Xana
De Uiquipedia
La Xana ye ún de los personaxes más conocíos nes mitoloxíes asturiana y llionesa. Ye una figura femenina qu'habita nes fontes y cursos d'agua pura y cristalina como los regatos; tamién vive nos llagos, nos pozos ya inclusives na mar. Nun ye polo xeneral una figura proteutora, sacante la Xana de las Cien Doncelles, sinon más bien inconsciente de la so ansia de venganza, ye perpeligrosa. Davezo, sal nes nueches de San Xuan en busca de mozos que l'acompanguen nes fondures de los llagos o regatos per tola eternidá.
Tabla de conteníos |
[editar] Orixen del nome
Paez provenir del nome llatín que los romanos dieron a la diosa de la natura Diana y que la evolución fonética astur fexo que produxera la forma xana (medieval sedría jana, con una pronunciación asemeyada al portugués actual). Amás la figura de la xana ta intimamente relacionada coles ninfes acuátiques romanes.
[editar] Los nomes
Dependiendo d'au vivan recibirán un nomatu estremáu. Dividiéndose en xanes, ondines y sirenes.
- Xanes: son aquelles que viven nes fontes y nos regatos d'agües pures y cristalines. D'ente toes destaca la xana qu'intervino n'ayuda de los llioneses cuando frañeron el Tributu de las Cien Doncellas y que vivía nuna fonte averada a Mansiella de las Mulas.
- Ondines: son aquelles que moraben los llagos y chamargales. Quiciabes la más afamada seya la ondina del llagu Carucéu, una moza que, namorada del invasor romanu, lloró hasta crear el llagu; y sal nes nueches de San Xuan buscando mozos a los que tracamundiar.
- Sirenes: son aquelles propies de la mar, anque tamién preséntense nos ríos como les afamaes sirenas de Valdetuéyare.
[editar] Apariencia
Son moces, davezo más encantadores que fermoses; nun ye habitual que tean representaes con atributos, dependiendo les comarques o conceyos llevarán una rueca, un fusiu o dacuando un puñal d'oru ou plata; siempres como instrumentos de la so venganza.
[editar] Los topónimos
Ye necesario indicar que los topónimos que, en tola xeografía del Dominiu llingüísticu astur, apaecen semeyaos fonéticamente a xana, nun tienen, n'entamu, nenguna conesión, sinon que deriven de la peculiar evolución fonética que'l llionés medieval produxo del greyu consonánticu llatinu "pl-"; ésti desendolcóse nun soníu abondo asemeyáu a la "j" portuguesa d'anguaño (y per ende a la "x" asturllionesa), faciendo que les pallabres "planum" y "planam" ("llanada") tornaren en /janu/ y /jana/.
Sicasí, pue caltenese qu'en dellos topónimos, per enriba too n'Asturies, ye posible un enllaz col elementu mitolóxicu, por mor la so abundancia y fasta'n llugares o nomes que nun paecen xuníos a la idega de "llanada": La Peña les Xanes (Piloña) o La Cueva Las Inxanas (Llanes, Cabrales).
[editar] Familia y descendencia
Dacuando dalgunes xanes, pero raro por que habiten soles, apacen acompañaes por un collaciu de nome Xanu, qu'a vegaes ta representáu como Xuan Xuanucu, la figura mitolóxica que fai les truenes y vuela sentáu nes nubles. Ya, inda menos, preséntense fíos nomaos xaninos y xanines; malque na mitoloxía llionesa estes dos figures nun apaecen, sí lo faen na asturiana.
[editar] Otros nomes
En delles comarques de Llión conócense col nome de nianinas. La presencia de janas nel sureste de Llión ye claramente por mor de la castellanización de la rexón, yá qu'esta figura namás preséntase nes relixosidaes populares asturiana y llionesa.
