ویکی‌پدیا:دستور خط

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.

این صفحه یکی از شیوه‌نامه‌های ویکی‌پدیا است و جزو رهنمودهای ویکی‌پدیا شمرده می‌شود. مفاد و توصیه‌های این صفحه نمایانگر آن دسته از استانداردهای مقاله‌نویسی/ویرایش است که بسیاری از ویراستاران با اصول بنیادی آنها موافقند. با وجود اینکه پیروی از مفاد این صفحه توصیه می‌شود، این مفاد جزو سیاست‌ها نیست. در ویرایش و به‌روزرسانی این صفحه جسور باشید، ولی لطفاً پیش از انجام تغییرات عمده از صفحهٔ بحث برای مطرح کردن آن تغییرات و نظرخواهی در مورد آنها استفاده کنید.

این دستور خط مقتبس از (و منطبق با) چاپ چهارم دستور خط فرهنگستان فارسی‌است و در واقع خلاصه‌ای از آن محسوب می‌شود. اختلاف چاپ چهارم با چاپهای پیشین جزئی‌است و مهمترین مورد اختلاف در نوشتن های جمع است.

فهرست مندرجات ۱ واژه‌های مرکب و چندجزئی ۱.۱ نامهای چندجزئی عربی ۱.۲ مصدرها و فعلهای مرکب ۱.۳ پیشوند و پسوند ۲ فعلهای کمکی از مصدر بودن ۲.۱ است ۲.۲ ام ای ایم اید ۲.۳ اند ۲.۴ جدول کمکی برای رجوع سریع

[ویرایش] واژه‌های مرکب و چندجزئی

[ویرایش] نامهای چندجزئی عربی

برای اسامی چندجزئی عربی از فاصله مجازی استفاده می‌شود. برای نمونه:

درست	نادرست
فضل‌الله	فضل الله
نورالدین	نور الدین
آیت‌الله	آیت الله

توجه شود که بنا به رسم اگر دو حرف قابلیت چسبیدن به هم ندارند دیگر از فاصلهٔ مجازی استفاده نمی‌شود. یعنی مثلاً برای نوشتن نورالدین بین ر و ا فاصلهٔ مجازی گذاشته نمی‌شود.

[ویرایش] مصدرها و فعلهای مرکب

مصدرها، حاصل‌مصدرها، اسم‌مصدرها و صفتهای فاعلی مرکب با فاصلهٔ مجازی و فعلهای مرکب با فاصله معمولی نوشته می‌شوند.

1. نمونهٔ یک:
   • دست‌یافتن مصدر است.
   • فلانی به فلان چیز دست یافت.
2. نمونهٔ دو:
   • اسلحه‌سازی پیشهٔ دشواری است.
   • او برای جنگ با دشمن اسلحه ساخت.
3. نمونهٔ سه:
   • فلانی دیوارخراب‌کن است.
   • فلانی دیوار را خراب کرد.

[ویرایش] پیشوند و پسوند

پیشوند معمولاً با فاصله مجازی نوشته می‌شود. مگر اینکه معنی کلمهٔ جدید بسیط گونه باشد. برای نمونه:

• او با من همسایه‌ است. یعنی در جوار خانهٔ من زندگی می‌کند.
• او با من هم‌سایه است. یعنی فرضاً به خاطر جهت تابش نور سایهٔ او با من یکی‌است.

پسوند معمولاً چسبیده نوشته می‌شود.

• استثنا:
  •  :تر و ترین: این‌دو با فاصله مجازی نوشته می‌شوند. مثال: «این جالب‌ترین کار ممکن است!»
  • اگر حرف آخر واژه های ناملفوظ یا هم‌مخرج با حرف اول پسوند باشد با فاصله مجازی نوشته می‌شود. نمونه: علاقه‌مند و کلام‌مند.
• علامت جمع ها هم به صورت بی‌فاصله و هم با فاصلهٔ مجازی به کلمهٔ جمع‌شونده می‌چسبد و هر دو صورت صحیح است: (کتابها و کتاب‌ها) در چند مورد خاص حتماً با فاصلهٔ مجازی نوشته می‌شود. از این رو اگر همواره با فاصلهٔ مجازی نوشته شود مشکلی پیش نمی‌آید. در هیچ موردی ها با فاصلهٔ معمولی نوشته نمی‌شود: (کتاب ها) مواردی که حتماً از فاصلهٔ‌ مجازی استفاده می‌شود از قرار زیرند:
  1. بعد از های ناملفوظ: خانه‌ها
  2. بعد از های ملفوظ که به حرف قبل بچسبد: تشبیه‌ها
  3. بعد از ط یا ظ: استنباط‌ها
  4. کلمه پردندانه باشد. (بیش از سه دندانه)
  5. نشان دادن صورت مفرد کلمه
  6. کلمه‌های خارجی نامأنوس
  7. جمع بستن اسم خاص

[ویرایش] فعلهای کمکی از مصدر بودن

در زیر قاعده و استثنائات مربوط به هر یک از افعال کمکی آورده شده‌است. در پایان نیز جدولی برای رجوع سریع تنظیم شده‌است. خانهٔ جدول مربوط به هر یک از استثنائات پس از ذکر آن و به صورت (سطر، ستون) آورده شده‌است.

[ویرایش] است

است همواره به صورت است (با الف آغازین) و جدا از کلمه (با فاصله) نوشته می‌شود، جز در موارد زیر که با فاصله مجازی نوشته می‌شود:

1. کلمات مختوم به ی: «تیزپی‌است». و «کاری‌است». در هر دو حالت با صامت میانجی ی خوانده می‌شوند: Tizpeyast. kaariyast.‏ (۳، ۳)
2. کلمات مختوم به های ناملفوظ: «خسته‌است» (۲، ۳)
   • بدون الف و چسبیده برای حالاتی که به خاطر صدادار بودن حرف آخر با است ادغام می‌شود. مثل «داناست» و «دانشجوست» و «توست». (۴، ۳) (۵، ۳)

[ویرایش] ام ای ایم اید

ام ای ایم اید همواره بدون الف آغازین و چسبیده به کلمه‌اند. جز در موارد زیر:

• با فاصله‌مجازی و الف آغازین
  • کلمات مختوم به ی: تیزپی‌ام. کاری‌اید. (۳، ۱) (۳، ۲) (۳، ۴) (۳، ۵)
  • کلمات مختوم به مصوت کوتاه (های ناملفوظ و و با صدای ُ مثل تو): خسته‌ام. خسته‌اید: توام. تو‌اید. در مورد خاص توای، تویی هم صحیح است. (۵، ۱) (۵، ۲) (۵، ۴) (۵، ۵)
• با صامت میانجی ی نوشته می‌شوند:
  • در کلمات مختوم به مصوت بلند آ و او. دانشجویم، دانایم. دانشجویید. (۴، ۱) (۴، ۲) (۴، ۴) (۴، ۵)

[ویرایش] اند

اند همواره با الف آغازین و نیم‌فاصله نوشته می‌شود: (پاک‌اند، خسته‌اند) جز در موارد زیر:

• بدون الف:
  • کلمات مختوم به حرفی که به حرف بعدی نمی‌چسبد: خشنودند. (۶، ۶)
  • با صامت میانجی ی و بدون الف:
    • کلمات مختوم به مصوت بلند آ و او. دانشجویند. دانایند. (۴، ۶)

[ویرایش] جدول کمکی برای رجوع سریع

*	۱	۲	۳	۴	۵	۶
۱	مخلصم	مخلصی	مخلص است	مخلصیم	مخلصید	مخلص‌اند
۲	رفته‌ام	رفته‌ای	رفته‌است	رفته‌ایم	رفته‌اید	رفته‌اند
۳	تیزپی‌ام	تیزپی‌ای	تیزپی‌است	تیزپی‌ایم	تیزپی‌اید	تیزپی‌اند
۴	بینایم	بینایی	بیناست	بیناییم	بینایید	بینایند
۵	تو‌ام	تو‌ای (تویی)	توست	توایم	تواید	تواَند
۶	شادم	شادی	‌شاد است	شادید	شادیم	شادند.