Gertrude Belle Elion

Wikipedia(e)tik

Artikulu honek ez ditu Wikipediaren formatu hitzarmenak betetzen edo ez du sintaxi egokia. Mesedez, aldatu ezazu bete ditzan. Ez ezabatu ohar hau wikitu arte.

Gertrude Elion (New York (AEB), 1918ko urtarrilaren 23a). Bere aitak, Robert Elion, 12 urterekin Estatu Batuetara emigratu zuen eta Nueva Yorkeko unibertsitatean odontologian graduatu zen, gero bere kontsulta izanen zuelarik. Bere amak, Bertha Cohen, 14 urterekin, gerra ondoren Polonian bihurtu zen Errusiako zonalde batetik, Estatu Batuetara emigratu zuen; berak Robertekin ezkontzerako 19 urte zituen. Gertrudenek bere lehenengo zazpi urteak Manhattaneko apartamendu handi batetan eman zituen, bere anaia jaio zen arte. Bere anaia jaiotzean Bronx auzora aldatu ziren, garai artan hiriko aldirietako bat zena. Hala ere han bazeuden parke eta zonalde ireki asko non haurrek arriskurik gabe jolas zezaketen.

[aldatu] Hezkuntza eta lanbide esperientzia

Gertrudek eta bere anaiak haurtzaro zoriontsu eta erosoa izan zuten, etxetik hurbil zegoen eskola publiko batetan ikasiz. Ikasgelak jendez gainezka zeuden arren oinarrizko heziketa ona jaso zuten. Elionek ezagutzarako behar aseezina zuen, maila guztietan berdinki gozatzen zuelarik. 15 urterekin Hunter Collegen sartu eta 1937an graduatu zen. Gero Nueva Yorkeko unibertsitatean kimika ikasi zuen. Unibertsitatean, farmaziako azterketa bikaina egin ondoren, lanean hasi zen doktoretza tesia ateratzen zuen bitartean. Zenbait eskoletan fisika eta kimika irakasten ibili zen eta gero elikadura multinazional handi baten laborategian lan egin zuen, garai horretan lana aurkitzea oso zaila baitzen 1929ko krisialdi ekonomikoaren eragina nabarmena zelako.

[aldatu] Ikerkuntza

Hala ere 1944an bigarren mundu gerra bukaeran, lan merkatuaren egoera baretu zen eta Gertrudek, gizonezko askok gerrarako lan garrantzitsuak egitera bidali izateaz baliatu zen. Laborategi garrantzitsuak langile gabezia zutenez, emakumeak kontratatzeko prest zeuden eta horregatik Gertrudek lan eskaintza interesgarriak izan zituen, beraren gustukoa zen bat aukeratu ahal izan zuelarik. Txikia zelarik, minbiziak jota hildako bere aitonaren heriotzan presente egon zenetik, bere nahia gaixotasun horren kontra ikerkuntzan haritzea izan zen eta horregatik “Wellcome Research Laboratories”en sartzea erabaki zuen, bere erretiroa arte han lanean ibili zelarik, Hitchings doktorearen taldean. Elion 1983an jubilatu zen arren ez zen erretiroan baztertu, jarraitu zuen berak hain gustuko zituen gauzak egiten, hala nola operak ikusi edo bidai luzeak egin, zientziarekin kontaktua galdu gabe. 1983an “National Cancer Advisory Board”eko lehendakaria izendatu zuen eta geroago “Osasunaren Mundu Erakundeko” aholkularia. Baita ere ikerketa katedra bat lortu zuen Iparraldeko Karolinako Duke unibertsitatean. Azkenean hirurogeita zazpi urterekin, leuzemia, malaria, herpesa eta beste zenbait gaixotasunen kontrako sendagai eraginkorrak garatzeagatik 1988an, beraien aurkikuntzak agertu eta hogeita hamar urte geroago, Nobel saria jaso zuen, erdia bere lankidea izandako Hichings ekin banatu zuena. Beste erdia Sir James Blackentzako izan zen. Gertrude Elion 1999ko urtarrilaren 21ean hil zen New Yorkeko “Rearch Triangel Park”en zuen etxean laurogeita bat urte zituela.

Hitchingsek, Gertruderekin lanean hasterako bazuen buruan sustantzia batzuk, zeluletan hautakor eraginen zutenak, hau da, minbizia zuten zelulak suntsituko zutenak zelula osasuntsuak kaltetu gabe. Hitchingsek, Gertrude sartzerako arlo honetan bazituen aurrerapen batzuk, beraz bi zientzialari hauek bere lana batu zuten norabide horretan, azido nukleikoen materialak sintetizatuz, nukleotidoak hain zuzen ere. Hauek, nukleotidoen sintesian eta horrekin ADNan eragina zuten loturak sortu zituzten. 1948an, ADNaren sintesiaren bi inhibitzaile sortu zituzten, antimetaboliko bezala ezagunak direnak eta minbiziarentzako medikamendu bezala zenbait berezitasun zituztenak. Sintesi horretako Inhibitzaileak minbiziaren kimioterapian eraginkorrak dira, zelulek bereiztu ahal izateko bere ADNa bikoiztu behar dutelako. Sustantzia inhibitzaileak toxikoak dira, baina minbizia duten zelulak, osasuntsuak daudenak baino askoz azkarrago zatitzen direnez, sustantzia hauen haurrean hobeki erantzuten dute. Sortutako inhibitzaileen artean, bereziena Gertrudenek sortutako “6-mercaptopurina” izan zen, zeinak Nueva Yorkeko “Sloan-Kettering-Institut”en leuzemia zuten paziente batzuekin egindako saiakuntza klinikoetan eragin positiboa izan zuen. Sustantzia honi esker lortu zuten gaixotasunak atzera egitea, leuzemia zuten haurretan gehiegizko toxikotasuna eragin gabe. 6MPren arrakasta klinikoa lortu eta hurrengo egunetan Hitchingsek 600 telefono dei jaso zituen. Hain handia izan zen sustantzia honen inguruan sortu zen asaldura, EEUUko “Food and Drug Administration”ek, saiakuntza klinikoak hasi eta hamar hilabetetara eta bere eraginkortasuna baieztatzen zituzten datuak argitaratu baino 7 hilabete lehenago, honen erabilpena onartu zuela.

Hasiera batetan “6-mercaptopurina” oso eraginkor bezala agertu bazen ere, geroago ikusi izan zuten ez zelan hain eraginkorra. Elionek noizbehinka “6-mercaptopurina” hartzen zuten gaixoak bisitatzen zituen eta ikusi zuen gaixoberritze tasa nahiko altua zela. Horrekin leuzemiaren kontrako sustantzia aktiboago baten bila jarraitu zuen. Sei urte erabili zituen “Mercaptopurina”ren metabolismoa pertsonetan aztertzen eta horrekin sustantzia zergatik ez zen denbora luzean gorputzean mantentzen. Arazo hori konpondu nahian zegoelarik bat-bateko aurkikuntza egin zuen, beste arazo bati konponbidea emanen ziona. “Mercaptopurina”ren eraldaketa bat aurkitu zuen, geroago “Imuran” izena emanen zitzaiona. Hau izan zen inhibitutako lehenengo sustantzia, transplante baten ondoren, gorputzean ehun arrotzen ukatzea eragiten zuen erreakzio autoinmunitarioa inhibitu eta ekiditen zuena. Honekin batera, eraginkorra agertu zen artritis erreumatikoari aurre egiteko.

Elionen eta Hitchingsek garatutako beste sustantzia arrakastatsu batzuk baita ere “Mercaptopurina”ren aldaerak izan ziren, Besteak beste, “Allopurinol”, gehiegizko azido urikoaren kontrako bitarteko bezala, gaur egun hezueria sendatzeko erabiltzen dena, “Aciclovir” mundu osoan herpesaren kontra erabiltzen dena, “Pirametamina”, malariaren aurkakoa, “Trimetoprima” arnas hodien infekzioak sendatzeko. HIESAren kontrako “Acidotimidina” barne, hauek sintetizatu ez bazuten ere, beraiek formulatutako printzipioen arabera sortutakoa.

Dudarik gabe, Elion eta Hitchings, azken hamarkadetan, oso zabalduta dauden gaixotasunei eraginkorki aurre egiten, gehien lagundu duten farmakologoak izan dira. Hauek duela berrogeita hamar urte aurkitutakoa, gaur egun baliagarria izan da aurkikuntza berriak egin ahal izateko.

[aldatu] Testuinguruaren deskribapena

Gertrude Elionek txikitatik zientziaren inguruko interesa izan zuen, bere aitonaren heriotza ikusi eta eremu zehatz batetara bideratu zuena; minbiziaren tratamendua hain zuzen ere. Elionek hasiera batetan eskolan haritzeko zailtasun ekonomikoak izan zituen, garai horretan Estatu Batuetako ekonomia, eta ondoren mundu osokoa, lurjota geratu baitzen 1929ko krisialdi ekonomiko larriagatik. Hogeigarren hamarkada, bikaina izan zen Estatu batuetako ekonomiarentzako. Aberatsenak askoz gehiago aberastu ziren eta pobreenek utzi zioten pobre izateari. Espekulazioak egunez egun handituz joan zen eta negozioak azkarrak eta onuragarriak ziren. Inbertitzen zuen aurreztaile asko zegoen eta honekin bizitzeko era bat egin zuten. Horrelako egoera bate ezin zuen denbora luzean iraun, burtsaren goranzkoaren mende baitzegoen, espekulazioaren emaitza zen itxurazkoa zen goranzko batetan. Horregatik benetako jarduera ekonomikoarekin erlaziorik ez zuen espekulazioak, burtsa hondamenera eraman zuen. Hondamen honek, inbertsioak zituzten erosleen erosteko ahalmena suntsitu zuen. Hondamendia ondoren depresio ekonomikoa etorri zen hasieran aberatsak eta gero gainerako guztiak eraso zituenak. 1933an Estatu Batuetako langile guztien laurdena langabezian zegoen eta horregatik Elionek emakumea izateaz gain arazo handiak izan zituen lanpostu bat lortzeko. Dena den krisia 1939 arte iraun zuen eta honekin batera II. Mundu Gerra hasi. Geroago gizonezko asko gerrara deituak izan ziren eta ondorioz merkatuaren lan eskaera handitu zen, Elionek bere gustukoa zen lana aurkitu ahal izan zuelarik.