ایرج اسکندری
از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.
برادرزاده سلیمان میرزا اسکندری، از گروه 53 نفر و از بنيانگذاران حزب توده ایران.
نماينده دوره چهاردهم مجلس شوراي ملي، وزير هنر و پيشه در کابينه قوام السلطنه و سالها تا (انقلاب ۱۳۵۷) دبير اول حزب توده ايران. بسيار خوش طبع و بذله گو بود. تاريخ باستان ايران را خوب می‌‌شناخت و يکي از خبرگان آثار باستاني ايران بود.
در تهيه و انتشار مجله دنیا، بجز دکتر تقی ارانی، از همان آغاز، ايرج اسکندری با نام مستعار "جمشيد" و بزرگ علوی با نام مستعار "فريدون ناخدا" شرکت فعال داشتند.
ايرج اسکندری در 1286 شمسي متولد شد. شش سال در خارج از کشور تحصيل کرد و چهار سال تمام در زندان رضاشاه بسر برد. ترجمه فارسي "کاپيتال" مارکس شناسنامه دانش و تسلط او به زبان‌های فارسي و فرانسه است. وی نخستین مترجمی است که کتاب سرمایه (کاپیتال) اثر کارل مارکس را به فارسی ترجمه کرده است.
18 ساله بود که مدرسه سياسي را تمام کرد و بعدها در اين رشته تخصص يافت. در1310 از اروپا به ايران بازگشت و با همکاری دکتر تقی ارانی مجله دنیا را تاسيس کرد. مقالات اقتصادی اين مجله را عهده دار شد.
در دوران تحصيل خويش به ترتيب در شش دبستان و دبيرستان و دانشکده ايران و فرانسه تحصيل کرد.
در فرانسه بدون اينکه دکتر اراني را که در آن موقع مقيم آلمان بود ملاقات کرده باشد پايه‌های دوستي خود را با او ريخت و با هم برای مبارزه هم آهنگ شد.
در 1315 به محض آنکه صدرالاشراف وزير دادگستری شد از کار خود در وزارت دادگستری استعفا داد. برای او اين يک پرنسيپ بود که با امثال "صدر الاشراف" همکاری غيرممکن هم نکند. او حقوقداني مسلط به فلسفه و علم اقتصاد بود.
در محاکمه 53 نفر زيرکانه ترين دفاع حقوقي، دفاع ايرج اسکندری از گروهي بود که به جرم مطالعه مارکسيستي بازداشت شده بودند.
زماني که رضا شاه سقوط کرد و درهای زندان به روی زندانيان سياسي وقت باز شد، او در محوطه زير8 زندان همه زندانيان سياسي را به احترام دکتر اراني فراخواند تا بايستند و به ياد او که بزرگ‌ترين قرباني دخمه‌های مخوف زندان رضاخان بود سکوت کنند. آنها با اراني به زندان رفته بودند و بدون اراني آزاد می‌‌شدند. اين اولين مراسم ياد بود دکتراراني بود، که بعدها هر سال برگزار شد.
پس از آزادی در تاسيس حزب توده ايران شرکت موثر داشت. در سال دوم آزادی خود از زندان امتياز روزنامه "رهبر" را گرفت و برای سال ها، همين روزنامه که مديريت آن با ايرج اسکندری بود مشهورترين و پر تيراژ ترين ارگان حزبي در خاورميانه بود.
در نخستين کنگره حزبي عضويت او در کميته مرکزی تثبيت و عضو هيات سه نفره دبيران سياسي حزب توده ايران شد.
در دوره چهاردهم مجلس شورای ملي از شهرستان ساری به نمايندگي مردم انتخاب شد و در همين مجلس معروف ترين نطق‌های پيش از دستور و پيشنهادهای قانوني متعلق به ايرج اسکندری بود.
ایرج اسکندری در 10 اردیبهشت 1372 در شهر لایپزیک درگذشت
