Oes yr Iâ

Oddi wrth Wicipedia, y gwyddoniadur rhydd.

Rhewlifiant Hemisffer y Gogledd yn ystod yr oesoedd iâ diwethaf.

Cyfnod oer y daear sy'n parhau am canoedd na miloedd o flynyddoedd yw Oes yr Iâ. Yn ystod cyfnod fel hyn mae haen iâ trwchus yn gorchuddio'r cyfandiroedd.

Ers tua 3 miliwn o flynyddoedd o'r blaen mae hinsawdd eithaf oer yn parhau gyda cyfnodau oer a chyfnodau poeth yn dilyn eu gilydd, tua 100,000 o flynyddoedd o bob un. Yr ehangder iâ mwyaf diwedderaf mae tua 21,000 o flynyddoedd yn ôl gyda haean iâ hyd yn oed 3km yn trwchus, tua 32 y cant y tir o dan iâ (mae'n tua 10 y cant heddiw) a'r tymheredd canol yn 5 - 6°C llai nag heddiw. Yn ystod yr Oes yr Iâ roedd rhewlifau yn gorchmyn rhan mawr o Ewrop, Asia, America a Siapan. Achos fod yr iâ yn mawr iawn, roedd lefelau y môr yn mwy isel nag heddiw. Ar ôl yr Oes yr Iâ roedd y lefel y môr yn codi drachefn ac yn cyrraedd y uwchder presennol tua 3,000 o flynyddoedd yn ôl. Hefyd, mae tir yn codi ar ôl i pwysau'r iâ wedi gael eu cymyd i ffwrdd (e.e. mae'r Alban dal yn codi 10,000 flynyddoedd ar ôl i'r iâ toddi) (cymhwysiad isostatig).

Mae'r rhewlifau yn creu mynyddydd trwy gario tywod a cherrig ac yn ei dywallt ar y ffiniau. Ac achos y dŵr toddi mae dyffrynnoedd ac afonydd yn ffurfio. Anifeiliaid nodweddiadol yr Oes yr Iâ mae mamothiaid a rinoserosau gwlanog.

Nifer o ganrifoedd o'r blaen, o'r canol y pedwaredd ganrif ar ddeg hyd i'r pedwaredd ganrif ar bymthed roedd yr Oes Iâ Fach.