شاهچراغ
از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.
شاهچراغ نام آرامگاه معروفی است در شهر شیراز در جنوب ایران.
آرامگاه مربوطه محل خاکسپاری میرسیداحمد معروف به شاهچراغ پسر امام موسی کاظم، از امامان شیعی است و ازاینرو زیارتگاه بسیاری از شیعیان گشته است. این آرامگاه در کنار میدانی به نام احمدی قرار دارد. آرامگاه سیدمیرمحمد برادر سیدمیراحمد نیز در نزدیکی شاهچراغ است.[1]
فهرست مندرجات |
[ویرایش] پیشینه
احمد بن موسی شاهچراغ پسر ارشد امام موسی کاظم و برادر امام رضا در راه پیوستن به برادر خود به سوی خراسان سفر نمود ولی در راه توسط افراد مأمون خلیفه عباسی در شهر شیراز کشته شد.
این بنا در دوره اتابکان فارس در سده ششم هجری قمری ساخته شده است و گنبد و بارگاه آن دارای کاشیکاری‌های زیبایی است.[2]
[ویرایش] مشخصات ساختمان
درون حرم را با به كار بردن آينه هاي ريز رنگين، به سبكي هنرمندانه، آينه كاري كرده و انواع خط هاي زيباي فارسي و عربي، تزيين كننده نماي اطراف آينه‌ها و كاشي‌ها است.
بناي حرم، مشتمل بر ايواني در جلو و حرمي گسترده در پشت ايوان است كه در چهار جانب حرم، چهار شاه نشين قرار گرفته و مسجدي نيز در پشت حرم (سمت غرب) ساخته شده است. ضريح آن در شاه نشين زير گنبد قرار دارد و از نقره ساخته شده است.
حياط شاه چراغ داراي دو در اصلي ورودي است كه در سمت جنوب و شمال حرم از زير دو سر در بزرگ كاشي كاري شده گذشته و وارد حياط وسيع حرم می‌‌شويم. در ميان حياط، حوض بزرگ فواره داري ساخته شده و در اطراف حوض درختكاري شده است. حرم شاهچراغ در سمت غرب حياط و حرم سيد مير محمد- برادر شاه چراغ - در سمت شمال شرقي حياط قرار دارد.
غير از دو در اصلي، دو در فرعي ديگر نيز وجود دارد كه يكي به بازار حاجي و ديگر به مسجد جامع عتيق می‌‌رود درگاه مانندي نيز از ضلع شمال حياط وارد بازار شاه چراغ می‌‌شود.
در دور تا دور حياط، اتاق هايي دو طبقه ساخته شده كه در پيشاني و جرزهاي جلو آنها كاشي كاري شده است. ستون هاي آهني ايوان حرم به وسيله چوب هاي نفيس پوشش داده شده و در سقف مسطح آن نيز چوب منبت كاري شده به كار رفته است. امكانات وسيعي مثل پاسگاه انتظامي، دفتر پست و مخابرات، كتابخانه و موزه در اين حياط وسيع براي رفاه مردم ايجاد شده است.
[ویرایش] تاريخچه آرامگاه احمدبن موسي
در سال ۷۴۵ (ه.ق) مادر شاه شيخ ابواسحاق اينجو پادشاه فارس، ملكه تاشي خاتون اقدامات نيكويي بر بارگاه آن حضرت انجام داد. اين بانوي نيكوكار، اقدام به بهسازي بارگاه كرد و در عرض ۵ سال از سال ۷۴۵ تا ۷۵۰ (ه.ق) آرامگاهي وسيع و گنبدي بلند بر آن ساخت. همچنين در جنب آرامگاه، مدرسه اي وسيع بنا كرد. او همچنين تعداد زيادي از مغازه هاي بازار نزديك حرم و ملك ميمند فارس را وقف بر اين آستان مقدس كرد.
ابن بطوطه جهانگرد مراكشي كه در سال ۷۴۸ (ه.ق) براي بار دوم به شيراز سفر كرده، در سفرنامه خود درباره اقدامات ملكه تاشي خاتون و توصيف آرامگاه، چنين نوشته است:
اين آرامگاه در نظر شيرازي‌ها احترام تمام دارد و مردم براي تبرك و توسل به زيارتش می‌‌روند. تاشي خاتون، مادر شاه ابواسحاق، در جوار اين بقعه بزرگ، مدرسه و زاويه اي ساخته است كه در آن به اطعام مسافران می‌‌پردازند و عده اي از قاريان پيوسته بر سر تربت امام زاده، قرآن می‌‌خوانند شب هاي دوشنبه، خاتون به زيارت آرامگاه می‌‌آيد و در آن شب قضات و فقها و سادات شيراز نيز حاضر می‌‌شوند. اين جمعيت در بقعه جمه می‌‌شوند و با آهنگ خوش به قرائت قرآن مشغول می‌‌شوند. خوراك و ميوه به مردم داده م يشود و پس از صرف طعام، واعظ، بالاي منبر می‌‌رود و تمام اين كارها در بين نماز عصر و شام انجام می‌‌گيرد.
خاتون در غرفه مشبكي كه مشرف به مسجد است، می‌‌نشيند. در آخر هم (به احترام اين بقعه) همانند سراي پادشاهان طبل و شيپور و بوق می‌‌نوازند.
در سال ۹۱۲ (ه.ق) به دستور شاه اسماعيل صفوي، بهسازي گسترده اي بر آرامگاه انجام گرفت. ۸۵ سال بعد بر اثر زلزله سال ۹۹۷ (ه.ق)، نيمي از گنبد آرامگاه ويران شد كه دوباره در سال هاي بعد بازسازي گرديد.
در سال ۱۱۴۲ (ه.ق) نادرشاه افشار بهسازي گسترده اي بر اين آرامگاه انجام داد و به دستور او قنديل بزرگي در زير سقف و گنبد آويزان كردند. نادرشاه پيش از گرفتن شيراز و غلبه بر افغان ها، پيمان بسته بود كه اگر در جنگ پيروز شود، بهسازي شايسته اي بر اين بقعه انجام دهد. بنابراين پس از پيروزي بر افغان‌ها و تسلط شيراز، ۱۵۰۰ تومان پول آن زمان را صرف بهسازي شاه چراغ كرد و قنديل او ۷۲۰ مثقال وزن داشته كه از طلاي ناب و زنجير نقره اي ساخته بوده اند. اين قنديل تا سال ۱۲۳۹ (ه.ق) همچنان آويزان بود.
در زلزله سال ۱۲۳۹ (ه.ق) شيراز با خاك يكسان شد و اين آرامگاه نيز به كلي مخروبه گرديد، نويسنده تذكره دلگشا كه خود شاهد اين زلزله بوده است چنين می‌‌نويسد:
گنبد بقعه (شاه چراغ) كه از غايت ارتفاع، آفتاب جهان تاب هر روز در نيم روز خود را در سايه آن كشيدي به يك دفعه چنان بر زمين خورد كه زمين شكافته و در اعماق خاك فرو رفت... و آن عمارات عالي ... تو گويي هميشه ويران بوده ... .
پس از زلزله، قنديل اهدايي نادرشاه را فروختند و صرف بازسازي آرامگاه كردند.
در سال ۱۲۴۳ (ه.ق) به دستور فتحعلي شاه قاجار، حسينعلي ميرزا فرمانفرما، پي گير شد تا كف بقعه را يك متر از سطح زمين بلندتر بسازد. اين كار صورت گرفت و به جاي استفاده از سنگ و ساروج، آن را از سنگ و آجر و گچ بنا كردند و در آخر ضريحي نقره اي بر گور نصب كردند. در سال ۱۲۶۹ (ه.ق) بر اثر زلزله، گنبد آرامگاه شكست و فرو ريخت. در همان سال محمدناصر ظهيرالدوله آن را نوسازي كرد.
در سال ۱۲۸۹ (ه.ق) مسعود ميرزا ظل السلطان دري نقره اي بر ورودي حرم نصب كرد و در سال ۱۲۹۲ (ه.ق) شاهزاده ظل السلطان، ساعت زنگ دار بزرگي بر برج جنوبي بقعه نصب كرد.
در سال ۱۳۰۶ (ه.ق) آينه كاري مفصلي بر ديوارهاي داخل حرم انجام گرفت.
در سال ۱۳۳۶ خورشيدي، آخرين گنبد قديمي آرامگاه برچيده شد و اولين گنبد با بتون آرمه اي توسط انجمن آثار ملي و اداره باستان شناسي فارس ساخته شد.
در سال ۱۳۶۰ خورشيدي با حكمي از سوی خمينی سيد محمد مهدي دستغيب به توليت آستان احمدي و محمدي منصوب شدند.
از نخستين سال هاي پس از انقلاب اسلامي، تاكنون كارهاي زير انجام گرفته است:
- توسعه مجموعه فرهنگي مذهبي حرم در زميني به مساحت ۱۰۰ هزار متر مربع.
- ايجاد ۱۶۲ حجره در دور تا دور حياط در دو طبقه كه پيشاني و تاق نماي اين حجره‌ها تماماً كاشي كاري شده است.
- نصب سنگ مرمر در كف حرم و ديوارهاي اطراف.
- سنگ فرش كردن حياط وسيع آرامگاه.
- ساخت سر در جنوبي كه اسكلت اين در، بتون آرمه است و قسمتي از وصيت نامه امام بر روي كاشي معرق به خط نستعليق
زينت بخش فضاي دروني آن است. دو لنگه در وروردي آن از چوب ساج تهيه شده و به وسيله ورق و قبه هاي هشت پر برنزي آراسته شده است.
- در غرب حرم، سالني زيبا ساخته شده كه كف آن و ديوارهاي اطراف تا ارتفاع ۱.۵ متر سنگ مرمر شده و اسامي الهي با خط زيبا و به رنگ طلايي بر سطح آن نوشته شده اتس. پنجره هاي مشبك چوبي و شيشه هاي رنگي در شكل مختلف، زيبايي آن را دوچندان كرده است. آينه كاري و گچ بري آن به سبك سنتي انجام گرفته است.
- ساخت گلدسته جنوبي، اين گلدسته شبيه و قرينه گلدسته شمالي است. كاشي كاري آن داراي رنگ طبيعي است. اگر چه بدنه آن و نوشته هايش شبيه گلدسته شمالي است اما سطح گلدسته شمالي به نام هاي خداوند مزين شده و حال آن كه بر بدنه اين گلدسته،
نام هاي امامان و لقب هاي آنها با هنرمندي خاصي نوشته شده ا ست.
- در سقف ايوان، چوب ساج به كار رفته و اسامي الهي و ائمه اطهار با چوب نارج و افرا بر آن نوشته شده است.
- حوض بزرگي در ميان حياط با الهام از سبك مذهبي ساخته شده است. سنگ هاي بزرگ اين حوض از جنس چيني است و از معادن ني ريز فارس تهيه شده است.
- در دور تا دور آرامگاه، خارج از محوطه، بازارهايي دوطبقه ساخته شده اند. ساختمان اين بازارها اگر چه با مصالح نوين ساخته شده، اما در ساخت آن، شيوه سنتي و معماري اصيل ايراني محفوظ مانده است.
[ویرایش] منابع
.^ چهره ایران، راهنمای سیاحتی و مسافرتی، سازمان جغرافیائی و کارتوگرافی گیتاشناسی، تهران ۱۳۷۴خ.
