مدیریت ریسک
از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.
مدیریت ریسک کاربرد سیستماتیک سیاست‌های مدیریتی، رویه‌ها Ùˆ Ùرایندهای مربوط به Ùعالیت‌های تØلیل، ارزیابی Ùˆ کنترل ریسک می‌باشد. مدیریت ریسک عبارت از Ùرایند مستندسازی تصمیمات نهایی اتخاذ شده Ùˆ شناسایی Ùˆ به‌کارگیری معیارهایی است Ú©Ù‡ می‌توان از آنها جهت رساندن ریسک تا سطØÛŒ قابل قبول استÙاده کرد.
[ویرایش] تعاریÙ
از طر٠موسسه مدیریت پروژه، مدیریت ریسک به عنوان یکی از نه Ø³Ø·Ø Ø§ØµÙ„ÛŒ «کلیات دانش مدیریت پروژه» معرÙÛŒ شده‌است. در تعری٠این موسسه، مدیریت ریسک پروژه به Ùازهای شناسایی ریسک، اندازه گیری ریسک، ارائه پاسخ (عکس العمل در مقابل ریسک) Ùˆ کنترل ریسک تقسیم شده‌است. در این تعریÙØŒ مدیریت ریسک پروژه عبارت است از «کلیه Ùرایندهای مرتبط با شناسایی، تØلیل Ùˆ پاسخگویی به هرگونه عدم اطمینان Ú©Ù‡ شامل Øداکثرسازی نتایج رخدادهای مطلوب Ùˆ به Øداقل رساندن نتایج وقایع نامطلوب می‌باشد».
در منابع مختلÙØŒ تعاری٠دیگری نیز ارائه شده‌است. بنا بر نظر بوهم، مدیریت ریسک Ùرایندی شامل دو Ùاز اصلی است؛ Ùاز تخمین ریسک (شامل شناسایی، تØلیل Ùˆ اولویت بندی) Ùˆ Ùاز کنترل ریسک (شامل مراØÙ„ برنامه ریزی مدیریت ریسک، برنامه ریزی نظارت ریسک Ùˆ اقدامات اصلاØÛŒ) می‌باشد. بنا به اعتقاد Ùیرلی مدیریت ریسک دارای Ù‡Ùت Ùاز است: Û±) شناسایی Ùاکتورهای ریسک؛ Û²) تخمین اØتمال رخداد ریسک Ùˆ میزان تاثیر آن؛ Û³) ارائه راهکارهایی جهت تعدیل ریسک‌های شناسایی شده؛ Û´) نظارت بر Ùاکتورهای ریسک؛ Ûµ) ارائه یک Ø·Ø±Ø Ø§Øتمالی؛ Û¶) مدیریت بØران؛ Û·) اØیا سازمان بعد از بØران.
موسسه مهندسی نرم اÙزار، به عنوان یکی از سازمانهای پیشرو در ارائه روشهای جدید در مدیریت پروژه‌های نرم اÙزاری، به مدیریت ریسک پروژه به عنوان Ùرایندی با Ûµ Ùاز مجزا نگاه می‌کند (شناسایی، تØلیل، طراØÛŒ پاسخ، ردیابی Ùˆ کنترل) Ú©Ù‡ با یک سری عملیات انتقال ریسک مرتبط است.
موسسه مدیریت پروژه، در راهنمای خود در مورد کلیات دانش مدیریت پروژه (نسخه سال Û²Û°Û°Û°)ØŒ برای Ùرایند مدیریت ریسک پروژه شش Ùاز را معرÙÛŒ کرده‌است: Û±) برنامه ریزی مدیریت ریسک، Û²) شناسایی، Û³) تØلیل Ú©ÛŒÙÛŒ ریسک، Û´) تØلیل کمّی ریسک، Ûµ) برنامه ریزی پاسخ ریسک Ùˆ Û¶) نظارت Ùˆ کنترل ریسک. کلیم Ùˆ لودین، برای مدیریت ریسک یک Ùرایند چهار مرØله‌ای را معرÙÛŒ کرده‌اند (شناسایی، تØلیل، کنترل Ùˆ گزارش) Ú©Ù‡ در موازات چهار قدم معرو٠دمینگ در مدیریت پروژه (برنامه ریزی، اجرا، بررسی Ùˆ عمل) قرار می‌گیرند.
چاپمن Ùˆ وارد، یک Ùرایند مدیریت ریسک پروژه Ú©Ù„ÛŒ را ارائه کرده‌اند Ú©Ù‡ از نه Ùاز تشکیل شده‌است: Û±) شناسایی جنبه‌های کلیدی پروژه؛ Û²) تمرکز بر یک رویکرد استراتژیک در مدیریت ریسک؛ Û³) شناسایی زمان بروز ریسک ها؛ Û´) تخمین ریسکها Ùˆ بررسی روابط میان آنها؛ Ûµ) تخصیص مالکیت ریسکها Ùˆ ارائه پاسخ مناسب؛ Û¶) تخمین میزان عدم اطمینان؛ Û·) تخمین اهمیت رابطه میان ریسک¬های مختلÙØ› Û¸) طراØÛŒ پاسخها Ùˆ نظارت بر وضعیت ریسک Ùˆ Û¹) کنترل مراØÙ„ اجرا.
کرزنر، مدیریت ریسک را به صورت Ùرایند مقابله با ریسک تعری٠کرده Ùˆ آن را شامل مراØÙ„ چهارگانه زیر می‌داند: Û±) برنامه ریزی ریسک، Û²) ارزیابی (شناسایی Ùˆ تØلیل) ریسک، Û³) توسعه روشهای مقابله با ریسک Ùˆ Û´) نظارت بر وضعیت ریسکها.
[ویرایش] مراØÙ„ اصلی در پیاده‌سازی مدیریت ریسک
بسیاری از پروژه‌ها Ú©Ù‡ Ùرض می‌شود تØت کنترل هستند، با ریسک به عنوان رخدادی شناخته‌نشده روبرو گردیده Ùˆ کوشش می‌کنند آن را کنترل کنند. اکثر پروژه‌ها چنین رخدادهایی را به خوبی از سر رد می‌کنند ولی با یک تلاش جامع مدیریت ریسک ØŒ رویدادهای ریسک قبل از وقوع، شناسایی Ùˆ کنترل می‌گردند Ùˆ یا برنامه‌ای تهیه می‌شود Ú©Ù‡ در زمان وقوع این رویدادها با آنها مقابله کند.
با درنظر گرÙتن این Ù…Ùاهیم پایه‌ای، امکان مقابله با ریسک به وجود می‌آید . لذا ابتدا باید نسبت به شناسایی ریسک‌های Ù…Øتمل پروژه اقدام کرد. این کار با دسته‌بندی ساختار کارها Ùˆ با پرسش چند سوال از خود Ùˆ یا اعضای گروه پروژه ØŒ امکان‌پذیر است. مثلا : درموقع نیاز به منبعی یا منابعی Ú©Ù‡ در دسترس نیستند Ú†Ù‡ اتÙاقی خواهد اÙتاد ØŸ اگر کنترلی در مورد مولÙه‌ای Ú©Ù‡ بر پروژه اثرگذار است نداشته باشیم Ú†Ù‡ اتÙاقی می‌اÙتد ØŸ بدترین سناریو چیست ØŸ Ú†Ù‡ چیزی باعث آن می‌گردد ØŸ Ú†Ù‡ قدر وقوع این اتÙاق Ù…Øتمل است ØŸ عواقب آن چیست ØŸ
ممکن است سوالهای دیگری نیز به ذهن شما خطور کند Ú©Ù‡ البته این سوالها سرآغاز خوبی است Ú©Ù‡ شما را در مسیر درست هدایت کند . هرچیزی Ú©Ù‡ به مغز شما خطور می‌کند Ùهرست کنید ØŒ سپس در مرØله بعد تعیین کنید Ú©Ù‡ آیا نیاز به مقابله Ùˆ پیشگیری ریسک است Ùˆ یا بایستی تا زمان وقوع آن صبر کرد . اگر ریسک‌ها را مشخص کنید Ùˆ تصمیم بگیرید Ú©Ù‡ هیچ عملی نباید انجام گیرد باز بهتر از آن است Ú©Ù‡ آنها را شناسایی نکرده باشید . پس از این مرØله تمام ریسک‌های شناسایی شده را Ú©Ù…ÛŒ کنید Ø› ابتدا ریسک‌ها را دسته‌بندی Ùˆ سپس اØتمال وقوع هر ریسک را تعیین کنید . برای تخصیص مقادیر اØتمالی به ریسک‌ها از مقادیر پیشنهادی زیر می‌توانید استÙاده کنید :
قریب الوقوع = ۸۵٪
بالا = ۸۵٪
Ù…Øتـــــمل = Û¶Û°Ùª
متوسط = ۵۰٪
ممــــــکن = ۴۰٪
پایین = ۱۵٪
غیرمØتـمل = Û±ÛµÙª
اکنون اØتمال وقوع هر ریسک قابل Ù…Øاسبه‌است . راه دیگر ØŒ نسبت دادن درصد وزنی به هریک از ریسک‌هاست . مشکل اصلی این روش آن است Ú©Ù‡ همواره داده‌های تجربی به اندازه کاÙÛŒ در دسترس نیستند تا این کار به دقت انجام گیرد . در این روش معمولا اÙراد باتجربه‌ای مبادرت به این کار می‌کنند Ú©Ù‡ تجارب جامعی از انواع رویدادها در پروژه‌های مختل٠کسب کرده‌اند Ø› مجموع درصدهای تخصیصی به رویدادها بایستی صد باشد .
در مرØله بعد به هر ریسک ØŒ یک مقدار نسبت دهید . این مقدار می‌تواند در صورت نیاز برØسب هزینه Ùˆ یا زمان باشد Ø› به عنوان مثال اگر هد٠تعیین زمان اتمام پروژه‌است ØŒ هر ایده‌ای در مورد مدت زمان Ùعالیتها می‌تواند یک سناریوی ریسک Ù…Øسوب شود . در این مرØله می‌توان مقدار Øقیقی ریسک را با Ù…Øاسبه Øاصلضرب مقادیر تخصیص داده شده به ریسک Ùˆ اØتمال وقوع آن به دست آورد Ùˆ با توجه به نتایج Øاصل می‌توان نسبت به انجام عملی یا به تعویق انداختن آن تصمیم‌گیری نمود . بعد از انجام مراØÙ„ مدیریت ریسک ØŒ می‌توانید Ùرایندهای نگهداری مجموعه ریسک را آغاز کنید . برای این کار بازنگری دوره‌ای ریسک را آغاز کنید Ú©Ù‡ مبتنی بر پیچیدگی Ùˆ مدت پروژه Ùˆ وقوع تغییرات پروژه‌است .
آغاز اجرای این کار ممکن است بیهوده Ùˆ هزینه‌زا به نظر آید اما چنانچه یکبار این کار را انجام دهید Ùˆ ریسک‌ها را شناسایی Ùˆ به صورت Ú©Ù…ÛŒ آنها را کنترل کنید در آن صورت به ارزش مدیریت ریسک Ù¾ÛŒ خواهید برد . بنابراین در مرØله نخست اقدام به شناسایی ریسک‌های پروژه در بالاترین Ø³Ø·Ø WBS کنید Ùˆ از اینکه راه به Ø³Ø·ÙˆØ Ù¾Ø§ÛŒÛŒÙ†ØªØ± می‌یابید نگران نباشید . بعد از چند بار انجام این کار ØŒ مساله خیلی واضØ‌تر خواهد شد .
ما در دنیای مخاطرات ریسک زندگی می‌کنیم . باید ریسک‌ها را تØلیل کنیم Ø› اگر با آنها برخورد داریم باید آنها را شناسایی Ùˆ در مجموع تمام ریسک‌ها Ùˆ عواید آنها را باید ارزیابی کنیم . مناÙع Øاصل از مدیریت ریسک ممکن است تا غلبه پروژه بر آن ملموس نباشد اما به خاطر داشته باشید Ú©Ù‡ کسی Ú©Ù‡ از برنامه‌ریزی اجتناب کند به طور Øتم برنامه شکست پروژه خود را طرØ‌ریزی نموده‌است !
منابع:
رضائی Ùر، آیت، پایان نامه کارشناسی ارشد مهندسی صنایع دانشگاه علم Ùˆ صنعت ایران، Û±Û³Û¸Û´.