Καμίλ Φλαμαριόν

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια

Ο Καμίλ Φλαμαριόν (Camille Flammarion) (26 Φεβρουαρίου 1842 – 3 Ιουνίου 1925) ήταν Γάλλος αστρονόμος, συγγραφέας και μεγάλος εκλαϊκευτής της επιστήμης του. Το πλήρες όνομά του αναφέρεται σπανίως ως Nicolas Camille Flammarion.

Πίνακας περιεχομένων

1 Η ζωή του
2 Το κυρίως έργο του και η αναγνώριση
3 Πνευματισμός και κοσμοθεωρία
4 Βασική εργογραφία
5 Ονομάσθηκαν προς τιμή του
6 Χαρακτηριστικό απόσπασμα έργου του
7 Πηγές

[Επεξεργασία] Η ζωή του

Ο Φλαμαριόν γεννήθηκε στο χωριό Montigny le-Roi, κοντά στη Langres της Γαλλίας (περιοχή Haute-Marne), ο πρωτότοκος μιας οικογένειας με 4 παιδιά. «Είμαι γιος αγροτών, αληθινό παιδί της Φύσης», γράφει στην αυτοβιογραφία του, πράγμα που δικαιολογεί την αγάπη του για τη Φύση και κατ' επέκταση και για τις φυσικές επιστήμες.

Την πρώτη επαφή με αστρονομικό φαινόμενο την είχε στην έκλειψη Ηλίου της 9ης Οκτωβρίου 1847. Αργότερα, παρατήρησε μία άλλη μερική έκλειψη Ηλίου (28 Ιουλίου 1851) με μαυρισμένο από καπνό γυαλί. Ενθουσιάστηκε, κι όταν ο δάσκαλός του στο σχολείο του εξήγησε το φαινόμενο ο ενθουσιασμός μετατράπηκε σε βαθύ θαυμασμό. Από τότε άρχισε να ασχολείται με την Αστρονομία. Το 1853 παρατήρησε έναν κομήτη και σχεδίασε την ουρά του.

Ο πατέρας του Καμίλ, ο Ετιέν, δοκίμασε να επεκταθεί από τη γεωργία στο εμπόριο, αλλά έπεσε θύμα του συνεταίρου του και πτώχευσε. Η οικογένεια μετανάστευσε έτσι στο Παρίσι, όπου ο Καμίλ βρήκε δουλειά ως βοηθός χαράκτη (Σεπτέμβριος 1856). Είχε αρκετό ελεύθερο χρόνο ώστε να παρακολουθεί νυκτερινά μαθήματα στην «Πολυτεχνική Εταιρεία» και να γράψει πραγματεία που εκδόθηκε με τίτλο Ο Κόσμος πριν την εμφάνιση του ανθρώπου το 1858. Τον Μάιο 1858 ο Καμίλ αρρώστησε και ο γιατρός που κάλεσε εντυπωσιάσθηκε τόσο από το χειρόγραφο αυτού του έργου, ώστε πρότεινε στον διευθυντή του Αστεροσκοπείου των Παρισίων Ουρμπέν Λεβεριέ, που ήταν γνωστός του, να προσλάβει τον Φλαμαριόν στο αστεροσκοπείο. Πράγματι, στις 24 Ιουνίου 1858 ο Καμίλ Φλαμαριόν παρουσιάσθηκε εκεί, στον αστρονόμο Puiseux, που τον ρώτησε μερικά πράγματα, έκρινε ικανοποιητικές τις απαντήσεις του και τον προσέλαβε ως μαθητευόμενο αστρονόμο.

Γρήγορα όμως ο Φλαμαριόν απογοητεύθηκε: Ενώ ονειρευόταν να παρατηρεί τα θαύματα του ουρανού, βρέθηκε σε ένα γραφείο να κάνει χιλιάδες βαρετούς υπολογισμούς. Μελετά λοιπόν παράλληλα εντατικά και γράφει 2 έργα, το δεύτερο από τα οποία, Η πληθύς των κατοικημένων κόσμων, εκδόθηκε και γνώρισε μεγάλη επιτυχία. Πράγμα που εκνεύρισε τον αυστηρό και κακότροπο Λεβεριέ, ο οποίος κάλεσε τον νεαρό υπάλληλό του και του είπε, με ύφος που δεν άφηνε περιθώρια για συζήτηση: «Βλέπω κύριε ότι δεν σκοπεύετε να μείνετε εδώ. Είναι πολύ απλό, μπορείτε να φύγετε.»

Ο Φλαμαριόν είδε τα όνειρά του να διαλύονται. Ωστόσο, ο Λεβεριέ είχε δημιουργήσει πολλούς εχθρούς, που συμπαραστέκονταν στα «θύματά» του. Με συστάσεις λοιπόν του Charles Delaunay, ο Καμίλ προσελήφθηκε στο "Bureau des Longitudes" (Γραφείο Προσδιορισμού Γεωγραφικών Μηκών) με μεγαλύτερο μισθό. Για να διεξαγάγει όμως αστρονομικές παρατηρήσεις, περίμενε ως το 1866, οπότε και νοίκιασε μια μικρή ταράτσα όπου εγκατέστησε τηλεσκόπιο διαμέτρου 11 εκατοστών. Με αυτό παρατήρησε τον Καινοφανή του Βορείου Στεφάνου.

Ο πόλεμος του 1870 έδωσε στον Φλαμαριόν τη δυνατότητα να δείξει το παρατηρησιακό του ταλέντο, ως υπεύθυνος του στρατιωτικού παρατηρητηρίου του πύργου της Muette, που διέθετε διόπτρες και τηλεσκόπια με τα οποία κανόνιζαν τις βολές του γαλλικού πυροβολικού κατά του γερμανικού, που βομβάρδιζε το Παρίσι.

Μετά το τέλος του πολέμου, ο Φλαμαριόν συνέχισε να γράφει άρθρα και αστρονομικές εργασίες, ενώ άρχισε να δίνει και διαλέξεις. Σιγά-σιγά έγινε ευρύτερα γνωστός. Το 1873 ο υπουργός παιδείας της Γαλλίας πείθει τον Λεβεριέ να αναγνωρίσει το σφάλμα του και να επαναπροσλάβει τον Φλαμαριόν. Με τον τρόπο αυτό ο Φλαμαριόν επανέρχεται ως «επαγγελματίας» αστρονόμος και παρατηρεί διπλούς αστέρες. Από αυτές τις παρατηρήσεις προέκυψε το έργο του Οι διπλοί αστέρες - κατάλογος πολλαπλών αστέρων σε κίνηση (1878). Ο Φλαμαριόν πρώτος ανεκάλυψε την ιδία κίνηση του Αλντεμπαράν, αλλά και την τροχιά ενός συνοδού σε διπλό αστέρα, κάτι που τον ενέπλεξε σε διαμάχη με τον διάσημο Όττο φον Στρούβε, διευθυντή στο Αστεροσκοπείο Πούλκοβο της Ρωσίας, ο οποίος σφετερίσθηκε την ανακάλυψή του.

[Επεξεργασία] Το κυρίως έργο του και η αναγνώριση

Από το 1867 ως τον θάνατό του, ο Φλαμαριόν παρουσίασε 60 ανακοινώσεις στη Γαλλική Ακαδημία, καλύπτοντας πολλούς κλάδους της Αστρονομίας. Μεγάλο μέρος των μελετών του παρουσιάσθηκε στο εννεάτομο έργο του Αστρονομικές μελέτες. Το 1880 κυκλοφόρησε η «Λαϊκή Αστρονομία» (Astronomie Populaire), που επεσκίασε με την τεράστια επιτυχία της όλα τα άλλα έργα του. Η έκδοση ήταν πραγματικά «λαϊκή», αφού ήταν πολύ φθηνή (10 λεπτά του φράγκου), και πούλησε 1 εκατομμύριο αντίτυπα! Το επόμενο έτος (1881) το βιβλίο του Τα άστρα και τα αξιοπερίεργα του ουρανού απευθυνόταν σε όσους ήθελαν να μάθουν περισσότερα για τον ουρανό και την αστρονομική παρατήρηση. Για τους αρχάριους κυκλοφόρησε μια σύνοψη, τη Μικρή Περιγραφική Αστρονομία.

Εκείνη την περίοδο, το ουράνιο σώμα που κυρίως απασχολούσε τον ίδιο τον Φλαμαριόν ήταν ο πλανήτης Άρης, αφού οι παρατηρήσεις του Τζιοβάνι Σκιαπαρέλι έκαναν πολλούς να πιστέψουν ότι ήταν κατοικημένος από ευφυή όντα. Οι μεταβολές στην επιφάνεια του Άρη που παρατήρησε ο Φλαμαριόν κατά την ίδια αντίθεση, του [1876]], φάνηκαν να ενισχύουν την άποψη αυτή.

Η μεγαλύτερη επιθυμία του Φλαμαριόν ήταν να αποκτήσει ένα δικό του αστεροσκοπείο, όπου θα μπορούσε να αφοσιωθεί στις μελέτες του χωρίς περιορισμούς. Σε αυτό στάθηκε τυχερός, αφού το 1882 ο βαθύπλουτος M. Meret, θαυμαστής των έργων του, του προσέφερε έκταση στο Juvisy-sur-Orge όπου κτίσθηκε ένα αστεροσκοπείο εξοπλισμένο με τηλεσκόπιο διαμέτρου 24 cm. Από εκεί ο Φλαμαριόν παρατήρησε την αντίθεση του Άρη το 1884. Το Αστεροσκοπείο του Ζιβισύ έγινε σύντομα τόπος αναφοράς για όλους όσους είχαν ένα έντονο ενδιαφέρον για την Αστρονομία.

Το 1882 ο Φλαμαριόν ίδρυσε το περιοδικό L'Astronomie, που εκδίδεται μέχρι σήμερα και ήταν, μετά τη «Λαϊκή Αστρονομία», ο μεγαλύτερος σταθμός για την εκλαΐκευση της επιστήμης αυτής στο ευρύ κοινό που πραγματικά ενδιαφερόταν για αυτή. Στη συνέχεια ίδρυσε τη Γαλλική Αστρονομική Εταιρεία (Société Astronomique de France, SAF), της οποίας υπήρξε ο πρώτος πρόεδρος.

Συνολικά συνέγραψε πάνω από 50 βιβλία, τόσο εκλαϊκευτικά επιστημονικά όσο και φιλοσοφικά δοκίμια, ακόμα και μυθιστορήματα επιστημονικής φαντασίας, όπως Το τέλος του κόσμου, όπου εξιστορεί την πορεία και τον θάνατο της ανθρωπότητας μετά από 10 εκατομμύρια χρόνια, προβλέπει την τηλεόραση, την ηλιακή ενέργεια, την Ευρωπαϊκή Ένωση, κ.ά.. Υπήρξε ο πρώτος που πρότεινε τα ονόματα Τρίτων και Αμάλθεια για τους δορυφόρους αυτούς του Ποσειδώνα και του Δία.

Σήμερα η μνήμη του Φλαμαριόν ζει κυρίως μέσα από τα εκλαϊκευτικά του έργα. Αλλά υπήρξε και ένας παραγωγικότατος ερευνητής επιστήμονας. Ο Roger des Varennes έγραψε:

«Από όλους τους αστρονόμους του 19ου αιώνα ο Φλαμαριόν είχε τις πιο πρωτότυπες ιδέες. Και φυσικά δεν αναφέρομαι στα βιβλία του, αλλά στις επιστημονικές εργασίες του και τις ανακοινώσεις στην Ακαδημία των Επιστημών. Δημοσίευε 11 εργασίες κάθε χρόνο κατά μέσο όρο κι έτσι ο Αραγκό, ο Λεβεριέ, κ.ά. έρχονται μετά απ' αυτόν.»

[Επεξεργασία] Πνευματισμός και κοσμοθεωρία

Ο Φλαμαριόν, στην προσπάθειά του να ανιχνεύσει το μυστήριο του θανάτου, ασχολήθηκε και με τον πνευματισμό και γενικότερα με το πρόβλημα της μεταθανάτιας ζωής. Διαβάζοντας τυχαία ήδη το 1861 το Βιβλίο των πνευμάτων του πατέρα του πνευματισμού Allan Kardec εντυπωσιάσθηκε και επεκοινώνησε με τον συγγραφέα. Παρακολούθησε πολλά πειράματα του Kardec με τραπέζια που μετακινούνταν από μόνα τους, κλπ.. Αντέδρασε όμως στην ερμηνεία του ότι ήταν έργο πνευμάτων των νεκρών, και ήταν βέβαιος ότι επρόκειτο για «μια διάχυτη φυσική δύναμη, που είναι ακόμα άγνωστη και ο άνθρωπος διαθέτει μέσα του, ως έκφραση της ασυνείδητης θέλησής του», όπως αναφέρει στην ογκώδη (600 σελίδων) εργασία που έγραψε για τα πνευματιστικά φαινόμενα, το Οι άγνωστες φυσικές δυνάμεις (1906). Επεχείρησε να εξηγήσει έτσι και τις εμφανίσεις φαντασμάτων.

Στα πλαίσια των σχετικών ερευνών του, ο Φλαμαριόν με αγγελίες στις εφημερίδες ζήτησε από καθένα που είχε κάποια «μεταφυσική εμπειρία» να του γράψει γι' αυτή. Υπομονετικά, διάβασε τις χιλιάδες επιστολές που έλαβε και ξεχώρισε όσες μαρτυρίες πίστευε πως ήταν αξιόπιστες, τις οποίες έλεγξε εξονυχιστικά. Στο βιβλίο του Το άγνωστο και οι ψυχικές δυνάμεις παραθέτει δεκάδες επιστολές με εμπειρίες υπνωτισμού, τηλεπάθειας, και άλλων παραψυχολογικών φαινομένων. Ωστόσο, διατήρησε μέσα του και τη φλόγα της αμφιβολίας: όταν έκανε αυτές τις έρευνες έχασε έναν αγαπητό φίλο που του είχε υποσχεθεί ότι θα ερχόταν σε μεταθανάτια επικοινωνία μαζί του, «αλλά δεν έλαβα από αυτόν την παραμικρή εκδήλωση» γράφει ο Φλαμαριόν στην αυτοβιογραφία του.

Στα νιάτα του ο Φλαμαριόν απέρριπτε οποιαδήποτε υπερφυσική ύπαρξη. Στη συνέχεια πίστεψε στην ύπαρξη της ανθρώπινης ψυχής. Ο Θεός, κατά τη γνώμη του, κυβερνά τη Φύση, δρα ως ευεργετική βούληση αδιάφορη για τις ανθρώπινες περιπέτειες και ενδιαφέρεται για τη διαιώνιση της ζωής. Η ψυχή επιβιώνει μετά τον θάνατο του σώματος. Στο προαναφερθέν μυθιστόρημα του Φλαμαριόν Το τέλος του κόσμου περιέχεται και η φιλοσοφική του θεώρηση για τον κόσμο, μια «αστρονομική φιλοσοφία».

[Επεξεργασία] Βασική εργογραφία

La pluralité des mondes habités («Η πληθύς των κατοικημένων κόσμων»), 1862.
Πραγματικοί και φανταστικοί Κόσμοι, 1864.
Lumen, 1867.
Récits de l'infini, 1872.
L'atmosphère: météorologie populaire, 1888.
Astronomie populaire, 1880. Μεταφράσθηκε στην αγγλική ως Popular Astronomy το 1894.
Uranie, 1890.
La planète Mars et ses conditions d'habitabilité («Ο πλανήτης Άρης και οι συνθήκες κατοικησιμότητάς του») 1892.
La Fin du Monde («Το τέλος του κόσμου»), 1893, μυθιστόρημα αναφερόμενο σε σύγκρουση της Γης με κομήτη. Προσφάτως ανατυπώθηκε στα αγγλικά ως Omega: The Last Days of the World.
Ο Θάνατος και το μυστήριό του, 1921, σε τρεις τόμους.

[Επεξεργασία] Ονομάσθηκαν προς τιμή του

Ο κρατήρας Φλαμαριόν (Flammarion) στη Σελήνη.
Ο κρατήρας Φλαμαριόν (Flammarion) στον πλανήτη Άρη.

[Επεξεργασία] Χαρακτηριστικό απόσπασμα έργου του

«Ποιο νοήμον πλάσμα, ποιο πλάσμα ικανό να αποκρίνεται συναισθηματικά σε μια όμορφη εικόνα, μπορεί να κοιτάξει το βραχόσπαρτο, ασημένιο μισοφέγγαρο που τρεμουλιάζει στον βαθυγάλαζο ουρανό ακόμα και με το μικρότερο των τηλεσκοπίων, και να μην αποκτήσει την εντονότερη ευχάριστη εντύπωση; Να μην αισθανθεί αποκομμένος από την καθημερινότητα εδώ πάνω στη γη και μεταφερμένος προς αυτό τον πρώτο σταθμό των ουράνιων ταξιδιών; Ποια σκεπτόμενη ψυχή θα μπορούσε να κοιτάξει τον λαμπρό Δία με τους τέσσερις ακολουθούντες δορυφόρους, ή τον μεγαλόπρεπο Κρόνο κυκλωμένο από τον μυστηριώδη δακτύλιό του, ή ένα διπλό άστρο που λάμπει πορφυρό και ζαφειρένιο ταυτόχρονα μέσα στην απεραντοσύνη της νύχτας, και να μη γεμίσει με ένα αίσθημα θαυμασμού; Ναι, πράγματι, αν η ανθρωπότητα - από τους ταπεινούς ξωμάχους στους αγρούς και τους εργάτες στις πόλεις μέχρι τους δασκάλους, τους επαγγελματίες, όσους έχουν φθάσει στην κορυφή της δόξας ή του πλούτου... - αν γνώριζαν ποια βαθιά εσωτερική ευχαρίστηση περιμένει αυτούς που ατενίζουν τα ουράνια, τότε η Γαλλία, όχι, ολόκληρη η Ευρώπη, θα ήταν καλυμμένη με τηλεσκόπια αντί για ξιφολόγχες, προάγοντας έτσι την παγκόσμια ευτυχία και ειρήνη.» (1880)