استان خوزستان

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.

جایگاه استان خوزستان بر روی نقشه ایران

استان خوزستان با مساحت ۶۴۲۳۶ کیلومتر مربع در جنوب غربی ایران و در محدوده ۴۷ درجه و ۴۲ دقیقه تا ۵۰ درجه و ۳۹ دقیقه طول شرقی از نصف‌النهار گرینویچ و ۲۹ درجه و ۵۸ دقیقه تا ۳۲ درجه و ۵۸ دقیقه شمالی از خط استوا قراردارد این استان از شمال به استان لرستان و از شمال شرقی به استان اصفهان از شمال غربی به استان ایلام از شرق و جنوب شرقی به استان چهارمحال و بختیاری و استان کهکیلویه و بویراحمد و از جنوب به خلیج فارس و از غرب به کشور عراق محدود می‌شود.

استان خوزستان دارای ۱۶ شهرستان و ۲۹ شهر و۳۶ بخش و ۱۱۲ دهستان و ۳۸۸۰ آبادی مسکونی و ۲۵۱۴ آبادی غیر مسکونی می‌‌باشد این استان با جمعیت ۳۷۴۶۷۷۲ نفر دارای ۶۴۴۰۴۰ خانوار می‌‌باشد.^{[نیاز به ذکر منبع]}

خوزستان از جمله استان‌هایی است که در طول جنگ هشت ساله دچار آسیب و عقب‌ماندگی فراوانی شد. از اشغال طولانی‌مدت برخی مناطق استان گرفته تا موشک‌باران دایمی برخی شهرها (به خصوص دزفول) و حملات هوایی و زمینی به شهرهای بستان، هویزه، سوسنگرد، اهواز، شوش، شادگان و ...، همه و همه باعث آسیب‌های فراوان به سرمایه‌های طبیعی و انسانی و زیرساخت‌های فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی آن شدند.

[ویرایش] اقتصاد و منابع طبیعی

در ۱۳۰۸ خورشیدی نخستین چاه نفت ایران درخوزستان در شهر مسجد سلیمان حفر شد و نفت از آن استخراج شد. استان خوزستان یکی از غنی‌ترین استان‌های ایران در زمینه‌ٔ منابع نفت و گاز است که در حال حاضر عمدهٔ درآمد کشور از راه صدور این دو محصول طبیعی حاصل می‌شود.

مهمترین حوزه‌ٔ نفتی امروز خوزستان، حوزهٔ اهواز است. همچنین اهواز، مرکز صنایع پخش نفت و گاز در خوزستان و لرستان است. پالایشگاه آبادان و پتروشیمی بندر امام و پتروشیمی ماهشهر از جمله صنایع وابسته به نفت در این استان هستند.

کارخانجات ذوب و فولادسازی و محصولات آهنی و فولادی و لوله‌سازی از جمله صنایعی هستند که تأثیر به سزایی در اقتصاد منطقه و استان دارند. از جملهٔ این مجموعه‌ها می‌توان به لوله‌سازی خوزستان، گروه ملی صنعتی فولاد ایران، شرکت فولاد خوزستان، نورد کاویان و ... اشاره کرد.

تا چندی پیش رود کارون تا بندری که در اهواز بود قابل کشتی‌رانی تجاری بود و بخشی از بار ترانزیت تجاری از این راه منتقل می‌شد. اما در پی عدم رسیدگی این کاربرد فعلاً منتفی است و کشتی‌رانی تجاری عملاً انجام نمی‌شود. بندرهای آبادان و خرمشهر (با دسترسی از رود بهمن‌شیر) و ماهشهر و امام خمینی (به خصوص دو مورد اول) پیش از جنگ از لحاظ تجاری اهمیت فراوانی داشتند و مجموعهٔ این بنادر با خط‌ آهن خرمشهر-تهران مسیر پر اهمیتی برای حمل و نقل تجاری بود، اما در طول جنگ هشت ساله آسیب فراوانی دیدند و عملاً مخروبه و متروکه شدند و امروز با روندی بسیار کند به کسری از وضعیت سابق خود نزدیک می‌شوند.

آب فراوان رودهای کارون، کرخه، جراحی، اروند و دز که اکثراً جزو پرآب‌ترین رودهای ایران هستند و ساختار جلگه‌ای استان خوزستان، قابلیت بالقوه‌ٔ کشاورزی فراوانی در آن ایجاد کرده است. جدا از کشاورزی سنتی و نیمه مکانیزهٔ محصولات سنتی (مثل برنج، گندم، مرکبات و صیفی‌جات)، نیشکر هم به صورت صنعتی در قالب طرح توسعه نیشکر و صنایع جانبی استان خوزستان در ابعاد جغرافیایی وسیعی کاشته شده و مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد.

از جمله صنایع جانبی قدیمی نیشکر در خوزستان، مجتمع کاغذسازی هفت‌تپه است که از دیرباز با استفاده از ضایعات نیشکر به تولید کاغذ می‌پردازد.

[ویرایش] تاریخ

گُمان می‌رود حق‌ تکثیر محتویات این صفحه با سیاست‌های ویکی‌پدیا در مورد حق تکثیر سازگاری ندارد. لطفاً اطلاعات بیشتری در این مورد بیفزایید و یا وضعیت حق تکثیر منبع اصلی این مقاله را بررسی کنید.

خوزستان یا «شکرستان» از دیرباز مهد تمدن و فرهنگ بوده و قابلیت‌های سرشاری در این زمینه داشته که تاریخ، گواه صادقی بر این مدعاست.

درباره واژه «خوزستان»، معانی و تعابیر فراوانی وجود دارد که قدمت و دیرینگی این خطه را آشکار می‌‌سازد. خوزی‌ها قوم اولیه ساکن این سرزمین بودند و با ایلامیان همتبار بودند. «ابن منظور» به سال ۷۱۱ ه.ق. در «لسان العرب» اشاره دارد: و الخوز جیل من الناس، اعجمی معرب، یعنی: «خوز» قوم یا قبیله‌ای از مردم عجمند.از سوی دیگر «خوز» را به معنی «شکر» و «نیشکر» نیز معنا می‌کنند. زیرا خاک حاصلخیز و بارور خوزستان، استعداد ویژه‌ای برای رشد این گیاه داشته و آنجا بهترین محصول نیشکر را به دست می‌‌داده است.

«خوزستان» در دوران باستان، به‌ویژه‌، در دوره هخامنشی به دو ناحیه تقسیم می‌شد: بخش‌های شمال و شمال شرقی که انشان (انزان) نام داشت و سرزمینهای باصفا و کوهستانها و جنگلهای فراوانی را شامل بود، و ناحیه جنوبی که دارای آب و هوای گرم و مرطوب و دشتهای حاصلخیز و جلگه‌ای جنوبی که دارای آب و هوای گرم و مرطوب و دشتهای حاصلخیز و جلگه‌ای سرسبز و پرآب بوده که به قاره‌ای کوچک و مستعد می‌‌مانست. بخش‌های جنوبی که «عیلام» نام داشته یادآور تمدنهای دیرینه خوزستان است و بشدت تحت تأثیر فرهنگ «میان رودان»عراق کنونی بوده و جغرافیای وسیعی را شامل می‌‌شده که حد فاصل لرستان و خوزستان و سواحل خلیج فارس امروزی است.

«استرابون» جغرافی‌دان عهد باستان، خوزستان را از حاصلخیزترین جلگه‌های جهان می‌‌داند. زیرا رودخانه‌های زیادی این دشت را آبیاری می‌‌کرده که امکان کشاورزی و آبادانی را در این منطقه میسر می‌ساخته‌است. شاید بر همین اساس بوده که عده‌ای بر این باورند که نام این سرزمین «هند» یا «اند» بوده که به معنی "جایی با آب‌های فراوان" است.

در کتاب «مجمع التواریخ و القصص» خوزستان به نام «حجوستان» و «حبوجستان و اجار» آمده است که به نظر می‌آید، برگرفته از زبان پهلوی با عناوین «حبوجستان» و حوجستان است. همچنانکه در بعضی از گویشهای رایج در این استان «لفظ لری بختیاری» برای ادای حرف «خ» از «ح» نیز بهره می‌‌گیرند. بنابراین واژگان «اوج»، «هوز»، «هوج»، «حوز» و «خوز» در سیر تحول و تطور لفظی با پسوند «ستان» و «اوجستان» به تدریج بر اثر سایش تلفظ، از «هوجستان» به «خوزستان» تغییری یافته است. در گویشهای فارسی باستان و زبان پهلوی «او» به «هو» قابل تغییر است؛ مانند «اورمزد» - «هورمزد» و «اوشمند» - «هوشمند» همچنانکه «هورداد و حورداد» را «خرداد» و «خورتات» نیز گفته‌اند. البته تا سالهای اخیر این اسامی را با حرف (ح) نیز می‌نوشته‌اند. از سوی دیگر «یاقوت حموی» واژه «خوز» را با نامهای «خوز» و «هوز» و «اهواز» و «هویزه» هم ریشه می‌‌داند. «اهواز» محرف واژه «اواز» و «اوجا» نیز هست که در کتیبه داریوش بیستون آورده شده و این نام در کتیبه نقش رستم «خواجا» یا «خوجا» حک شده که هزار سال پیش، مرکز حکومت نشین استان خوزستان بوده است. پس از هخامنشي، در دوران اشكاني، ساساني و تمام دوران اسلامي شوشتر مركز حكومتي خوزستان بوده است. در سال 1303 در پي شيوع بيماري وبا در شوشتر مركز حكومتي خوزستان بمدت يكسال به دزفول و سپس به اهواز منتقل شد و تا كنون نيز اهواز است.

دربارة آبادي مركز خوزستان در كتاب «احسن التقاسيم في معرفه الاقاليم» تأليف «ابو عبدالله محمد بن احمد مقدسي» جهانگردي از بيت المقدس آمده است: «شوشتر در همة اين سرزمين،خوشتر، استوارتر و مهم‌تر از آن شهري نباشد.نهر به دور آن می‌‌چرخد نخلستان وباغها آن را فرا گرفته اند. بافندگان ماهر پنبه و ديبا در آن بسيارند از همة شهرها برتر است، اضداد را در خود جمع و در نزد جهانيان شهرت دارد. و درباره اش گفته‌اند آن همچون بهشتي است. باغهايش پر از ترنج و انار خوب، انگور و گلابي عالي و خرما می‌‌باشد. بهشت خوزستان است ديباي آن را به مصر وشام می‌‌برند، مردمش با خوشي عمر می‌‌گذرانند.» همچنين در سفرنامة «ابن بطوطه» جهانگرد مراكشي می‌‌خوانيم: «سر انجام به شهر تستر (شوشتر) رسيدم كه در قلمرو اتابك و سر حد بين دشت وكوهستان است. شهري بزرگ، زيبا، خرم و داراي پاليزهاي نيكو و باغهاي عالي است اين شهر محاسن زياد و بازارهاي معتبر دارد و از شهر هاي قديمي است. در دو طرف رودخانه باغ قرار دارد و محاذي دروازة دسبول ماننده بغداد و حله جسري از كشتيهاي كوچك درست كرده اند، ميوه در تستر فراوان است، خيرات و بركات اين شهر بسيار و بازارهاي آن در خوبي بي مانند می‌‌باشد.» وجود مراکز علمی و فرهنگی همچون دانشگاه جندی شاپور در این استان دال بر اهمیت و رونق این خطه ارزشمند می‌‌باشد که استادان بزرگ دانش پزشکی را از یونان، مصر، هند و روم گرد هم آورده بوده‌است. این دانشگاه را نسطوریان مسیحی عراقی به‌نام خانواده بختیشوع ایجاد کردند. پزشکان برجسته و ناماوری که به مداوای بیماران و تدریس دانشجویان رشته‌پزشکی در این دانشگاه مشغول بوده اند.این دانشگاه طب که به دستور شاپور اول (۲۴۱-۲۷۱ م) بنیان نهاده شد. توسط شاپور دوم (ذوالاکتاف) مرمت و بازسازی گشت و در زمان انوشیروان تکمیل و توسعه یافت .علما، دانشمندان و شاعران بزرگی همچون: ابونواس حسن بن هانی اهوازی، که از ارکان شعر عرب است، عبداله بن میمون اهوازی، نوبخت اهوازی منجم و فرزندانش، جورجیس پسر بختشوع گندیشاپوری و شاعران عرب زبان شیعی، مانند ابن سکیت و دعبل خزائی که با اشعار خود ولایت و امامت را پاس داشته‌اند و زبان به مقاومت گشوده‌اند از همین منطقه برخاسته و در این دیار زندگی می‌‌کرده اند.

[ویرایش] آیین‌ها و مردم

استان خوزستان از تیره‌های گوناگون انسانی را در بر می‌‌گیرد.همچنین با اینکه بیشینه مردم این استان دارای مذهب شیعه می‌‌باشند ولی از دیرباز پیروان دیگر آیینها نیز در این استان زیسته‌اند و می‌‌زینددر شهر اهواز گروه اندکی صابئین(در خوزستان به آنها صُبّی می‌‌گویند) در کرانه رود کارون ساکنندو بیشتر به کار زرگری مشغولند. جمعیت شهرهای بزرگ کل استان آمیزه‌ای از بختیاری، شوشتری، دزفولی، مهاجران گوناگون از سراسر ایران و ایرانیان عرب است. همچنین پیروان آیینهای کهن زرتشتی و نیز کلدانی در این استان و به ویژه شهر اهواز زندگی می‌کنند که با گذشت انقلاب 57 سالها از شمارشان کاسته می‌‌شود.در شهر آبادان شماری از ارمنیان می‌‌زیند.این گروه تا پیش از انقلاب جمعیت بیشتری داشتند ولی امروزه تنها چند خانوار از اینان در شهرهای آبادان و اهواز می‌‌زیند.همچنین گروهی از پیروان آیین بهایی در این استان زندگی می‌‌کنند.پیروان دیگر آیینها و مردمان دیگری نیز در اینجا می‌‌زیسته‌اند که امروزه به جا نمانده اند.از خوزیان باستان که در پی تازش عربها به ایران از میان رفتند که بگذریم تا پیش از انقلاب شماری از پیروان آیینهای هندو و سیک و ... نیز در بخش‌های صنعتی این استان می‌‌زیستند که امروز تنها بازمانده معبدهایشان در شهرهایی چون ابادان به جا مانده است.

[ویرایش] شهرستان‌های خوزستان

	استان خوزستان
مرکز	اهواز
شهرستان‌ها	آبادان \| امیدیه \| اندیمشک \| اهواز \| ایذه \| باغ‌ملک \| بندر ماهشهر \| بهبهان \| خرمشهر \| دزفول \| دشت آزادگان \| رامهرمز \| شادگان \| شوش \| شوشتر \| لالی \| مسجد سلیمان \| هندیجان
شهرها	آبادان \| اروندکنار \| آغاجاری \| الوان \| امیدیه \| اندیمشک \| اهواز \| ایذه \| باغ‌ملک \| بستان \| بندر امام خمینی \| بندر ماهشهر \| بهبهان \| جایزان \| چمران \| حمیدیه \| خرمشهر \| دزآب \| دزفول \| دهدز \| رامشیر \| رامهرمز \| رفیع \| سالند \| سردشت \| سوسنگرد \| شادگان \| شوش \| شوشتر \| شیبان \| صفی‌آباد \| قلعه خواجه \| قلعه‌تل \| گتوند \| لالی \| مسجدسلیمان \| مقاومت \| ملاثانی \| میانرود \| مینوشهر \| هفتگل \| هندیجان \| هویزه \| ویس
آثار دیدنی	آتشکده چگادم‌تپه \| آرامگاه یعقوب لیث \| اولین چاه نفت ایران \| بند میزان \| پل سفید اهواز \| پل گرگر \| پل لالی \| تالاب شادگان \| تالاب میانگران \| تالاب هورالعظیم \| تپه چغامیش \| دره توبیرون \| دریاچه سد کرخه \| اسکی روی آب در دریاچه کارون \| سد دز \| شهر باستانی آسک \| قلعه ارجان \| قلعه داودختر \| قلعه سلاسل \| قلعه شوش \| کاخ آپادانا \| گندی‌شاپور \| مزار سبزه‌قبا \| مسجد جامع خرمشهر \| مسجد رانگونی‌ها \| معبد چغازنبیل \| موزه آبادان