دست‌نوشته‌های اقتصادی فلسفی ۱۸۴۴

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.

این مقاله به تمیزکاری نیاز دارد. لطفاً آن را تا جایی که ممکن است از نظر املا، انشا، چیدمان و درستی بهتر کنید. سپس این الگو را از بالای مقاله حذف کنید. محتویات این مقاله ممکن است غیرقابل اعتماد و نادرست یا جانبدارانه باشد یا قوانین حقوق پدیدآورندگان را نقض کرده باشد.

درباره این کتاب

دستنوشته های اقتصادی و فلسفی 1844 هنگامی که مارکس کمی بیش از بیست و پنج سال داشت به رشته تحریر در آمده است؛ لیکن انتشار آنها نزدیک به یک قرن پس از تحریر، یعنی در سال 1932 به وقوع پیوسته است. آنچه اکنون به دست ما رسیده است، حاوی دستنوشته هایی است که بعضا ناتمام مانده اند و یا قسمتهایی از آنها به دلیل پارگی اوراق از دست رفته است. شاید مهمترین ویژگی و وجه تمایز این مقالات را در نگاه انسانی-فلسفی مارکس به مقولات اجتماعی بتوان بیان نمود. آنچه بیش از همه موجب شهرت دستنوشته های اقتصادی و فلسفی شده است، مقاله «کار بیگانه شده» است که به مفهوم از خودبیگانگی در جامعه سرمایه داری می پردازد. مفهومی که در دیگر آثار بعدی مارکس تنها اشاراتی نظیر بت وارگی کالاها و ... موجود است و لوکاچ جوان بدون اطلاع از وجود چنین اندیشه هایی از خودبیگانگی را تحت عنوان شی وارگی بسط و تفصیل داد. از سوی دیگر دستنوشته ها به دلیل رویکرد فلسفی خود به مقوله انسان و اجتماع، با دیدگاه غالب مارکسیسم پوزیتویستی تفاوت داشت، لذا مورد اقبال مارکسیسم رسمی شوروی قرار نگرفت و بدان صرفا به عنوان مستنداتی از دوره جوانی مارکس نگاه شد.

مزد کار

مقاله «مزد کار» با این جمله شروع می شود: «مبارزه آشتی ناپذیر میان سرمایه دار و کارگر، مزد را تعیین می کند». مارکس در این مقاله به بررسی تعیین مزد کار و تغییراتی که در آن صورت می پذیرد می پردازد. او در این مقاله استدلال می آورد که گرایش قیمت بازار به قیمت طبیعی بیش از هر کس دیگر ، کارگر را دچار زیان و خسران می کند ، چرا که نوسانات ناگهانی در قیمت بازار تاثیر کمتری بر اجاره بهای زمین دارند تا آن بخش از قیمت که از سود و مزد تشکیل یافته است(مارکس، 1382: 56). همچنین مارکس در این مقاله سه وضعیت عمده را در جامعه در نظر گرفته، وضعیت کارگران را در آنها مورد بررسی قرار می دهد:

1. هنگامی که ثروت جامعه در سراشیب سقوط قرار می گیرد، که در این صورت کارگران بیش از همه دچار سختی می شوند.

2. وقتی ثروت جامعه در حال افزایش است که در اینجا نیز مارکس استدلال می کند که کارگران در چنین جامعه ای نیز نهایتا دچار سختی و رنج بیشتری می شوند.

3. در کشوری که به ثروتی سرشار دست یافته است. در این جامعه هم دستمزد کار و هم سود سهام احتمالا بسیار اندک است و دستمزدها نهایتا بدان حد می رسد که به زحمت کفاف معاش تعدادی از کارگران را می دهد.

مارکس معتقد است «تقسیم کار، قدرت تولیدی کار را بالا می برد و ثروت و رفاه جامعه را افزایش می دهد، اما کارگر را تهیدست می کند و او را تا سطح یک ماشین تقلیل می دهد»(همان: 62). مقاله مزد کار با نقل قول های طولانی از شولتز درجواب دو پرسش زیر پایان می یابد: 1. در تکامل نوع بشر، مفهوم تقلیل بخش بزرگی از انسان ها به کار انتزاعی چیست؟ 2. خطای اصلاح طلبانی که می خواهند سطح دستمزدها را بالا ببرند و بدین طریق وضعیت طبقه کارگر را بهبود ببخشند در کجاست؟

سود سرمایه

مقاله سود سرمایه از چهار موضوع اصلی تشکیل می شود که مارکس به ترتیب به آنها می پردازد. بند اول با عنوان سرمایه آغاز می شود و به این پرسش پاسخ می گوید که شالوده سرمایه چیست؟ این بخش عمدتا از نقل قولهایی طولانی از « سه» استفاده می کند. بند دوم مقاله به سود یا نفع سرمایه می پردازد که به عقیده مارکس با دستمزد کار متفاوت است. در بند بعد، سلطه سرمایه بر کار و انگیزه های سرمایه دار و در بخش نهایی مقاله انباشت سرمایه و رقابت میان سرمایه داران مورد بررسی قرار می گیرد. مارکس در این مقاله سرمایه را به طور کلی ناشی از انباشت می داند و همانند مقاله پیشین مملو از نقل قولهای بلند از اقتصاددانان کلاسیک نظیر شولتز و سه است.

اجاره بهای زمین

سومین مقاله اقتصادی مارکس به اجاره بهای زمین می پردازد و با این نقل قول از سه آغاز می گردد که: « منشا حق تملک ملاکین، راهزنی است»(همان: 101). مارکس در این مقاله این ایده را که منافع مالکان زمین با منافع جامعه یکسان است، مورد نقد قرار می دهد و استدلال می کند که « منافع مالک زمین همان قدر با منافع کارگران کشاورزی متضاد است که منافع کارخانه دار با کارگرانش»(همان: 111). کار بیگانه شده مهمترین و معروف ترین مقاله کتاب، «کار بیگانه شده» است. برخی از گزاره ها و نظریات کلیدی مارکس در این مقاله عبارتند از:

• کارگر فقط کالا تولید نمی‌کند، بلکه خود و کارگر را نیز به عنوان کالا تولید می‌کند(همان: 125).

• محصول کار در مقابل کار به عنوان چیزی بیگانه و قدرتی مستقل از تولید کننده قد علم می کند ... این محصول عینیت یافتن کار است(همان).

• رابطه کارگر با محصول کار خویش، رابطه با شی بیگانه است ... هر چه کارگر از خود بیشتر در کار مایه بگذارد، جهان بیگانه اشیائی که می آفریند بر خودش و ضد خودش قدرتمند تر می گردد و زندگی درونی اش تهی تر می شود و اشیای کمتری از آن او می شوند(همان: 126).

• چهار جنبه از خود بیگانگی عبارتند از:

1. رابطه کارگر با محصول کار

2. رابطه کارگر با فعالیت خویش

3. بیگانه سازی نوع انسان از آدمی، یعنی تغییر زندگی نوعی به سمت وسیله ای جهت زندگی فردی و

4. بیگانه سازی انسان از دیگران

تز مارکس در این مقاله آن است که دستمزد پیامد مستقیم کار بیگانه شده است و کار بیگانه شده علت اصلی مالکیت خصوصی است(همان: 139) و البته هر آنچه برای کارگر به صورت فعالیتی بیگانه پدیدار می گردد، برای غیر کارگر به صورت وضعیت بیگانگی نمودار می شود(همان: 141). این دستنوشته به صورت ناتمام قطع می شود.

مقالات دیگر

برابرنهاد سرمایه و کار نیز از جمله مقالات اقتصادی مارکس است که به رابطه دستمزد و میزان آن برای بازتولید نیروی کارگر و روند پیروزی سرمایه دار بر مالک زمین و مقولات اقتصادی مرتبط می پردازد. در مقاله کوتاه «مالکیت خصوصی و کار»، مارکس این تز را مطرح می کند که با آمیخته شدن مالکیت خصوصی در وجود آدمی و تشخیص اینکه آدمی خود ذات مالکیت خصوصی است، ثروت به عنوان چیزهای خارج از آدمی و مستقل از او نگهداری می گردد. وی همچنین این ایده را بیان می دارد که نظام کارخانه ای ذات کامل صنعت است و سرمایه صنعتی شکل عینی و کاملا توسعه یافته مالکیت خصوصی است. مارکس در مقاله «مالکیت خصوصی و کمونیسم» به بیان ویژگیهای کمونیسم، به عنوان فرارفتن ایجابی از مالکیت خصوصی، یعنی از خودبیگانگی آدمی و در نتیجه تملک واقعی ذات انسانی توسط آدمی و برای خود آدمی(همان: 169) می پردازد. او در این مقاله این ایده مهم را عنوان می کند که « اساسا باید این فرض مسلم را کنار بگذاریم که جامعه به عنوان یک انتزاع در مقابل فرد قرار دارد. فرد موجودی اجتماعی است.» مقاله کوتاه «در معنای نیازهای انسانی» به سوء استفاده سرمایه داری از نیازهای انسانی در تولید کالا پرداخته و نظری را که معتقد است اسراف کاری بی لجام و مصرف بی حاصل و دائمی، شرط کار دیگران و در نتیجه وسیله معاش آنهاست، توهمی شنیع می داند. مقاله قدرت پول در جامعه بورژوایی، کوتاه و در حد یک قطعه است که در رابطه با قدرت پول، فراتر از یک میانجی مبادله در جامعه سرمایه داری می پردازد. و اما آخرین مقاله کتاب، با عنوان «نقد دیالکتیک و فلسفه هگل در کل» است که مقاله ای فلسفی است. مارکس در این مقاله به بررسی و نقد انتقادات وارد شده بر هگل پرداخته، برای این منظور فلسفه هگل و به ویژه پدیدار شناسی او را که به عقیده مارکس سرمنشا و راز فلسفه هگلی است، معرفی می کند.

مرجع

مارکس، کارل، 1382، دستنوشته های اقتصادی و فلسفی 1844، ترجمه حسن مرتضوی، تهران، نشر آگه