Гісторыя Іспаніі
Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі.
ГІСТОРЫЯ ІСПАНІІ.
[рэдагаваць] Старажытная гісторыя
Іберыйскі паўвостраў быў заселены іберыйцамі, баскамі, кельтамі. Гэтымі землямі валодалі паслядоўна Карфаген, Рым, візіготы.
У адной з пячор у скале Гібралтара ў 1848 годзе быў знойдзены чэрап, які — як высветлілася пазней — належыў неандэртальцу і ўзрост якога налічвае 60.000 год. У 1926 годзе там жа знайшлі яшчэ адзін чэрап — маленькай неандэртальскай дзяўчынкі, якой у час смерці было ўсяго чатыры гады. Прыклады пячорнага жывапісу чалавека разумнага (homo sapiens) знаходзяцца ў Альтамірскай пячоры непадалёку ад Сантыльяна дэль Мар у Кантабрыі, дзе можна пабачыць больш за 150 насценных малюнкаў, узнікшых у перыяд з 16.000 па 14.000 гады да н.э. Іншыя сведкі пячорнага жывапісу, узрост якіх налічвае каля 20.000 год былі знойдзены ў пячоры Ла Пілета (La Pileta) непадалёку ад Ронда (Ronda) і ў адной з пячор каля горадка Нерха (Nerja) у правінцыі Малага ў Андалузіі. У пячорах Экаін (Ekain) і Альтксерры (Altxerri), якія знаходзяцца каля Сан Себасцьяна (San Sebastián) у паўднёва-заходняй частцы Іберыйскага паўвострава, археолагі знайшлі шматлікія гравюры і наскальныя малюнкі, на сённяшні час больш за 300 артэфактаў, у першую чаргу каменныя і касцяныя прылады, узрост найстарэйшых з якіх дасягае 16.500 і 15.500 год і якія адносяцца да ранняй магдаленскай эпохі. Самыя маладыя творы наскальнага жывапісу з пячоры Куэба Ла Пілета (Cueva La Pileta) былі створаны ў 6 стагоддзі да нашай эры. З той жа эпохі паходзяць жывапіс пячоры Куэба дэ лас Летрэрас (Cueva de los Letreros) непадалёку ад Белез Бланка (Vélez Blanco) (Алмерыя, Андалузія), а таксама залатыя вырабы і тканіна з магільных склепаў пячоры Куэба дэ лас Мурчыелагас (Cueva de los Murciélagos) (Гранада, Андалузія).
[рэдагаваць] Сярэднявечча
Уварванне мусульманаў з Паўночнай Афрыкі адбылося ў 711, амаль увесь паўвостраў быў імі заваяваны.
Рэканкіста з поўначы паўвостраву працягвалася каля 700 гадоў і паклала асновы сучаснай іспанскай дзяржаўнасці. Каралеўствы Арагону і Кастыліі аб'ядналіся дынастычнай уніяй (1469). У 1492, з падзеннем Гранадскага каралеўства, праўленне маўраў у Іспаніі скончылася. У 1492 з Іспаніі былі выгнаныя яўрэі.
Пасля экспедыцый Калумба і паходаў канкістадораў (канец 15 — сяр. 16 ст.) Іспанія набыла велізарныя каланіяльныя ўладанні у Новым Свеце. Таксама ў гэты час Іспанія валодала Нідэрландамі, часткамі Германіі і Італіі.
[рэдагаваць] Напалеонаўскія войны: вайна за незалежнасць Іспаніі (1808-1814)
У 1808 годзе на іспанскі трон узышоў брат Напалеона Жозэф.
[рэдагаваць] Іспанія ў дзевятнаццатым стагоддзі (1814-1873)
Нягледзячы на тое, што хунта, якія прымусілі французаў пакінуць Іспанію, паклялася на ліберальнай канстытуцыі 1812 года, Фердынанд VII прытрымліваўся поглядаў, што новы шлях развіцця быў надта ліберальным для краіны. Вярнуўшыся ў Іспанію, ён адмовіўся ад канстытуцыйнай клятвы і працягваў кіраваць тымі ж аўтарытарнымі метадамі, як гэта рабілася і раней.
[рэдагаваць] Першая Іспанская Рэспубліка (1873-1874)
Пасля аферы Ідальга, Амадэўс аб'явіў Іспанію краінай, кіраваць якой немагчыма, і збёг з краіны. У яго адсутнасць быў сфарміраваны новы ўрад, у склад якога ўвайшлі радыкальныя сілы і рэспубліканцы. Іспанія была абвешчана новым урадам Рэспублікай.
[рэдагаваць] Другая Іспанская Рэспубліка (1931-1939)
У час Другой Іспанскай Рэспублікі, жанчыны ўпершыню атрымалі права прымаць удзел у агульных выбарах. Пасля таго, як Альфонс XIII пакінуў Іспанію, Нічэта Алкала Замора (Niceto Alcalá Zamora) абвясціў 14 красавіка 1931 года Другую Рэспубліку у іспанскай гісторыі, абвяшчэнне якой не выклікала ў насельніцтва супрацьстаяння і было ўспрынята большасцю іспанцаў як пазітыўная гістарычная падзея. Алкала Замора заняў пасаду прэзідэнта краіны.
[рэдагаваць] Новы час
Іспанія страціла большасць амерыканскіх калоній у пач. 19 ст., Кубу, Пуэрта-Рыка і Філіпіны — у 1898 (гл. Іспана-амерыканская вайна).
[рэдагаваць] Найноўшы час
Дыктатура Прыма ды Рывера (1923 — 1930). Аднаўленне манархіі (1930 — 1931). Абвяшчэнне рэспублікі (1931) і секулярызацыя дзярж. ладу. Праўленне Народнага фронту сацыялістаў, камуністаў, рэспубліканцаў і анархістаў (1936 — 1939). Бунт армейскіх афіцэраў пад кіраўніцтвам Франка і грамадзянская вайна (1936 — 1939). Праўленне каўдыльё Франка (1939 — 1975).
[рэдагаваць] Іспанская грамадзянская вайна (1936-1939)
1930-я гады вызначыліся яскравай палярызацыяй палітычнага спектру на левых і правых. Левае крыло выступала за класавую барацьбу, аграрныя рэформы, аўтаномію рэгіёнаў і паслабленне сферы ўплыву царквы і манархічнай улады. Правае крыло — найбуйнейшым прадстаўніком якога была CEDA (правае крыло каталічнай кааліцыі) — прытрымлівалася супрацьлеглых поглядаў па большасці спрэчных пытанняў. У 1936 годзе, пры падтрымцы Камінтэрна, левыя аб'ядналіся ў Народны Фронт (Popular Front) і прыйшлі да ўлады. Пасля гэтага ў краіне зноў усталяваўся хаатычнае становішча мінулых годоў. Спрэчкі вырашаліся з дапамогой зброі, беззямельныя працоўныя пачалі захапляць зямлю, было забіта шмат афіцыйных прадстаўнікоў царквы, паліліся царкоўныя будынкі. У Мадрыдзе прайшлі масавыя пратэсты будаўнікоў. Правае крыло краіны бачыла абыякавасць і адсутнасць волі дзейнічаць з боку левых сіл і пачало рыхтавацца да путчу. Пасля таго як быў забіты Хасэ Кальва-Сатэла (José Calvo-Sotelo), правымі сіламі было прынята рашэнне пачынаць рашучыя дзеянні.
У чэрвені 1936 года у Марока пачаўся ваенны бунт нацыяналістычна настроеных сіл, які неўзабаве перакінуўся на Іспанію, ахапіў краіну і выклікаў Іспанскую грамадзянскую вайну. Кіраўнікі паўстання стварылі хунту, якая 1 кастрычніка 1936 года вызначыла Франсіска Франка главой іспанскага нацыянальнага ўраду і частак Іспаніі, якія знаходзіліся пад кантролем паўстанцаў, а таксама генералісімусам краіны. У лістападзе 1936 года ўрад пад яго кіраўніцтвам прызналі Германія і Італія і пачалі аказваць палітычную і ваенную падтрымку новаму ўраду.
Грамадзянская вайна скончылася 1 красавіка 1939 года.
[рэдагаваць] Другая сусветная вайна
Афіцыйна Іспанія заставалася нейтральнай, але выслала дывізію добраахвотнікаў (Блакітная дывізія) на Усходні фронт.
Аднаўленне канстытуцыйнай манархіі (1975). Няўдалы путч вайскоўцаў (1981). Аўтаномія Каталоніі і краіны баскаў (студзень 1980) пасля рэферэндумаў.
[рэдагаваць] Дыктатура генерала Франсіска Франка (1939-1975)
У Першай і Другой сусветных войнах Іспанія афіцыйна захоўвала нейтралітэт, што было часткова звязана з цяжкім станам краіны, выкліканым Грамадзянскай вайной (1936-1939). У перыяд кіравання Франка, Іспанія засталася ў значнай эканамічнай і культурнай ізаляцыі ад сусвету, але ў той час краіна пачынала рабіць першыя крокі да ўсталявання эканамічных зносін з еўрапейскімі суседзямі.
[рэдагаваць] Дэмакратыя
У 1978 годзе іспанскім насельніцтвам з перавагай у 88% галасоў была прынята новая канстытуцыя, згодна якой у Іспаніі ўсталяваўся новы дзяржаўны строй — парламентская манархія. Першым прэм'ер-міністрам дэмакратычнай Іспаніі стаў Адольфа Суарэс (Adolfo Suárez).
