از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.

عراق کشوری است در خاورمیانه در جنوب غرب آسیا. از جنوب با کشور عربستان سعودی و کویت از غرب با اردن و سوریه از شرق با ایران و از شمال با کشور ترکیه همسایه است. کشور عراق از جنوب مرز آبی کوچکی با خلیج فارس دارد و دو رود مشهور دجله و فرات که منشأ تمدن‌های باستانی ساکن میان‌رودان (بین‌النهرین) در طول تاریخ کهن این کشورند از شمال به جنوب آن روان هستند. پایتخت عراق شهر باستانی بغداد است.

به‌ عربی: الجمهورية العراقية به‌ کردی: کۆماری عێراق (پرچم عراق (به‌ تفصیل) شعار روی پرچم: الله أكبر زبان‌های رسمی عربی و کردی پایتخت بغداد (1) رئيس جمهور جلال طالبانی نخست‌وزیر جواد مالکی پهناوری  - در مجموع  - % آب‌ها رتبه 57 در جهان 437,072 كیلو متر مربع² 1.1% جمعیت  - در مجموع (2005)  - تراکم جمعیت رتبه 44 در جهان 27,102,912 62/كیلومتر مربع ² استقلال 1 1 اکتبر 1919 از امپراطوری عثمانی استقلال 2 3 اکتبر, 1932 از بریتانیا واحد پول دينار منطقه زمانی UTC +3 سرود ملی موطنی (2) دامنه اینترنتی iq پیش‌شماره تلفنی 964 دین ها اسلام، یزیدی، مسیحی، یهودی 1 -پایتخت منطقه خودگردان کردستان اربیل است 2- کردها از سرود ای رقیب استفاده می‌کنند.

فهرست مندرجات ۱ تاریخ ۱.۱ تاریخ باستان ۱.۲ تاریخ میانه ۱.۳ تاریخ معاصر ۱.۳.۱ شکلگیری عراق امروزی ۲ مردم ۳ سیاست ۳.۱ تحکیم قدرت حزب بعث عراق ۴ جغرافیا ۵ تقسیمات کشوری ۶ منابع

[ویرایش] تاریخ

• مقاله‌ اصلی: تاریخ عراق

[ویرایش] تاریخ باستان

نخستین قوم‌های باستانی ساکن سرزمین کنونی عراق سومریان، اکدی‌ها و آشوری‌ها بودند.

[ویرایش] تاریخ میانه

کشور عراق دوره‌های تاریخی بسیاری را بخود دیده. از آن میان دوره طولانی سالاری شاهنشاهان ایران بر آن سرزمین.

در روزگار ساسانیان پایتخت شاهنشاهی ایران یعنی کلانشهر تیسفون در میانرودان قرار داشت. عراق کنونی در تقسیمات کشوری ساسانیان، دل ایرانشهر یا سورستان نامیده می‌شد.

[ویرایش] تاریخ معاصر

[ویرایش] شکلگیری عراق امروزی

پس از متلاشی شدن امپراتوری عثمانی کشور کنونی عراق که جزئی از آن بود در سال ۱۹۲۰ به تصرف بریتانیا درآمد. کشور عراق از ۳ ولایت موصل در شمال، بغداد در مرکز و بصره‌ در جنوب تشکیل شد. در سال ۱۹۳۲ عراق استقلال خود را از بریتانیا کسب کرد. و تا سال ۱۹۵۸ حکومت خاندان ‌هاشمی که‌ دست‌نشانده‌ بریتانیا بود بر آن حاکم بود تا اینکه‌ در ۱۴ ژوئیه‌ ۱۹۵۸ با کودتای تیمسار عبدالکریم قاسم برانداخته‌ شد. عبدالکریم که‌ چپگرا بود با برانداختن حکومت سلطنتی، حکومت خود را تشکیل داد. دوران حکومت عبدالکریم پنج سال طول کشید تا اینکه‌ در سال ۱۹۶۳، عبدالسلام عارف وی را از حکومت خلع نمود. عبدالسلام عارف در سال ۱۹۶۶ درگذشت و برادرش عبدالرحمان عارف، زمام امور را در دست گرفت. در سال ۱۹۶۸، عبدالرحمان عارف توسط جناح راست حزب سوسیالیستی عربی بعث برکنار شد و حزب بعث توانست قدرت را در دست گیرد. و این آغازی شد برای قدرتگیری صدام حسین و تداوم حاکمیت وی در دهه‌های آتی. در سال ۱۹۸۰ جنگ ایران و عراق آغاز شد که‌ تا سال ۱۹۸۸ ادامه‌ یافت. در همان دهه عملیات انفال که‌ در مناطق شمالی عراق به‌ اجرا درمی‌آمد به‌ قتل و کشتار بیش از ۱۸۲ هزار از کردها گردید و از جمله‌ آن می‌توان به‌ بمباران شیمیایی شهر حلبچه‌ اشاره‌ نمود. به‌ دنبال تهاجم ارتش عراق به‌ کویت و جنگ خلیج فارس کشور عراق با تحریم‌های اقتصادی روبرو شد و قسمت شمالی آن منطقه‌ پرواز ممنوع اعلام شد. تهاجم امریکا و همپیمانانش در سال ۲۰۰۳ به‌ عراق سرنگونی حکومت صدام حسین را به‌ دنبال داشت و دولت موقت در آن برقرار شده‌ است.

[ویرایش] مردم

عراق کشوری است با قومیت‌های گوناگون و ساکنان آن را عرب ۷۲٪ و کرد ۲۵٪ آسوری، ترکمن و غیره ۳٪ تشکیل می‌‌دهند. کردها در نواحی شمال و شمال شرقی عراق که به کردستان عراق مشهور است زندگی می‌کنند و از لحاظ فرهنگی. زبانی و طرز پوشش با عرب‌ها متفاوتند.

پس از جنگ کویت و عراق و وضع ممنوعیت پرواز عراق به بالای خط ۲۳ درجه در سال ۱۹۹۱ کردهای عراق عملا توانستند حکومت خود را تأسیس نمایند و با حل اختلافات گروهی و قیام علیه حکومت بعث حکومت منطقه را به عهده گرفتند که کردها این خیزش را «راپه‌رین» می‌نامند. پس از ده سال و با حمله مجدد امریکا به عراق در شمال و شمال شرقی عراق که به کردستان عراق معروف است کردها حکومت خود مختاردر جمهوری فدرال عراق به طور رسمی تشکیل دادند. در سال ۲۰۰۵ و ۲۰۰۶ نیز ریاست جمهوری و وزارت امور خارجه عراق توسط کردها اداره می‌گردد. جلال طالبانی رئيس جمهور عراق استقلال کردستان از اين کشور را "ناممکن" میداند و میگوید:

"فرض کنيم که ما اعلام استقلال کرديم. عراق، ايران، سوريه و ترکيه نيازی ندارند که با ما جنگ کنند. اگر اين کشورها مرزهايشان را ببندند و جلوی عبور و مرور ما را بگيرند، ما چگونه به زندگی ادامه دهيم؟"

مقاله‌ اصلی: کردها در عراق

[ویرایش] سیاست

دولت عراق جمهوری است پس از براندازی رژیم حزب بعث عراق و رهبر حزب صدام حسین، حکومت موقت برقرار شده است.

[ویرایش] تحکیم قدرت حزب بعث عراق

حزب بعث عراق زمانی قدرت را به دست گرفت که عراق در میان بحران‌های عمیقی غرق شده بود. عراق بسیار پیش‌تر از قدرت گیری حزب بعث، بین گروه‌های اجتماعی، قومی، مذهبی و اقتصادی‌اجتماعی تقسیم شده بود. سنی دربرابر شیعه، عرب علیه کرد، رئیس قبیله در مقابل بازرگان شهری و کوچ‌نشین ضد روستایی. ثبات قدرت در کشوری که توسط چنددستگی‌ها و درگیری‌های سیاسی به هم ریخته بود، نیازمند پیشبرد استانداردهای زندگی بود.

حزب بعث، نوسازی اقتصاد عراق را به همراه تشکیل یک دستگاه امنیتی قدرتمند برای جلوگیری از بروز کودتا در ساختار قدرت و جلوگیری از شورش‌های مردمی پیگیری ‌کرد. حزب بعث به دقت روی برنامه‌های توسعه و رفاه اجتماعی نظارت می‌کرد.

در مرکز استراتژی حزب بعث، نفت عراق واقع شده بود. حزب بعث در تاریخ ۱۱ خرداد ۱۳۵۱ (۱ ژوئن ۱۹۷۲) فرآیند سلب مالکیت شرکت‌های نفتی غربی را که امتیاز انحصاری نفت عراق را در اختیار داشتند آغاز کرد. یک سال بعد بهای نفت در بازارهای جهانی بر اثر شوک نفتی سال ۱۳۵۲ (۱۹۷۳) به شدت افزایش یافت و حزب بعث توانست از رهگذر سود بالای نفت، مقاصد جاه‌طلبانهٔ خویش را با شدت بیشتری دنبال کند.

در خلال چند سال پس از آن، دولت عراق شروع به ارائهٔ خدماتی به مردم کرد که تا پیش از آن در دیگر کشورهای خاورمیانه سابقه نداشتند. حزب بعث طرح «نهضت ملی سوادآموزی» و «آموزش اجباری رایگان» را راه‌اندازی کرده و نظارت می‌کرد. دولت آموزش رایگان همگانی تا آخرین درجهٔ آموزشی را تشکیل داد؛ ظرف چند سال بعد هزاران نفر توانستند خواندن و نوشتن را یاد بگیرند. دولت همچنین شروع به حمایت مالی از خانواده‌های سربازان کرده، درمان عمومی را رایگان ساخته و به کشاورزان وام بلاعوض می‌داد. با اینکار عراق توانست یکی از بهترین سیستم‌های بهداشت عمومی در خاورمیانه را به وجود آورد.

حزب بعث به منظور ایجاد تنوع در اقتصاد تک ‌محصولی و متکی به نفت، طرح ملی تقویت زیربنای اقتصادی عراق را آغاز کرده و از آن پشتیبانی می‌کرد. این طرح باعث پیشرفت زیادی در ساخت جاده‌ها، ارتقای صنعت معدن و توسعهٔ صنایع غیرنفتی شد. همچنین این طرح باعث انقلاب قابل توجهی در صنایع تولید انرژی گردید. تقریباً تمامی شهرهای عراق از جمله روستاها و نواحی دورافتاده دارای برق شدند.

پیش از دههٔ هفتاد میلادی، بیشینهٔ جمعیت عراق در روستاها زندگی می‌کردند و کشاورزان تقریباً دو سوم کل جمعیت به حساب می‌آمدند. این رقم در دههٔ هفتاد میلادی به شدت کاهش یافت. دلیل آن، اسکان مردم در شهرها و صنعتی‌سازی‌ای بود که صدام از طریق تزریق پول نفت، آن را به جلو می‌راند.

حزب بعث پس از ملی‌سازی صنعت نفت، شروع به نوسازی و پیشرفت مناطق روستایی، مکانیزه‌سازی کشاورزی در مقیاسی وسیع و توزیع زمین بین کشاوزران کرد. حزب بعث تصرفات زمینداران بزرگ را گرفت و به کشاورزان روستایی بخشید. بعثی‌ها چندین شرکت تعاونی تأسیس کردند که سودهای بدست آمده را بنابر میزان کار روستاییان بین آنها تقسیم می‌کردند و بقیه را صرف تربیت بی‌تجربه‌ها می‌ساختند. تعهد دولت عراق بر اصلاحات ارضی، خود را در دو برابر شدن هزینه‌های توسعهٔ کشاورزی در سال ۱۳۵۴-۱۳۵۳ (۱۹۷۵-۱۹۷۴) نشان داد. اصلاحات ارضی همچنین باعث پیشرفت استانداردهای زندگی لشکر بزرگ دهقانان و رشد تولید شد.

پیشرفت سریع عراق در دههٔ هفتاد میلادی به بار نشست؛ پیشرفت عراق با آنچنان سرعتی جلو می‌رفت که دو میلیون نفر از دیگر کشورهای عربی و یوگوسلاوی در عراق کار می‌کردند تا نیاز به کارگران در عراق تأمین شود.

حزب بعث نوعی سیستم قضایی غربی در کشور به اجرا گذاشت. با این کار عراق تبدیل به تنها کشور خلیج فارس شد که طبق قوانین سنتی اسلام (شریعت) اداره نمی‌شد. او فعالیت دادگاه‌های مبتنی بر شریعت را به جز برای رسیدگی به دعاوی آسیب‌های شخصی ممنوع اعلام کرد.

کشمکش‌های داخلی ادامهٔ کار پروژه‌های نوسازی را با مشکل مواجه ساخت. جامعهٔ عراق بین گروه‌های زبانی، دینی و قومی تقسیم شده است؛ دولت بعثی عراق تنها از سوی ۲۰ درصد مردم که از طبقهٔ کارگر، کشاورز و خرده‌تاجران سنی مذهب بودند حمایت می‌شد. این روال مانند زمانی بود که حاکمان انگلیسی در این سرزمین حکومت می‌کردند.

شیعیان که اکثریت جمعیت عراق را تشکیل می‌دادند به دلیل سیاست‌های ضددین دولت، عَلم مخافت با آن را برداشته بودند و حزب بعث از تأثیر گرفتن آنها از انقلاب ۱۳۵۷ (۱۹۷۹) ایران واهمه داشت. کردهای شمال عراق (که سنی هستند ولی عرب نیستند) نیز مخالف سیاست‌های عرب‌سازی حزب بعث بودند. در این شرایط بود که رژیم صدام برای حفظ رژیم خود، هستهٔ مرکزی دولت را از خویشاوندان و اهالی قبیلهٔ تکریت انتخاب می‌کرد.

رژیم صدام حسین برای مقابله با خطر فزایندهٔ شیعیان، کردها، کمونیست‌ها و دیگر مخالفان بالقوه‌، دو راه پیش رو داشت. اول اینکه آنها را هم وارد رژیم ساخته و منافع را با آنها تقسیم کند یا اینکه با تدابیر شدید پیشگیرانه مانع از اقدامات آنها شود. ابزار اصلی این هدف، سازمان‌های پلیسی و نظامی بودند. در سال ۱۳۵۳ (۱۹۷۴)، طه یاسین رمضان ریاست ارتش خلق را بر عهده داشت که وظیفه‌اش حفظ امنیت داخلی بود. این گروه به عنوان شاخهٔ نظامی حزب بعث به عنوان وزنه‌ای علیه کودتاهایی بود که توسط نیروهای عادی مسلح انجام می‌شد. در کنار ارتش خلق، سازمان اطلاعات کل عراق (استخبارات) قرار داشت که مشهورترین بازوی سیستم امنیتی دولت بود و از استفاده از هرگونه ترور و شکنجه ابایی نداشت. این سازمان توسط برزان ابراهیم التکریتی که برادر کوچک‌تر و ناتنی صدام بود اداره می‌شد. ناظران خارجی از سال ۱۳۶۱ (۱۹۸۲) به بعد بر این باور بودند که این سازمان در عملیات‌های مختلف، مخالفان صدام حسین در داخل و خارج از کشور را نابود می‌کند.

دستگاه امنیت داخلی رژیم صدام به دلیل ستمکاری‌های بیش از حد، بدنام شده بود. در سال ۱۳۶۱ (۱۹۸۲) عملیاتی تروریستی علیه صدام حسین در شهرک دجیل در ۴۰ کیلومتری شمال بغداد انجام شد. نیروهای امنیتی نیز در پاسخ به این اقدام به شهر حمله کرده و بالغ بر ۱۶۰ نفر از ساکنین را کشته و اعدام کردند که در میان آنها چند کودک نیز وجود داشتند. حدود ۱٬۵۰۰ تن از اهالی شهر به زندان فرستاده شدند تا تحت شکنجه قرار گیرند. جریمهٔ تمامی اهالی هم این بود که ۱٬۰۰۰ کیلومتر مربع از زمین‌های زراعیشان نابود شود؛ تا ده سال بعد هم به کسی اجازهٔ کاشت دوباره داده نشد.

رژیم صدام حسین، میهن‌پرستی عراقی را با این ادعا که عراق نقش تعیین کننده‌ای در تاریخ جهان عرب داشته است تصدیق و تشویق می‌کرد. او به عنوان رئیس‌جمهور، غالباً به دورهٔ عباسیان که در آن بغداد مرکز سیاسی، فرهنگی و اقتصادی جهان عرب بود اشاره می‌کرد. صدام همچنین به دوران پیش از اسلام در عراق اشاره می‌کرد و میانرودان را به عنوان گهوارهٔ تمدن بشری می‌ستود و شخصیت‌هایی چون بخت‌النصر و حمورابی را گرامی می‌داشت. او منابع مالی زیادی را صرف اکتشافات باستان‌شناسی می‌کرد. وی در عمل به دنبال ترکیب پان‌عربیسم و ملی‌گرایی عراقی و ارائهٔ تصویری از یک دنیای عربی متحد، تحت رهبری عراق بود.

تلاش صدام حسین در ارتباطات خود با خارج بر این استوار بود که عراق نقش تعیین‌کننده‌ای در خاورمیانه داشته باشد. عراق در سال ۱۳۵۱ (۱۹۷۲) یک پیمان کمک‌رسانی با شوروی امضا کرد که پس از آن محموله‌های زیادی اسلحه و هزاران مشاور به عراق فرستاده شدند. اما اعدام کمونیست‌های عراقی در سال ۱۳۵۷ (۱۹۷۸) و قرار گرفتن غرب به عنوان طرف تجاری عراق باعث کدورت روابط با شوروی شد. پس از آن نیز غربگرایی عراق روز به روز بیشتر می‌شد تا اینکه جنگ خلیج فارس در سال ۱۳۷۰ (۱۹۹۱) واقع شد.

عراق در سال ۱۳۵۴ (۱۹۷۵) پیمانی با ایران امضا کرد که به موجب آن عراق دست از ادعاهای مرزی خود برداشته و در مقابل ایران هم دست از حمایت کردهای مخالف در عراق بر می‌داشت.

عراق در دههٔ هشتاد میلادی طرح غنی‌سازی اتمی عراق را با کمک فرانسه آغاز کرد. اولین راکتور اتمی عراق اوسیراک نام گرفت. اوسیراک نام خدای مرگ در مصر باستان بود. این راکتور بعدها توسط حملهٔ هوایی اسرائیل نابود شد زیرا اسرائیل بر این باور بود که عراق می‌خواهد از این راکتور برای تولید سلاحهای مبتنی بر مواد اتمی استفاده کند.

پس از اینکه شاه ایران به موجب معاهدهٔ سال ۱۳۵۴ (۱۹۷۵) حمایت خود از کردهای عراقی را سلب کرد، صدام از فرصت استفاده کرده و شکستی سنگین بر آنها وارد ساخت. از آغاز تشکیل عراق به عنوان یک کشور مدرن در سال ۱۲۹۹ (۱۹۲۰) کردها جزو مخالفان دول عراقی بوده و خواستار استقلال شمال عراق بوده‌اند. صدام حسین در سال ۱۳۴۹ (۱۹۷۰) موافقتنامه‌ای با کردها امضا کرد که در آن به رهبران کرد خودمختاری داد، ولی این موافقتنامه به زودی از سوی صدام شکسته شد. نتیجهٔ آن، نبردی بی‌رحمانه بین دولت و گروه‌های کرد بود. در این نبردها حتی روستاهای کردنشین ایران نیز بمباران شدند که این کار باعث تیرگی روابط ایران و عراق گردید.

پس از براندازی رژیم حزب بعث عراق و رهبر حزب صدام حسین، حکومت موقت برقرار شده است. کردها از سال ۱۹۹۱ منطقه خودگردان خود را اداره می‌کنند. رئیس جمهور حکومت موقت عراق جلال طالبانی از چهره‌های مشهور سیاسی عراق و رهبر حزب اتحادیه میهنی کردستان (Yekêtî Nîştmanî Kurdistan) می‌‌باشد.

[ویرایش] جغرافیا

بخش اعظم عراق صحراست اما مناطق مابین دو رود دجله و فرات حاصلخیز است. قسمت‌های شمالی کشور به عمدتاً کوهستانی است و بلندترین قله آن حاجی عمران (هممرز با بلندیهای پیرانشهر ایران) با ارتفاع ۳۶۰۰ متر است. عراق مرز ساحلی کوجکی با خلیج فارس دارد. در مجاورت شط العرب که نزد ایرانیان با اروندرود شناخته شده است، مرداب‌ها قرار داشتند اما بیشتر آنان طی سالهای دهه ۹۰ خشکانیده شدند. آب و هوای کشور (به جز شمال) عمدتاً صحرایی است با زمستان‌های خنک و گاها سرد و تابستانهای خشک و گرم و آفتابی.

مناطق کوهستانی شمال اغلب از زمستانهای سرد با بارش برف و باران برخوردار است که گاهی موجب طغیان رودخانه‌ها می‌شود. شهر بغداد که پایتخت کشور است در مرکز کشور و در ساحل رود دجله قرار دارد. شهرهای بزرگ دیگر اربیل و موصل در شمال و بصره در جنوب هستند.

کشور عراق را گهواره تمدن بشریت دانسته اند.

جُستار وابسته: فهرست شهرهای عراق

[ویرایش] تقسیمات کشوری

کشور عراق به ۱۸ استان (به عربی: المحافظة به کردی: پاریزگه Parêzge) تقسیم می‌شود.

این ۱۸ استان که گروههای زبانی ساکن آنان نیز در زیر مشخص است بدین ترتیب می‌‌باشند:

1. بغداد ؛(عربی)، (کردی)، (آسوری)،
2. صلاح‌الدین؛ (عرب)، (کردی)
3. دیاله؛ (کردی)، (عربی)
4. واسط؛ (عربی)
5. میسان؛ (عربی)
6. بصره؛ (عربی)
7. ذی‌قار؛ (عربی)
8. مثنی؛ (عربی)
9. قادسیه؛ (عربی)
10. بابِل؛ (عربی)
11. کربلا؛ (عربی)
12. نجف؛ (عربی)
13. انبار؛ (عربی)
14. نینوا؛ (عربی)، (کردی)، (آسوری)
15. دهوک؛ (کردی)
16. اربیل؛ (کردی)
17. تأمیم (کرکوک)؛ (کردی)، (عربی)، (ترکمنی)
18. سلیمانیه؛ (کردی)

[ویرایش] منابع

• ویکیپدیاهای عربی و انگلیسی.