان، فقط یک وظیفه می‌داشت. اسماعیل خان نیز پس از اصرار مرکز، میان فرماندهی قل اردو (لشکر) هرات و مقام ولایت (استانداری)، دومی را برگزید.[3]
[ویرایش] جنگهای داخلی در هرات
در سال ۲۰۰۴ میلادی، ولایت هرات شاهد چند درگیری خونین میان نیروهای دولتی تحت امر اسماعیل خان و دیگر فرماندهان محلی بود.
هوادارن اسماعیل خان معتقد بودند که بیشتر این درگیریها، به تحریک دولت کابل، به منظور سست کردن بیناد حکومت اسماعیل خان در هرات انجام می‌شود.
در یکی از این درگیریها، در ماه مارس سال ۲۰۰۴ میلادی، حمل (فروردین) سال ۱۳۸۳ خورشیدی، میرویس صادق فرزند اسماعیل خان که در آن زمان وزیر هوانوردی در کابینه حامد کرزی بود، طی یک درگیری با نیروهای تحت امر ظاهر نایب زاده، فرمانده فرقه (تیپ) شماره هفده هرات کشته شد.[3]
اما درست پنج ماه بعد از این درگیریهای خونین، در ماه اوت (اگست) سال ۲۰۰۴ میلادی، فرمانهان شبه نظامی، از چهار جهت به مواضع اسماعیل خان در ولایت هرات حمله کردند. [3]
امان الله نیکزاد (معروف به امان الله گی) از سبزوار در جنوب هرات، دکتر ابراهیم و ظاهر نایب زاده هم از سه جهت دیگر در کشک رباط سنگی، کرخ و چشت، در حمله هماهنگ علیه اسماعیل خان شرکت داشتند و حتی تا نزدیکی هرات نیز رسیدند.
[ویرایش] برکناری از ولایت هرات
طرفداران اسماعیل خان معتقدند بودند که این درگیریها، همه توطئه دولت کابل است.
اسماعیل خان در ماه سپتامبر سال ۲۰۰۴ از طرف حامد کرزی رییس وقت دولت انتقالی افغانستان از مقام ولایت هرات برکنار شد و به عنوان وزیر صنایع، به مرکز فراخوانده شد. اما او این مقام را نپذیرفت و گفت حاضر است در خانه بماند.[3]
با پیروزی حامد کرزی در انتخابات ریاست جمهوری افغانستان در ماه اکتبر سال ۲۰۰۵، اسماعیل خان هم به عنوان وزیر انرژی به مرکز رفت و بعدها از پارلمان منتخب مردم افغانستان، رای اعتماد گرفت.[3]
[ویرایش] حقوق بشر
همانند بسیاری از فرماندهان محلی، و حتی شماری از اعضای کابینه و نمایندگان پارلمان افغانستان، نام اسماعیل خان نیز در گزارشهای برخی سازمانهای مدافع حقوق بشر، به عنوان ناقض حقوق بشر ذکر شده است.
اما اسماعیل خان این ادعا را رد می‌کند.
اسماعیل خان حدود شصت سال سن دارد و پس از میرویس صادق که در سال ۸۳ کشته شد، دو پسر دیگر به نامهای یاسر و طاها و یک دختر برای او باقی مانده است.
[ویرایش] منابع
۱-احمدشاه فرزان، افغانستان، از داوود تا صعود مسعود- جلد اول
۲-محمد اکرام اندیشمند، سالهای تجاوز و مقاومت، نشر پیمان
۳ - سایت فارسی بی بی سی
۴ - سایت رسمی اسماعیل خان
