فردوس
از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.
شهر فردوس مرکز شهرستان فردوس، به عنوان دروازه ورودی استان خراسان رضوی در جنوب استان، در ۵۸ درجه و ۱۰ دقیقه طول و ۳۴ درجه عرض جغرافیایی و ارتفاع ۱۲۷۵ متر از سطح دریا در فاصله ۳۴۰ کیلومتری مشهد قرار داشته [1]* و بر طبق سرشماری سال ۱۳۷۵، ۲۱.۷۸۴ نفر جمعیت دارد. فِردوس، امروزه به خاطر انار و زعفران مرغوبش شناخته شده است.
[ویرایش] پیشینه
امروزه فردوس شهر کوچکی است اما پیشینه تاریخی آن به زمان مادها بر می‌‌گردد. اقوام اوليه فردوس را اگر همان گونه كه در متون تاريخي كهن مشاهده مي‌شود، ساگارتيان بدانيم، اقوام پارس نژاد و مهاجر بودند كه با ديگر اقوام آريائي به جنوب خراسان آمدند. قديمي ترين آثار يافت شده در شهرستان فردوس، توسط باستان شناسان ميراث فرهنگي خراسان متعلق به هزاره دوم پيش از ميلاد است و از آن پس آثاري از هزاره اول دوران ساسانيان و دوره‌هاي مختلف اسلامي يافت شده‌اند كه حاكي از تداوم حيات طولاني اين سامان مي‌باشد.
اين شهر (که در قول مرسوم مردم آن، معمولاً به همان نام "شهر" خوانده می شود) تا سال ۱۳۰۸ خورشيدي، تون نام داشته و در متون قديم اغلب به نام بلده طيبه تون ناميده شده است. در مكاتبات دوره صفويه، به نام دارالمؤمنين تون ناميده شده است. تون، در «معجم‌البلدان»، سفيدي روي ناخن، در «برهان قاطع»، گلخن حمام، در «مؤيدالفضلا»، جامه شبروي، در «مجمع‌اللغات»، حمام و در «فرهنگ نظام»، خزانه و گنجينه معني شده است. حتي به نظر مي‌رسد تون يك لغت چيني باشد و اين شهر را چيني‌ها و توراني‌ها ساخته باشند. اما به دليل مجاورت با طبس كه به معني چشمه آبگرم مي‌باشد، بايد مفهوم سرزمين گرم را داشته باشد. بنابر يك قول ديگر، نام فردوس در زمان ایران باستان، تابان بوده است که پس از حمله اعراب در زبان عربی تغییر شکل یافته و به صورت تون در آمده است. بر طبق اين قول، تابان و تابش که امروزه به نام فردوس و طبس شناخته می‌‌شوند هر دو از شهرهای کهن ایران به شمار می‌‌روند. بررسی‌های باستان شناسی و وجود محوطه ها و تپه های باستانی رونق این ناحیه را تا پیش از اسلام بخصوص در عصر تاریخی به اثبات رسانده است.
تون ديروز و فردوس امروز گرچه از سابقه طولاني برخوردار است، ليكن نخستين كتابي كه از آن نام برد، اشكال العالم جيراني متعلق به قرن چهارم هجري مي‌باشد. از آن به بعد نام تون به مناسبت‌هاي مختلف در متون و سفرنامه‌ها ديده شده و اغلب از آن به عنوان شهري بزرگ و آباد نام برده شده است. دلايل و شواهد تاريخي نشان مي‌دهد كه در گذشته‌هاي دور كه تون اهميت و اعتباري تاريخي و جمعيتي داشته، به ويژه تا دوران اقتدار اسماعيليه و حتي سده‌هاي پس از آن، به ولايت قهستان تعلق داشته است. ایالت تون یکی از مناطق قهستان بوده که بعد از الموت، دومین مرکز مهم فرقه اسماعیلیه بوده و تا حمله مغول دوام داشته است. آثار بجا مانده از دژهای آن دوران، مانند قلعه دختر بشرویه، قلعه حسن آباد و کوه قلعه فردوس هم اکنون نیز قابل مشاهده است. در اين دوران، تون در كنار قائن، يكي از دو شهر مهم ولايت قهستان بوده و در دوره‌هاي اخير كه اين شهر اهميت پيشين خود را از دست داده بود، با طبس منطقه واحدي را تشكيل داده و عبارت تون و طبس جاي تون و قائن را گرفت.
در تاریخ جهان گشای جوینی نوشته شده شهر تون در حمله مغول‌های ننگین قتل عام شده و در فرهنگ جغرافیایی آمده است که چهل هزار نفر از اسماعیلیه در تون قتل عام شدند به طوریکه از کشته‌ها پشته و تپه ساخته شده و روی آن تپه تخت هلاکوخان قرار داده شده است. اين تپه كه به تخت هلاکو معروف شده بود تا چند دهه قبل در نزديكي فردوس باقي مانده بود كه متأسفانه در دهه‌هاي اخير نابود گرديد.
جیهانی در اثر با ارزش خود، اشکال العالم، از تون به عنوان شهری آباد و بزرگ یاد کرده و ناصرخسرو قبادیانی نيز در قرن پنجم خبر از وجود چهارصد کارگاه زیلوبافی در شهر تون داده است. مارکوپولو نیز در سفرنامه خود به تون و کاین (فردوس و قاین امروزی) اشاره‌ای کرده است. تون زادگاه بزرگان بسیاری مانند حاج شیخ اکبر تونی (آخوند ملا اکبر)، حاج ملا عبداله فاضل تونی، حکیم آقا شیخ محمد حسین فاضل تونی، میر تونی، و قطب‌الدین حیدر تونی (که گفته می‌‌شود تربت حیدریه بر مزار او ساخته شده است) مي‌باشد. در سال ۱۳۰۸، نام تون به فردوس تغییر داده شد.
[ویرایش] محصولات فردوس
از مهمترین صنایع دستی شهرستان فردوس می توان پارچه بافی (تون بافی)، سفالگری، برك بافی، قالی، گلیم، نمد مالی، مشبك و معرق کاری را نام برد.
محصولات و سوغات اصلی منطقه را انار، زعفران، بادام، پنبه، گردو، انواع کشك، قره قروت و زیره تشکیل می‌دهد.
از مهمترين جاذبه‌هاي گردشگري فردوس، آبگرم معدني فردوس مي‌باشد.
 |
|
|---|---|
| مرکز | مشهد |
| شهرستان‌ها | بردسکن | تایباد | تربت جام | تربت حیدریه | چناران | خلیل‌آباد | خواف | درگز | رشتخوار | سبزوار | سرخس | فردوس | فریمان | قائنات | قوچان | کاشمر | کلات | گناباد | مشهد | مه ولات | نیشابور |
| شهرها |
اسلامیه | انابد | باجگیران | باخرز | بایک | بجستان | بردسکن | بشرویه | بیدخت | تایباد | تربت جام | تربت حیدریه | جغتای | چاپشلو | چکنه | چناران | حاجی‌آباد | خرو | خضری دشت بیاض | خلیل‌آباد | خواف | داورزن | دررود | درگز | دولت‌آباد | رباط سنگ | رشتخوار | رضویه | رودآب | ریوش | سبزوار | سرخس | سلطان‌آباد | سنگان | شاندیز | ششتمد | صالح‌آباد | طرقبه | عشق‌آباد | فردوس | فرهادگرد | فریمان | فیروزه | فیض‌آباد | قائن | قاسم‌آباد | قدمگاه | قلندرآباد | قوچان | کاخک | کاریز | کاشمر | کدکن | کلات | گناباد | لطف‌آباد | مشهد | ملک‌آباد | نشتیفان | نصرآباد | نقاب | نوخندان | نیشابور |
| اماکن دیدنی |
آبشار اخلمد | آتشکده آذربرزین‌مهر | آرامگاه بیهقی | آرامگاه عطار نیشابوری | آرامگاه عمر خیام | آرامگاه فردوسی | آرامگاه کمال‌الملک | آرامگاه نادرشاه | آستان قدس رضوی | بارگاه امام رضا | برج نادری | دهکده چوبین نیشابور | غار آتشگاه | غار مغان | قلعه گوش‌لاغر | کاروانسرای ریوند | کوهسنگی | مسجد گوهرشاد | موزه قوچان | موزه نیشابور |
