درشت‌ملکول

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.

در متن این مقاله یا بخش از هیچ منبعی نام برده نشده‌است. شما می‌توانید با افزودن منابع بر طبق شیوه‌نامهٔ ارجاع به منابع، به ویکی‌پدیا کمک کنید.

درشت‏مولکول یا ماکرومولکول (به انگلیسی: Macromolecule) در دانش شیمی به طور کلّی به مولکول‏هایی گفته می‏شود که از نظر تعداد اتم‏های تشکیل‏دهنده، جرم مولکولی (و جرم مولکولی نسبی) و وزن مولکولی دارای مقادیر بالایی باشند. در مقابل، دیگر ملکول‏ها را با نام ریزمولکول می‏شناسند، هر چند این اصطلاح زیاد کاربرد ندارد.

در تعاریف هیچ مقدار مشخّص و همگانی برای سه ویژگی بالا تعیین نشده‌است و اطلاق واژه‏ی درشت‏مولکول به یک مولکول خاص بیشتر به صورت عرفی و قراردادی است؛ به این معنی که ممکن است مولکول خاصّی را درشت‏مولکول بدانند در حالی که مولکول دیگری را (از خانواده‏ای متفاوت) علی‏رغم بزرگ‏تر یا سنگین‏تر بودنش؛ درشت‏مولکول به حساب نیاورند. با وجود این برای برخی از خانواده‏های مواد شیمیایی مرزهایی قراردادی به منظور جداسازی ریزمولکول‏ها و درشت‏مولکول‏ها تعیین شده‌است برای نمونه اگر چندین اسید آمینه به یکدیگر متّصل شوند، ایجاد یک الیگوپپتید می‏نمایند. اگر تعداد اسید آمینه‏ها زیاد شود ترکیب یک پلی‏پپتید خواهد بود امّا اگر وزن مولکولی بیش از۱۰٬۰۰۰ شود ترکیب را پروتئین می‏نامند. (با این وجود پلی‏پپتید و پروتئین در بیشتر موارد به جای هم به کار می‏روند.)

[ویرایش] ساختار

به طور کلّی دو ویژگی را برای درشت‏مولکول‏ها می‏توان برشمرد. نخست جرم (مولکولی یا مولکولی نسبی) و وزن آن‏هاست که عموماً بدون ذکر میزان معیّنی، باید زیاد باشد. دومین ویژگی تعداد اتم‏های تشکیل دهنده‏ی آن‏هاست که می‏بایست به طور قابل توجّهی بالا باشد. تعداد بالای اتم‏ها در درشت‏مولکول‏ها به دو صورت فراهم می‏گردد:

در گروهی از درشت‏مولکول‏ها که با عنوان چندزیرواحدی، بسپار یا پلیمر^[۱]^* شناخته می‏شوند، ابتدا تعداد کمی از اتم‏ها با پیوند با یکدیگر ریزمولکولی را ایجاد می‏کنند که هویتی مخصوص به خود را دارد. در گام بعدی این ریزمولکول به عنوان زیرواحد، تک‌واحد یا تک‏پار ^[۲]^* تشکیل‏دهندهٔ درشت‏مولکول ، به دیگر ریزمولکول‏هایی از خانواده‏ی خودش اتصال یافته و مولکولی به مراتب بزگ‏تر از هرکدام از زیرواحدها را به وجود می‏آورد که همان درشت‏مولکول است. زیرواحدهای یک درشت‏مولکول از این دست (که از یک خانواده‏اند) می‏توانند از لحاظ شیمیایی یکسان باشند و یا این‏که تنها دارای شباهت (اساسی) باشند. از این دسته می‏توان به پروتئین‏ها و دی‌ان‌ای اشاره کرد که به ترتیب زیر واحدهای آنها عبارتند از انواع اسیدهای آمینه و دی‏اکسی نوکلئوتیدها.
گروه دیگر درشت‏مولکول‏ها آن‏هایی هستند که نمی‏توان در آنها بخش‏هایی را به عنوان تکپار یافت که با تکرارشان درشت‏مولکول را به وجود آورده باشند. ساختار مولکولی این دسته از ترکیبات دارای بخش‏هایی است که هر یک خارج از مولکول مورد نظر، یک ریزمولکول به حساب می‏آیند و دارای هویت مجزّایی هستند امّا برای ایجاد درشت‏مولکول با ریزمولکول‏هایی پیوند دارند که هریک متعلّق به خانواده‏ای متفاوت از ترکیبات شیمیایی است. از این گروه می‏توان لیپیدها را نام برد.

[ویرایش] انواع زیستی

درشت‏مولکول زیستی ^[۳]^* درشت‏مولکولی است که توسّط زیاگان ساخته می‏شود. این مواد جزئی از زیست‏مولکول‏ها هستند.

دست‏کم سه خانواده از زیست‏مولکول‏ها، درشت‏مولکول زیستی محسوب می‏شوند که عبارتند از پروتئین‏ها، اسیدهای نوکلئیک و پلی‏ساکاریدها . برخی از منابع لیپیدها را نیز در زمرهٔ درشت‏مولکول‏ها می‏دانند.

[ویرایش] انواع غیرزیستی

هر درشت‏مولکولی که جزء انواع گفته شده نباشد، غیرزیستی به حساب می‏آید. این مواد ترکیبات آلی هستند که برای انواع کاربردها (صنعتی، درمانی، پژوهشی و ...) در کارخانجات یا آزمایشگاه‏ها ساخته می‏شوند، مانند بسپارهای آلکن‏ها: پلی‏اتیلن.

به طور کلّی ساخت درشت‏مولکول غیرزیستی از لحاظ شیمیایی بسیار ساده‏تر از ساخت درشت‏مولکول زیستی در آزمایشگاه است.