Olentzero
Wikipedia(e)tik
Olentzero edo Olentzaro Euskal Herriko izakia da, Gabon-gaua, Jesusen etorrera eta neguko solstizioa irudikatzen dituena. Bizirik geratzen den azken jentila da, basajaun eta basandererekin batera.
Kristautasunaren aurreko pertsonaia da. "Onentzaro", "Onontzaro" edo "Orentzaro" izena ere hartzen du. Izenaren eta jatorriaren berri ematen duen teoria ugari dago; "gauza onen garaia" edo "eskean ibiltzeko garaia" (oles edo agur egitea euskal kopla zaharretan agertzen da eta eskean ibiltzea da; hortik oles-aroa) esan nahi omen du.
[aldatu] Elezaharrak
Kondairaren arabera, Olentzero euskal mendietan bizi zen jentil bat zen. Egun batean izar handi bat ikusi zuten bere leinukideek, eta zer zen galdetzen hasi ziren. Beldurtuta, tribuko zaharrenari (jada ikusmena galduta zeukan agure zahar agurgarriari) galdetu zioten zer izan zitekeen. Honek esan zuenez, jentilen aroaren amaiera iragartzen zuen izarra zen, Kixmi (Jesus salbatzailea) jaio zela esaten zuena, alegia. Hori dela eta jentil guztiak amildegitik behera botatzeko agindu zuen, beragandik hasita. Guztiek bete zuten esana, Olentzerok izan ezik. Honek Belenera jo zuen, Jesus gurtzera. Eta ondoren Euskal Herrira itzulirik, Jesusen Berri Ona zabaltzen hasi zen.
Kixmiren (Kristo) jaiotzaren berri ematera menditik jaitsitako artzain edo ikazkinaren itxuraz irudikatu ohi da gaur egun. Olentzeroren itxura eta jarduteko modua ere desberdina da tokiaren arabera.
Beste herrialdeetan Bizarzuri eta Hiru Erregeen egitekoa ematen zaio Olentzerori, umeei gabonetako opariak banatzea, alagia. Baita ere lastoz betetako baserritar panpinez jantzita etxez etxe diru-eskea egiteko.
[aldatu] Kantak
Olentzeroren inguruan hainbat gabon abesti kantatzen dira, baina zalantzarik gabe, hauxe da ezagunena:
- Olentzero joan zaigu
- mendira lanera
- intentzioarekin
- ikatza egitera.
- Aditu zuenean
- Jesus jaio zala
- lasterka etorri da
- berri ematera.
- Horra, horra,
- gure Olentzero,
- pipa hortzetan duela
- eserita dago
- kapoiak erre baitu
- arraultzatxoekin
- bihar merendatzeko
- botila ardoakin.
