Baseldeutsch
Us der alemannische Wikipedia, der freie Dialäkt-Enzyklopedy
| Technische Yschränkung: Dr koräkt Titel wär: »Baseldytsch« |
 |
Dialäkt: Baseldytsch |
Baseldytsch (hüt maischtens mit [y] ússgschproche und dorum Baseldütsch gschribe; uf hoochdütsch Baseldeutsch) isch dr Dialäkt vo dr Stadt Basel.
Im Gegesatz zu de andere dütschschwytzer Dialäkt isch s Baseldytsch Nideralemannisch (die andere Dialäkt sin hoch- oder höggschtalemannisch). Typischi Merkmool vom Baseldytsch sinn unverschobeni [k_h] (z.B. in de Wort Keenig (König), Kaffi, kenne; aber au hüffig und dradizionellerwys in Wörter wi Kind, Kueche), Konsonanteschwechig (Tag > Daag), Deenig vo Vokaal in offener Doonsilbe (z.B. wird Basel mit langem [A:] ússgschproche und nid wi in Züri mit kurzem [A]). Au seer karaggteristisch fürs Baseldytsch isch d Extreemverdumpfig vo elterem /a:/ zu /o:/ (Haar > Hoor; wi z.B. im Schwedische) und d Entrundig (öi /9j/ > ai /Aj/, ey /Ej/; ü /Y, y/ > i /I/, y /i/; ö /9 2:/ > e /e: E/, üe > ie; wi z.B. im Jidische).
D Baseldütsch-Grammatik vom Rudolf Suter isch woorschynlig die populäärschti Dialäkt-Grammatik in dr Dütschschwytz.
Hüt reede öppe 50% vo de BaslerInne s K in Kind als CH /X/ úss. D Entrundig spilt hütt kai groossi Rolle me: nume no [i@] (grien statt grüen) isch seer verbraitet; aber s git au Lüt wo sunsch seer en ússbräggts Baseldütsch hänn und drotzdämm [y@] sage. Zämme gno ka me sage, dass s klassiche Baseldytsch nimm vo vilne Lyt gredet wird. Maischtens rede die ältere Lyt no so und die vom "Daig", also de Altigsässene. Allerdings wirds Baseldytsch no sehr an de drei scheenschte Dääg, dr Basler Fasnacht, pflägt.
S Alltags-Baseldytsch hett die obedra erwähnte Veränderige dure gmacht und isch somit e Mischig vom Nieder- und Hochalemannische. Dä Dialekt nennt me au Baseldütsch statt Baseldytsch.
D Mundart wo uf em Land gredet wird - s Baselbieterisch oder Baselbieterdütsch - isch nooch verwandt mit em Baseldütsch, e bizz entfärnter mit em Baseldytsch.
