هرات
از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.
| هرات | ||
|---|---|---|
|
||
| اطلاعات | ||
| کشور : | افغانستان  |
|
| ولایت : | هرات | |
| ولسوالی : | ||
| جمعیت : | - | |
| ارتفاع از سطح دریا : | ۹۳۳ متر[1] | |
| پیش‌شماره تلفنی : | (۰۴۰) (۰۰۹۳) | |
| وب‌گاه : | شهر هرات | |
هرات مرکز ولایت هرات در شمال غرب افغانستان است. هریرود از کنار این شهر می‌گذرد. هرات با جمعیت ۳۴۹٫۰۰۰ نفر (برآورد رسمی سال ۲۰۰۶)، همراه با کابل، قندهار و مزار شریف یکی از چهار شهر بزرگ افغانستان محسوب می شود. باشندگان اصلی هرات را تاجیک‌ها و پارسیوان‌ها تشکیل می‌دهند.
فهرست مندرجات |
[ویرایش] نام‌های تاریخی
به پارسی باستان: هَرَه‌ايوَه Haraiva (هريرود= Arius)
در اوستا: هَرَیووَه Haraiova
به یونانی: آرئيا Areia
به لاتینی: آريا Aria
در دورهٔ اسکندر مقدونی: «اسکندر شهر» Alexandria Aria
[ویرایش] تاریخ
هرات قبل از کشف راه دریائی هند بر سر راه بازرگانی بین ایران و هند قرار داشت. در دورهٔ هخامنشیان سرزمینی را در اطراف هریرود هریوا می نامیدند. هریوا یکی از ساتراپی‌های هخامنشیان بشمار میرفت و در سنگ‌نبشته بیستون داریوش بزرگ نیز آمده است.
اسکندر مقدونی در ۳۳۰ قبل از میلاد مرکز ساتراپی هریوا را که آرتاکوان (= آرتاكاكنا = خورتاكان = آرتاكان = ارته كان= اردكان) نام داشت گشود. والی هریوا در آن زمان ساتی برزن نام داشت. مورخ یونانی هرودت از آن نام برده است.
هرات در دورهٔ ساسانیان در سنگ‌نبشته‌ای در کعبه زردشت واقع در نقش رستم بنام هری یاد شده است. در دورهٔ ساسانی از مراکز مهم نظامی و منطقه مرزی در مقابله با هیاطله بوده است. پیش از حملهٔ اعراب مسلمان به خراسان دارای اقلیت مسیحی نستوری بود. در سال ۳۱ ه.ق. (حدود ۶۵۰ م.) یا کمی پس از آن به دست اعراب مسلمان فتح شد.
در دورهٔ اعراب، يعنى در قرون وسطی، هرات همراه با نیشابور، مرو و بلخ یکی از چهار قسمت (چهار ربع) ایالت خراسان بود و هم مرکزی برای مسيحيت تحت نفوذ کليسای نستوری و هم پايگاه مهم تصوف، يعنی نظريه زاهدانه اسلام به شمار میرفت. افرادی از پیروان «نقشبندیه» و «چشتیه»، انجمنهای اخوت صوفيه به مقامات وزارت و صدارت عظمی رسيده اند.
هرات را دل خراسان خوانده اند. بیهقی در تاریخ خود می گوید: «در سنه ثمان و اربع مائه فرمود ما را تا هرات رفتیم که واسطه خراسان است». در نزهة‌القلوب حمدالله مستوفی آمده است: «هرات هوایی در غايت نيكویی و درستی دارد، و پيوسته در تابستان شمال وزد و در خوشى آن گفته‌اند: اگر در سرزمینی خاك اصفهان و باد هرات و آب خوارزم گرد آيند مرگ در آنجا بسيار كم است... در اين شهر در حین حكومت ملکان غور دوازده هزار دكان آبادان بوده و ششهزار حمام و كاروانسرا و طاحونه و سيصدوپنجاه‌ونه مدرسه و خانقاه و آتش‌خانه و چهارصدوچهل‌وچهارهزار خانه مردم‌نشين بوده است... مردم آنجا (هرات) سلاح‌ورز و جنگى و عيارپيشه باشند و در آنجا قلعه‌اى محكم است و آن را شمیرم خوانند. بر دوفرسنگى شهر بر كوه آتشخانه‌اى بوده است كه آن را ارشك گفته‌اند. و اين زمان قلعهٔ امكلجه ميگويند و مابين آتشكده و شهر، كنيسهٔ نصارى بوده است».
از آرامگاههای بزرگان اوليا و علما٬ آرامگاه خواجه عبدالله انصاری معروف به «پیر هرات»، جامی، امام فخر رازی و خواجه محمد ابوالولید در آن شهر است. جامی در هرات وفات يافت و سلطان حسین بایقرا مراسم تشييع و سوگواری را درباره او به کمال رعايت داشت. خواجه عبدالله انصاری نیز در این شهر می‌زیست. آرامگاه او نیز در روستای کازرگاه نزدیک هرات است که به فرمان شاهرخ تیموری ساخته شد.
هرات مثل اکثريت مناطق ديگر خراسان با هجوم مغول در ۱۲۲۲ م. از بنياد ويران شد و بیش از نیمی از اهالی بومی آن قتل عام و يا آواره شدند.
هرات بین سالهای ۶۴۳ تا ۷۸۴ ه.ق. پایتخت سلسلهٔ آل کرت بود. تیمور لنگ در سال ۷۸۴ هرات را گشود و آل کرت را نابود ساخت. در جریان این حمله هرات بار دیگر ويران و هزاران نفر کشته شدند. شاهرخ فرزند تیمور و همسرش گوهرشاد پایتخت تیموریان را در سال ۱۴۰۱ م از سمرقند به هرات منتقل کردند.
هرات در دوره تیموریان به اوج رونق رسید. يكی از شاهزادگان تيموری به نام بایسنغرمیرزا كه خطاطی هنرمند بود، سرپرستی امور هنری را در شهر هرات به عهده گرفت. در آن زمان، شهر هرات مركز تجمع هنرمندان شده بود و معروف است كه فقط در يك آموزشكدهٔ نقاشی، شصت استاد به تعليم هنرجويان و انجام سفارشات محوله اشتغال داشتند. معروفترين استادكاران مكتب هرات کمال‌الدین بهزاد است كه كتاب مصور و معروفی به نام ظفرنامه تيموری دارد. امیر علیشیر نوایی وزیر سلطان حسین بایقرا که خود نیز نویسنده و شاعر بود به تشویق هنرمندان و ادیبان و ساختن بنا‌هایی در هرات پرداخت.
در ۱۵۰۶ شیبانیان آسیای مرکزی بر شمال افغانستان و هرات مسلط شدند. اندکی بعد هرات در تحت کنترل صفويان ايران قرار گرفت. در دوران صفوی هرات مهمترین شهر و مرکز خراسان محسوب می شد و همواره مورد طمع ازبکان بود حتی چندبار این شهر به دست ازبکان افتاد. اما سلطه ازبکان بر این شهر به صورت کوتاه مدت بود و آنها از دوره های فترت در اوایل سلطنت شاه طهماسب اول و اوایل سلطنت سلطان محمد خدابنده و شاه عباس اول استفاده کردند و هر بار برای مدت کمی این شهر را در اشغال داشتند. گفتنی است شاه عباس کبیر در این شهر به دنیا آمد و تا پیش از به سلطنت رسیدن در این شهر زندگی میکرد.
پس از سقوط صفویان هرات مدتی در اشغال طایفهٔ ابدالی بود و به دست نادر شاه افشار افتاد. پس از مرگ نادر افغان‌ها بر هرات مسلط شدند. در دوران معروف به بازی بزرگ ماموران بریتانیایی در هرات فعال بودند و از جدایی آن از حکومت ایران پشتیبانی می‌کردند. در ۱۲۴۹ ه.ق. عباس میرزا از سوی فتح‌علی شاه قاجار مامور پس گرفتن هرات از افغان‌ها شد [نیاز به ذکر منبع]. مرگ عباس میرزا در راه مشهد این کار را ناتمام گذاشت. محمد شاه قاجار نیز کوششی برای فتح هرات کرد که ناکام ماند. در زمان ناصرالدین شاه قاجار٬ دوست محمدخان، حاکم کابل و قندهار هرات را گرفت. نیروهای ناصرالدین شاه تحت فرمان حسام‌السلطنه هرات را محاصره کردند و در سال ۱۲۷۳ این شهر را گرفتند. با مداخلات بریتانیا در جنوب ایران و بحرانی شدن روابط ایران و بریتانیا طی عهدنامه‌ای که در ۱۲۷۳ ه.ق. (۱۸۵۷ میلادی) در پاریس بین نماینده ایران و سفیر بریتانیا امضا شد قرار شد که نیروهای بریتانیا از بنادر و جزایر جنوب ایران خارج شوند و در عوض ایران نیز سپاهیان خود را از هرات فراخواند و استقلال افغانستان را به رسمیت شناخت[نیاز به ذکر منبع]. پس از جنگ هرات بسال ۱۲۴۹ ه .ق. قسمت‌های از شرق هریرود به بعد (شامل هرات) به افغانستان ضميمه گرديد.
در تاريخ معاصر افغانستان هرات از استبداد داخلی، تحجر، تعصب و تجاوزات خارجی بيش تر از ديگران رنج کشيد. هرات سراسر سده نوزدهم را در ميان کشمکش‌های سرداران سدوزایی و محمدزایی و بازی بزرگ سپری نمود.
هرات در سده بيستم سرنوشت دراماتيک تر از سده ماقبل آن داشت. از ۱۵ تا ۲۰ مارچ ۱۹۷۹ (۲۴ - ۲۹ حوت ۱۳۵۷) اولین قيام افسران و سربازان حکومتی و مردم هرات علیه حکومت نور محمد تره‌کی با شعار های مذهبی سر بلند کرد که به سرکوب خونین هراتی‌ها منجر شد.
[ویرایش] مکانهای تاریخی هرات
- ارگ هرات
- مسجد جامع
- کازرگاه شریف (آرامگاه پیر هرات)
- مسجدگوهرشاد بیگم
- قلعه اختیار الدین هرات
- شاهرخ میرزا
- مناره ها
- چشت شریف
[ویرایش] آرامگاههای بزرگان هرات
هرات در برخی منابع داخلی به خاک اولیاء معروف است. این سرزمین تاریخی، همواره کانون علم و فرهنگ بوده، علماء و فضلای بزرگ را در دامان خویش پرورانیده است. در فهرست زیر آرامگاههای تعدادی از آنها معرفی شده است:
- پیر هرات
- مولانا جامی
- امام فخر رازی
- خواجه محمد ابوالولید
- شهزاده قاسم
- شهزاده عبدالله
- سلطان آغا
- خواجه غلطان ولی
- ملا واعظ کاشفی
- ملا ناسفنج
- سید عبدالله مختار
[ویرایش] ميوه‌های هرات
از ميوه‌های هرات می توان انواع انگور از قبیل :انگور فخری، انگور لعل، کشمشی، عسکری، پوشنگی، حسینی، روچه، لوغی، صاحبی، کس نداره، آبی، مسکه، شنگول خانی، میراحمدی _ انواع خربوزه، انواع زردآلو، انواع انار، انواع بهی، انواع انجیر، انواع بادام، انواع توت، انواع شفتالو، انواع آلو، انواع هندوانه، انواع سیب، انواع ناک و انواع امرود را نام برد.
| ماد: | هگمتانه (همدان) |
| هخامنشیان: | شوش | پاسارگاد |
| اشکانیان: | دامغان | اشک‌آباد | تیسفون |
| ساسانیان: | تیسفون |
| طاهریان: | بخارا | نیشابور | مرو |
| صفاریان: | زرنج |
| سامانیان: | بخارا |
| علویان: | طبرستان |
| زیاریان: | اصفهان |
| بوییان: | همدان | ری | شیراز |
| غزنویان: | غزنین |
| سلجوقیان: | نیشابور | اصفهان |
| خوارزمشاهیان: | سمرقند | گرگانج |
| ایلخانیان: | مراغه | تبریز |
| تیموریان: | سمرقند | هرات |
| صفویان: | اردبیل | تبریز | قزوین | اصفهان | ساری |
| افشاریان: | مشهد |
| زندیان: | شیراز | کرمان |
| قاجاریان: | ساری | تهران |
| پهلوی: | تهران |
[ویرایش] جستارهای وابسته
- هریوا
- خراسان بزرگ
- پارسیوان
- پیر هرات
- مکتب مینیاتوری هرات
- سبک بهزاد
- قيام هرات
- اسماعیل خان
[ویرایش] منابع
- دانشنامه ایرانیکا
- دانشنامه بریتانیکا
- مصاحب، غلامحسین، دائرةالمعارف فارسی، تهران ۱۳۷۴
- نزهة‌القلوب حمدالله مستوفی
[ویرایش] پیوند به بیرون
سایت رسمی ولایت (استانداری) هرات
 |
|
|---|---|
| مرکز | هرات |
| ولسوالی‌ها (شهرستان ها) |
اَدرَسکن | انجیل | اوبه | پشتون زرغونه | شيندند | غوریان | کرُخ | کُشک رباط سنگی | کُهسان | گُذَره | گُلران | کُشک کهنه |
| علاقه‌داری‌ها |
فرسی | چِشت شریف | زنده‌جان |
| شهرها |
هرات | شیندند |
| اماکن دیدنی |
ارگ هرات | مسجد جامع | کازرگاه شریف | مسجدگوهرشاد بیگم | خواجه غلطان | قلعه اختیار الدین هرات | مجتمع مصلای هرات |
