Καφέ αρκούδα
Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
| Καφέ αρκούδα | ||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 |
||||||||||||||
| Συστηματική Ταξινόμηση | ||||||||||||||
|
||||||||||||||
| Επιστημονική Ονομασία | ||||||||||||||
| Ursus arctos |
Η Καφέ αρκούδα (Ursus arctos) είναι παμφάγο θηλαστικό ζώο, είδος αρκούδας (ίσως το γνωστότερο) που μπορεί να φτάσει σε μάζα από 170 μέχρι 300 κιλά. Υποείδος της είναι η Αρκούδα Γκριζλί, διάσημη στις Ηνωμένες Πολιτείες. Στην Ελλάδα, η καφέ αρκούδα υπάρχει κυρίως στη δυτική και βορειοδυτική Ελλάδα ωστόσο ο πληθυσμός της είναι περιορισμένος. Γενικότερα, συναντάται στην Ασία, την Ευρώπη, την Βόρεια Αμερική και τα όρη της βόρειας Αφρικής.
Πίνακας περιεχομένων |
[Επεξεργασία] Εξελικτική πορεία
Μέσα από μια πορεία εξέλιξης και επιβίωσης διάρκειας 35 εκατομμύριων χρόνων, η καφέ αρκούδα, ζώο ιδιαίτερα προσαρμοστικό, εξαπλώθηκε απο την τούνδρα της Αλάσκας και τις στέπες της Ασίας ως τα δρυοδάση των μεσογειακών χωρών. Η καφέ αρκούδα ως το 15ο αιώνα, ζούσε σε ολόκληρη την Ευρώπη. Η καταστροφή των βιοτόπων της και το κυνήγι της που έχει απαγορευτεί εδώ και δύο δεκαετίες περίπου, είναι οι κύριες αιτίες της σταδιακής εξαφάνισης της απο τις περισσότερες χώρες. Σήμερα ζει σε μικρούς αποκομμένους πληθυσμούς και κινδυνεύει να εξαφανιστεί. Στη Γαλλία έχουν απομείνει περίπου δέκα ενώ στην Ισπανία και την Ιταλία περίπου απο πενήντα. Στην Ελλάδα εώς το 17ο αιώνα, η αρκούδα ζούσε ακόμη και στην Πελοπόννησο, σήμερα έχει περιοριστεί στη βόρεια Πίνδο και την κεντρική Ροδόπη. Ο πληθυσμός της δεν ξεπερνά τα 150 άτομα και αποτελεί το νοτιότερο τμήμα του Βαλκανικού πληθυσμού που δε ξεπερνά τα 2.500 άτομα. Παρόλα αυτά είναι από τους μεγαλύτερους πληθυσμούς στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η φυσική σύνδεση των πληθυσμών της καφέ αρκούδας στα Βαλκάνια θα αυξήσει τις πιθανότητες επιβίωσης του είδους και στην Ελλάδα.
[Επεξεργασία] Η Βιολογία της Καφέ Αρκούδας
Η αρκούδα είναι η συνέχεια μιας πανάρχαιης ζωής. Με τον πολιτισμό της Ελλάδας, τη συνδέουν μύθοι, παραδόσεις και ιστορίες. Είναι ζώο που δεν έχει φυσικούς εχθρούς. Ο μοναδικός εχθρός της είναι ο άνθρωπος.
Είναι το μεγαλύτερο χερσαίο θηλαστικό της Ευρώπης, με μεγάλη μυική δύναμη, ιδιαίτερα στο λαιμό και στα άκρα. Έχει τριγωνικό κεφάλι, κυκλικά μικρά αυτιά και μικρά μάτια. Διαθέτει 40-42 δόντια με αναπτυγμένους τους κυνόδοντες και τους γομφιούς. Η ουρά της είναι πολύ κοντή και κρύβεται απο τη γούνα της, τα πόδια της καταλήγουν σε πέντε δάχτυλα εφοδιασμένα με καμπυλωτά νύχια. Έχει άριστη ακοή και όσφρηση όμως λιγότερο καλή όραση(βλέπει αρκετά καλά σε απόσταση 80 μέτρων αλλά δεν είναι ικανή να διακρίνει άνθρωπο στα 300 μέτρα).
Η αρκούδα βαδίζει πατώντας σε όλο το πέλμα των ποδιών της (ανήκει δηλαδή στα πελματοβάμονα ζώα) και μπορεί να τρέξει με ταχύτητα 40-50 χιλιόμετρα την ώρα. Το ύψος ενός ενήλικου ζώου στον τράχηλο μπορεί να φτάσει τα 1.10 μέτρα, ενώ το συνολικό μήκος κυμαίνεται μεταξύ 1.70 και 2.20 μέτρα. Το ενήλικο θηλυκό ζυγίζει από 60 ως 120 κιλά, ενώ το ενήλικο αρσενικό είναι συνήθως πιο μεγαλόσωμο και το βάρος του κυμαίνεται απο 110 ως 250 κιλά. Γενικά το βάρος της αρκούδας δεν είναι ποτέ σταθερό. Το φθινόπωρο γίνεται μέγιστο εφόσον το ζώο αποθηκεύσει μεγάλες ποσότητες λίπους για να καλύψει τις ανάγκες του κατά την περίοδο του χειμέριου ύπνου, ενώ την άνοιξη έχει το ελάχιστο βάρος αφού όλο το λίπος έχει ήδη καταναλωθεί κατά τη διάρκεια του χειμέριου ύπνου.
Η αρκούδα ζει περίπου 20 με 25 χρόνια και δεν είναι εκ φύσεως επιθετικό ζώο. Μπορεί βέβαια όπως κάθε αμυνόμενο ζώο να εκδηλώσει επιθετική συμπεριφορά για εκφοβισμό. Όταν σηκώνεται στα πισινά της πόδια δεν εκδηλώνει επιθετική διάθεση, η κίνηση αυτή είναι ανιχνευτική και έχει απλά σκοπό να αυξήσει το οπτικό της πεδίο. Αμυντικό ρόλο έχει το δυνατό της μούγκρισμα. Χαρακτηριστικά της στοιχεία είναι η μεγάλη ταχύτητα της, η ευκινησία της, η ικανότητα της να ψαρεύει, η ικανότητα της στην αναρρίχηση, η χρήση του μπροστινού ποδιού ως "χέρι" κ.α.
[Επεξεργασία] Αναπαραγωγή
Η αρκούδα είναι ζώο μονήρες (μοναχικό) και κινείται κυρίως το ξημέρωμα, το σούρουπο και το βράδυ. Οι ώρες αυτές της ημέρας, της παρέχουν μεγαλύτερη ασφάλεια εφ'όσον δεν συμπίπτουν με τις ώρες της ανθρώπινης δραστηριότητας. Επίσης, το λιγοστό φως την κάνει να περνάει απαρατήρητη.
Το θηλυκό και το αρσενικό συναντιούνται μόνο την εποχή του ζευγαρώματος (από τέλη Μαΐου ως τέλη Ιουλίου). Το αρσενικό είναι ικανό να διανύσει μεγάλες αποστάσεις σε αναζήτηση θηλυκού συντρόφου. Το θηλυκό γεννάει κάθε 2-3 χρόνια, στα μέσα του χειμώνα (Ιανουάριο - Φεβρουάριο) στη φωλιά και ενώ βρίσκεται σε κατάσταση χειμέριου ύπνου, ένα- δύο και σπάνια τρία μικρά. Ένα θηλυκό είναι ικανό να αναπαραχθεί από την ηλικία των 4-5 ετών και πάνω, ενώ η γονιμοποίηση του ωαρίου γίνεται μεν την εποχή του ζευγαρώματος αλλά η πραγματική ανάπτυξη του εμβρύου αρχίζει από τα τέλη του φθινόπωρου όταν το θηλυκό έχει τη δυνατότητα, λόγω εποχής, να απορροφήσει μεγάλες ποσότητες τροφής και έτσι να θρέψει το έμβρυο.
Τα νεογνά γεννιούνται τυφλά και γυμνά και ζυγίζουν μόλις 250-400 γραμμάρια. Σε αυτό το κρίσιμο στάδιο της ζωής τους και σε περίπτωση που εγκαταλειφθούν απο τη μητέρα τους, τα αρκουδάκια πεθαίνουν σε διάστημα 15-20 λεπτών. Γενικότερα, οι πιθανότητες θανάτου των νεογνών από φυσικά αίτια κατά τον πρώτο χρόνο της ζωής τους φτάνει το 50%. Η ανάπτυξη των νεογνών είναι ταχύτατη και αυτό χάρη στην πολύ υψηλή θρεπτική αξία του μητρικού γάλακτος. Τα μικρά είναι ικανά να ακολουθήσουν την μητέρα τους στο δάσος την άνοιξη, δηλαδή 4-5 μήνες μετά τη γέννα.
[Επεξεργασία] Τροφή
Η αρκούδα είναι ζώο παμφάγο με προτίμηση στις τροφές φυτικής προέλευσης και έχει ανάγκη από μεγάλες ποσότητες τροφής. Τρεφεται με όλων των ειδών τους διαθέσιμους καρπούς του δάσους: Βατόμουρα, άγρια κορόμηλα, κεράσια, μήλα, αχλάδια, σμέουρα, καρπούς σορβιάς, αγριοφράουλες, βελανίδια, καρπούς οξιάς αλλά και βόλβους, ρίζες και χόρτα. Συμπληρώνει το διαιτολόγιο της με μέλι, μικρά και μεγάλα θηλαστικά, έντομα, μυρμήγκια, βατράχια, σαλιγκάρια, ψάρια και χελώνες. Μια πιο αναλυτική προσέγγιση της σύστασης του διαιτολογίου της, δείχνει τη σαφή επικράτηση των τροφών φυτικής προέλευσης (84%) έναντι των τροφών ζωικής προέλευσης (16%).
[Επεξεργασία] Χειμέριος ύπνος
Μία απο τις αξιοπερίεργες φάσεις του βιολογικού κύκλου της αρκούδας είναι ο χειμέριος ύπνος που διαφέρει ουσιαστικά απο τη γνωστή χειμέρια νάρκη που χαρακτηρίζει άλλα είδη θηλαστικών όπως ο σκαντζόχοιρος για παράδειγμα. Οι βασικότερες διαφορές είναι:
- Κατα τη χειμέρια νάρκη η θερμοκρασία του σώματος του ζώου πλησιάζει τη θερμοκρασία του περιβάλλοντος (σχεδόν 0°C), οι καρδιακοί παλμοί και ο αναπνευστικός ρυθμός ελαττώνονται δραματικά και το ζώο ξυπνά ανά διαστήματα για να αποβάλει.
- Κατά το χειμέριο ύπνο η θερμοκρασία του σώματος της αρκούδας ελαττώνεται κατά ένα βαθμό περίπου σε σχέση με την κανονική (38°C), οι καρδιακοί παλμοί και ο αναπνευστικός ρυθμός δεν ελαττώνονται δραματικά και το επίπεδο εγρήγορσης είναι υψηλότερο απο ότι στη χειμέρια νάρκη, γι' αυτό η αρκούδα ξυπνάει πολύ εύκολα όταν ενοχληθεί στη φωλιά της. Τέλος, πρέπει να προσθέσουμε ότι η αρκούδα δεν αποβάλει ούρα ή κόπρανα γιατί τα ανακυκλώνει ο οργανισμός της.
Ο χειμέριος ύπνος είναι ένας ακόμα τρόπος προσαρμογής της αρκούδας στις αντίξοες συνθήκες του περιβάλλοντος όπου ζει. Είναι ουσιαστικά ο μόνος τρόπος επιβίωσης για ένα μεγαλόσωμο παμφάγο θηλαστικό κατα τη διάρκεια του χειμώνα. Μια ακόμα βασική λειτουργία είναι η προστασία των ευάλωτων νεογνών, εφ' όσον γεννιούνται μέσα στη φωλιά υπό ιδανικές συνθήκες θερμοκρασίας σαν να είναι ένα είδος θερμοκοιτίδας.
[Επεξεργασία] Κίνδυνοι - Απειλές
- Η φόνευση της καφέ αρκούδας, είτε λόγω πρόκλησης ζημιών σε παραγωγικές μονάδες (κτηνοτροφικά ζώα, μελίσσια, καλλιέργειες), είτε τυχαία φόνευση κατά το κυνήγι ή σκόπιμη φόνευση για τρόπαιο ή συλληψη των μικρών κ.λ.π.
- Η υποβάθμιση ή η απώλεια των βιοτόπων της καφέ αρκούδας λόγω αλόγιστης διάνοιξης δασικών δρόμων, απρογραμμάτιστης και αλλόγιστης υλοτομίας και πυργαγιών.
- Ο κατακερματισμός της γεωγραφικής κατανομής του είδους και η συρρίκνωση των συνδετικών περιοχών της κατανομής της καφέ αρκούδας σε εθνική ή διασυνοριακή κλίμακα λόγω υλοποίησης μεγάλων τεχνικών έργων οι οποίες στερούνται τις αναγκαίες περιβαλλοντικές προδιαγραφές.
- Η ελλιπής ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του κοινού που εκλαμβάνει την παρουσία του είδους ως απειλή στην περιουσία των παραγωγών και την ανθρώπινη ασφάλεια.
[Επεξεργασία] Το πρόβλημα της αιχμάλωτης αρκούδας
1. Οι χορεύτριες αρκούδες. Το φαινόμενο αυτό είναι γνωστό από πολλά χρόνια στην Έλλάδα και σε άλλες Βαλκανικές χώρες. Το ζώο συλλαμβάνεται μικρό για να μπορέσει να εκπαιδευτεί σωστά, αφού πρώτα φονευτεί η μητέρα του, που δε θα επέτρεπε σε κανέναν να πλησιάσει τα μικρά της. Έτσι κάθε σύλληψη και αχμαλωσία αρκούδας σημαίνει ότι η φύση χάνει τουλάχιστον δύο άτομα. Η εκπαίδευση του ζώου αποτελεί διαδικασία μακρόχρονη και επώδυνη.
- Η μύτη τρυπιέται για να περαστεί ο χαλκάς που χρησιμεύει ως όργανο καθοδήγησης. Πολλές απο τις αιχμάλωτες αρκούδες έχουν βαθιές πληγές στη μύτη και στα χείλη, καθώς οι χαλκάδες σκίζουν το δέρμα τους απο το τράβηγμα και τα ζώα πρέπει να ξανατρυπηθούν σε άλλο σημείο.
- Οι κυνόδοντες καταστρέφονται με τυχαία μεταλλικά εργαλεία. το σπάσιμο αυτό, αποτελεί την αρχή για την καταστροφή της υγείας των δοντιών του ζώου, αφού το σάπισμα που προκαλείται μπορεί να μεταδοθεί στη γνάθο, οπότε η κατάσταση είναι ανίατη.
- Κατά την εκμάθηση του "χορού" το ζώο αναγκάζεται να πατάει σε πυρακτωμένες λαμαρίνες υπό τον ήχο του ντεφιού. Στην προσπάθεια του να αποφύγει το κάψιμο, το αρκούδάκι σηκώνεται στα πίσω του πόδια και βηματίζει επι τόπου. Η εκμάθηση συνεχίζεται για αρκετό διάστημα ώσπου να δημιουργηθεί στην πραγματικότητα ένας τύπος εξαρτημένου αντανακλαστικού. (τύπου σκυλιά του Παβλώφ)
- Η διατροφή των αρκούδων είναι άθλια και το γνωστο μας "νηστικό αρκούδι δε χορεύει" αποτελεί ένα μύθο. Η επιβράβευση για την παράσταση της "χορεύτριας αρκούδας" απλά ξεγελά την πείνα της αφού τα γεύματα της είναι αποφάγια και σκουπίδια καθώς οι συνθήκες διαβίωσης της είναι άθλιες.
2. Οι αρκούδες των ζωολογικών κήπων. Στο πρόβλημα της αιχμάλωτης αρκούδας υπάγονται και οι περιπτώσεις αυτών που κρατιούνται σε ζωολογικούς κήπους. Αρκετοί απο αυτούς δεν λειτουργούν με τους όρους που θέτει η σύγχρονη και ιδίως η ευρωπαϊκή νομοθεσία, η οποία τείνει να τους καταργήσει με τη σημερινή τους μορφή. Είναι βέβαιο ότι οι περισσότεροι απο τους ζωολογικούς κήπους απέχουν πολύ από το να προσφέρουν ικανοποιητικές συνθήκες διαβίωσης στις αρκούδες και τα άλλα ζώα. Οι χώροι, το προσωπικό, η κτηνιατρική περίθαλψη, η διατροφή, η υλικοτεχνική υποδομή και οι γενικότερες συνθήκες διαβίωσης χαρακτηρίζονται από ανεπάρκεια, συχνά επικίνδυνη και για την ίδια τη ζωή των ζώων.
[Επεξεργασία] Ελληνική νομοθεσία
- Σύμφωνα με το άρθρο 258,παρ.2ε και 2ζ (Ν.Δ.86/69) του Δασικού κώδικα, απαγορεύεται ο φόνος, η αιχμαλωσία, η κατοχή και η έκθεση σε δημόσια θέα της καφέ αρκούδας. Το παραπάνω αποτελεί και το μοναδικό νομικό κείμενο της ελληνικής νομοθεσίας που αναφέρεται ρητά και σαφώς στο συγκεκριμένο είδος.
- Η καφέ αρκούδα χαρακτηρίζεται σαν σπάνιο και επειλούμενο είδος και συμπεριλαμβάνεται στο Κόκκινο βιβλίο των απειλούμενων ειδών (Red Data Book) που εξέδωσε στήν Ελλάδα, σύμφωνα με τις προδιαγραφές της Διεθνούς Ενώσεως για τη Διατήρηση της Φύσης και των Φυσικών Πόρων (I.U.C.N.), η Ελληνική Ζωολογική Εταιρία σε συνεργασία με την Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρία.
[Επεξεργασία] Βιβλιογραφία
- Βαλιτσάκι της καφέ αρκούδας - Πρόγραμμα ΑΡΚΤΟΣ 1η φάση (1994-1995) - Γιώργος Μερτζάνης, Δρ. Βιολόγος
- Δραστηριότητες του Αρκτούρου (Αύγουστος 1997), Γεωργιάδης Ε. Λάζαρος, Βιολόγος
- Πάπυρος - Λαρούς - Μπριτάνικα
