سارویه
از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.
سارویه یا کهن دژ نام بنایی بسیار کهن در اصفهان است که در کنار پل شهرستان و در ساحل زاینده رود قرار دارد. این بنا کتابخانه بزرگی بوده است که در آن کتابهای زیادی نگهداری می‌شده است. سارویه در حمله اعراب ویران گردید و اکنون تنها بقایای آن باقی است.
برخی بنای آن را به تهمورس سومین شاه از سلسلهٔ پیشدادیان نسبت داده‌اند، از جمله صاحب نسب‌نامه که در ابتدای حکومت سلجوقیان می‌زیسته و رساله‌ای در انساب ملوک پارس نوشته است، در این مورد،می‌گوید:
" تهمورس ابتدا دو بنا و آبادی در این محل نزدیک به یکدیگر طرح کرده و بساخت و نام یکی را سارویه و دیگری را مهرین نهاد و به مرور زمان جمعیت و آبادی آن‌جا زیاد شده به یکدیگر پیوست و شهری معتبر گردید ".
برخی از تاریخنگاران نیز ساخت آن را به گشتاسپ یکی از شاهان پارس نسبت می‌‌دهند. بر اساس این نوشته ها، گشتاسپ به وزیر خود جاماسپ که فرد فرزانه و دانشمندی بوده است دستور میدهد که برای حفظ کتابهای موجود کتابخانه‌ای بنا کند که بسیار استوار باشد.
محمدبن اسحاق ندیم مشهور به ابن ندیم، مؤلف كتاب معروف الفهرست درباره كهن دژ اطلاعاتی ارزشمند به دست میدهد: ایرانیها پس از این كه بهترین وسیله را برای ثبت و ضبط و نوشتن و نگهداری دانش بدست آوردند برای یافتن بهترین جا و مكان جهت بنیاد كتابخانه و خزانه كتاب به جست‌وجو پرداختند، جائی كه از زمینلرزه بر كنار و گل آن چسبندگی داشته باشد تا برای ساختمانهای محكم و پابرجا مناسب باشد. پس از كنجكاوی بسیار سرانجام شهرستانی كه همه این محسنات را داشت یافتند و آن شهر اصفهان بود. در آن جا هم پس از كاوش نقاط مختلف شهر، روستای جی را بهترین جا و مكان یافتند. در جی، «كهن دژ» را برگزیدند و در آن جا عمارتی رفیع بنیاد نهادند و آن را «سارویه» نامیدند. مردم از پی بنا به سازنده و پایه‌گذار آن پی بردند زیرا در سالهای گذشته گوشه‌ای از ساختمان سارویه ویران گردید و در آن سُغی دالانی نمایان شد كه با گِل سفت ساروج ساخته شده بود و در آن كتابهای زیادی از نوشته پیشینیان نهاده بودند كه بر پوستِ درخت خدنگ نوشته بودند در دانشهای گوناگون. تعدادی از این كتابها به دست كسی رسید كه در خواندن آنها دانا و توانا بود. در آنها نوشته‌ای از برخی شاهان ایران یافتند كه چنین بود: «به تهمورس شاه كه دوستدار دانش و دانش‌پژوهان بود خبر دادند كه در اثر یك حادثه آسمانی كه در مغرب به ظهور خواهد پیوست، به علت ریزش بارانهای پی در پی، جهانی را آب فرا خواهد گرفت. زمان وقوع آن با گذشتن ۲۳۱ سال و ۳۰۰ روز از آغاز پادشاهی سلسله وی خواهد بود». منجمان تهمورس شاه را بر آن داشتند كه برای پرهیز از زیان و خسارات حاصل از آن توفان چاره‌ای اندیشد و گفتند زیان و خسران آن باران و توفان تا انتهای مشرق كشیده خواهد شد. تهمورس شاه، مهندسان را فرمان داد در سراسر ایرانشهر كاوش كنند و جویا شوند جائی را كه از هر نظر برتری داشته باشد، برای ساختمان بنائی به منظور حفظ آثارِ دانشِ برگزیدگان، برگزینند. وی كتابها را در سارویه اصفهان قرار داد.
حمزه اصفهانی در كتاب سنی الملوك الارض و الانبیاء درباره سارویه اطلاعاتی چنین میدهد: «در سال ۳۵۰ هجری قمری قسمتی از بنای اندرونی جی سارویه ویران شد و اتاقی در آن پدید گشت كه در آن اتاق ۵۰ عدل كتاب وجود داشت. این كتابها را روی پوست نوشته بودند و خط آن از خطوطی بود كه تا آن تاریخ مردم چنین خطی ندیده بودند».
[ویرایش] جستارهای وابسته
[ویرایش] منابع
- هنرفر، لطف الله،آشنایی با شهر تاریخی اصفهاناصفهان،انتشارات گلها،۱۳۷۲ ،برگ۵۱،۵۲ .
