موزه ملی ایران
از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.
- موزه ملی ایران :
- پیشینه :
موزه ایران باستان اولین بنایی است که به منظور ایجاد موزه در ایران ساخته شده است. طرح این بنا به سبک نمای ایوان کسری است که آندره گدار معمار برجسته فرانسوی آن را طراحی کرده است. ساختمان آن در فضایی به وسعت 11000 متر مربع در طول دو سال به همت حاج عباسعلی معمار و استاد مراد تبریزی در سه طبقه تکمیل شد و در سال 1316 خورشیدی افتتاح گردید. در سال 1375 موزه دوران اسلامی از موزه ایران باستان جدا شد و به صورت موزه ای مستقل به ساختمان جدید منتقل گردید. از همان زمان مجموع موزه ایران باستان و موزه دوران اسلامی به موزه ملی ایران تغییر نام داد.
- بخش پیش از تاریخ :
-قدیمی ترین آثار بدست آمده در دوره پیش از تاریخ :موزه ملی ایران آثار فرهنگی – هنری خود را که از ابزارهای سنگی دوران حجر قدیم ( دوران جمع آوری غذا) شروع شده و به اشیاء و وسائل مورد استفاده انسانهای عصر آهن ( آغاز دوران سلسله ها) ختم می شود . در بخش پیش از تاریخ متمرکز کرده است و مراجعه کنندگان می توانند با مجوز از مدیریت یا شورای پژوهشی از آنها بازدید بعمل آورده و اطلاعات مورد لزوم را بدست آورند. اشیاء موجود در بخش پیش از تاریخ که از مواد مختلفی چون سفال ، فلز، سنگ، عاج، قیر و .... ساخته شده اند از طریق کاوشهای علمی باستان شناسی یا بطور اتفاقی از محوطه های پیش از تاریخی ایران کشف گردیده اند.در این بخش بش از ده هزار قلم شیء موجود است که حدود 300 قلم آن به ترتیب سیر دوره تاریخی از قدیم به جدید در موزه ایران باستان به نمایش در آمده و هراز چندگاهی بدلیل مختلف کمتر یا زیادتر می شوند و بقیه در کمدهای مخصوص مستقرند.قدیمی ترین آثار به نمایش در آمده در موزه تیغه های سنگی کشف رود است. این ابزار های سنگی ساخته دست انسان، در جریان بررسی هایی که از طرف مرکز ملی تحقیقات علمی فرانسه در سالهای 54-1353 در ناحیه خراسان انجام گرفت در کنار رودخانه کشف رود که در شمال غربی شهرستان مشهد جریان دارد بدست آمدند.آقای کلود تیبو محقق دوران پیش از تاریخ دانشگاه بردو فرانسه ، معتقد است این ابزار سازی و یا قلوه سنگ، در خراسان، کهن ترین نمونه در ایران است .تاریخ گذاری این اشیاء یکی از موارد بحث انگیز بوده است . آقای کلود تیبو قدمت آنها را بین 000/800 تا 000/000/1 سال پیش می داند ولی عده ای قدمت آنها را حدود 600 تا 700 هزار سال می دانند.نمونه دیگری از این ابزارهای سنگی ، دست افزاری است که در بررسی منطقه حوضه مسیله در 50 کیلومتری جنوب ورامین توسط آقای دکتر صادق ملک شهمیرزادی به دست آمد. این اثر مربوط به طبقه بندی دوره موسترین است که مشخصه ابزار سازی دوران پارینه سنگی میانه است. این دوره سالهای 45000 تا 60000 سال پیش را در بر می گیرد. آثار تراشهای باقی مانده روی لبه این شیء نشان می دهد که این وسیله یک بار به دلیل استفاده زیاد تیزی خود را از دست داده و ابزارساز قصد داشته تا با ایجاد تراش های تازه بر لبه ها دوباره آنرا بکارگیرد.قدیمی ترین آثاری که در آن تفکر است مذهبی و معنوی انسان پیش از تاریخ جلوه گر است. پیکرکهای انسانی و حیوانی کشف شده از تپه سراب است. تپه سراب و تپه آسیاب دو محوطه باستانی نزدیک هم و در شرق شهر کرمانشاه هستند. پروفسور بریدود در سال 1339 هجری شمسی کاوشهایی را در این تپه ها انجام داده و آثار بدست آمده را مربوط به هزاره های 9تا7 ق.م. دانسته است. معروفترین اشیاء بدست آمده از این تپه تیغه های سنگی و پیکرکهای گلی انسان و حیوان است. در بین النهرین آثار مجسمه گلی زنی که نسیته و پاهای خود را دراز کرده ، با نام ونوس تپه سراب از شهرت خاصی برخوردار است. ونوس تپه سراب 5/6 سانتی متر ارتفاع دارد. سینه ورانها بشدت بزرگنمائی شده و از سر و دستها خبری نیست. هنرمندان ماقبل از تاریخ به ندرت به چهره انسان پرداخته اند به همین جهت در پیکرکهای انسانی تپه سراب تکیه بر اندامهای باروری است و سر در آنها محو شده است و یا در مناطقی همچون چشمه علی، سگز آباد، و اسماعیل آباد تصاویر انسانی بسیار محدود و کاملاً انتزاعی بر سفالها نقش بسته و در مقابل گرایش به نقاشی حیوانات و پرندگان بخصوص حیوانات محلی و بومی بسیار زیادتر بوده است.
- مجموعه تاریخی و لرستان :
مجموعه تاریخی و لرستان مجموعه ای است بی نظیر متشکل از دو مجموعه اشیاء تاریخی و مجموعه اشیاء لرستان می باشد .بخش تاريخي موزه ملي ايران معرف اشيايي از دوران هخامنشي ، سلوکي، پارت و ساساني مي باشد. با انقراض دولت ماد، امپراطوري عظيم هخامنشيان توسط کوروش در سال 550 ق.م. پايه گذاري شد. در اين دوره هنر هخامنشي به اوج خود رسيد. و درطيف وسيعي از متصرفات آن، گسترش يافت. اشياء موجود از اين دوره از مکانهاي معروفي چون تخت جمشيد، پاسارگاد، شوش، همدان در طي حفريات علمي باستان شناسي و يا کشفيات اتفاقي بدست آمده است. از جمله اشياء اين دوره، نقش برجسته بار عام شاه هخامنشي از تخت جمشيد، آجرهاي لعابدار منقوش شده، مجسمه بدون سر داريوش با کتيبه هاي ميخي به خط پارسي باستان، بابلي، ايلامي، و خط هيروگليف است. با حمله اسکندر به ايران، امپراطوري هخامنشيان نيز در زمان داريوش سوم در سال 331 ق.م. منقرض گرديد. پيروزي اسکندر دگرگوني عظيم فرهنگي را بدنبال داشت و سبب شد فرهنگ و هنر يونان در کشورهاي شرقي تحت تصرف او رايج گردد و يونانيان نيز متاثر از فرهنگ شرق شوند. پس از مرگ اسکندر در بابل 323 ق.م.، سلوکوس وارث بخش وسيعي از امپراطوري هخامنشيان گرديد. سلوکيها تا اواسط قرن دوم ق.م. حکومت خود را در ايران و بين النهرين تثبيت نمودند ولي از سال 240 ق.م. طوايف پارتي به سرکردگي اشک، سلوکيان را از بابل بيرون رانده و سلسله اشکانيان را بنا نهادند. آثار هنري سلوکيان و پارتيان در ايران، از مناطقي چون نهاوند، شمي ، مسجد سليمان، خورهه محلات، گيلان و ..بدست آمده است. و اشياء ارزشمندي از اين مناطق در موزه ايران باستان وجود دارد. از جمله قسمتي از مجسمه سر مفرغي معروف به ماسک آنتيوخوس، پيکره هاي مفرغي آتنا ، زئوس و... از نهاوند مجسمه مفرغي معروف به سردار يا شاهزاده پارتي از شمي و... .با شکست اردوان پنجم آخرين پادشاه اشکاني توسط اردشير اول در سال 226 ق.م. سلسله ساسانيان بنا نهاده شد. و با کشته شدن يزدگردسوم در مرو در سال 651 ميلادي عمر اين سلسله نيز به پايان رسيد. هنر اين دوره با اتکاء بر عناصر هنري شرق کهن و هنر هلنتسيتي با روح ايراني تداوم بخش هنر هخامنشيان است و در بسياري از زمينه هاي هنري از جمله سفالگري ، نساجي، شيشه گري ، گچبري، فلزکاري، و حجاري و... آثار ارزشمندي از مناطقي چون بيشابور، دامغان، شوش، گيلان، حاجي آباد و ... باقي مانده است. از جمله اشياء ارزشمند اين دوره، ظروف سيمين با نقش شاهان ساساني و نوازندگان و رامشگران ، موزائيک منقوش کف ايوان کاخ شاپور از بيشابور، نيم تنه گچي شاپور دوم از حاجي آباد و ... مي باشد.
- موزه دوران اسلامی:
موزه دوران اسلامي ، تعداد بيشماري از اشياء ارزشمند دوران اسلامي را در خود جاي داده است. هنر اسلامي در ايران تحت تاثير هنر دوره ساساني در قرون اوليه اسلام، از دوره ساساني کاري بس دشوار است . با ترويج خط کوفي در اين قرون جهت کتابت قرآنها، آن به عنوان مهمترين عنصر فرهنگ اسلامي در آثار مختلف اين دوره، ظاهر گرديد.همزمان با حکومت مرکزي خلفاي اموي ، عباسي، سلسله هاي ايراني طاهريان، سامانيان، غزنويان، آل بويه نقش بسزائي در شکل گيري هنر اسلامي ايران داشتند. با روي کار آمدن سلجوقيان در قرن 5 هـ.ق هنر اسلامي در اين دوره به اوج خود رسيد. ساخت ظروف سفالي مينائي بويژه در ري با موضوعاتي متاثر از داستانهاي ايراني و اشياء مختلف فلزي با انواع روشهاي تزئيني چون طلا و نقره کوبي ، مشبک کاري در نهايت زيبايي در کارگاههاي هنري خراسان ، همدان، آذربايجان، رواج يافته و کتابت قرآنهاي مزين به انواع تزئينات چون تذهيب و ترصيع و ... و ترويج مکاتب نقاشي چون مکتب بغداد، و بکارگيري شيوه خاصي از آجرکاري و گچبري در معماري، سبب ايجاد ويژگيهاي هنر در عصر سلجوقيان گرديد. با هجوم قوم مغول در قرن 7 هـ.ق به ايران، بسياري از آثار هنري از بين رفت و برخي از مراکز صنعتي ، هنري ايران ويران شد. بسياري از هنرمندان به نواحي ديگر روي آوردند. اين امر سبب ترويج هنر در اين مناطق شد . چنانکه با روي آوردن فلزکاران شرق ايران به نواحي چون موصل، سبک فلزکاري ايراني در آنجا رايج شد. با تشکيل سلسله تيموريان در اواخر قرن ششم و اوايل قرن نهم هـ.ق سمرقند از بزرگترين مراکز تجمع هنرمندان گرديد. در اين دوره هنرهاي مربوط به کتابت بويژه هنرهاي خوشنويسي ، نقاشي ، تذهيب ، جلد سازي، کاغذ سازي ، با شکوه ترين دوران خود را پشت سر گذاردند. و مکاتب نقاشي معروف به شيراز و هرات رواج يافت. با شروع سلسه صفوي در قرن دهم هـ.ق مرکزيت هنري از هرات به تبريز و سپس به قزوين و اصفهان منتقل شد. نقاشي رنگ و روغن با ساخت انواع قلمدان ها و قاب آئينه ها آغاز گرديد. و قرآنهاي نفيس با خطوط ثلث و نسخ و تذهيبهاي عالي و کتب علمي و ادبي ، با خطوط خوش و نقاشيهاي به سبک هرات ، شيراز، اصفهان، و ساخت انواع ظروف فلزي بويژه با شيوه قلمزني و مشبک کاري در کارگاههاي غرب ايران و اصفهان رايج شد. همچنين ساخت ظروف سفالي آبي و سفيد و انواع کاشيهاي معرق زيبا، از آثار برجسته هنري اين دوره مي باشند. با انقراض سلسله صفويه و تشکيل حکومتهاي افشاريه، زنديه، قاجاريه، تغييرات قابل توجهي در هنر اين دوران پديد آمد و تحت تاثير شرايط اجتماعي ، اقتصادي آن زمان به حيات خود ادامه داد. نمونه هاي متنوعي از اشياء و آثار هنري دوران مختلف در موزه دوران اسلامي به نمايش در آمده است. اين موزه شامل سه طبقه مي باشد. در طبقه اول آن ، سالن اجتماعات و نمايشگاه موقت قرار دارد. در طبقه دوم نمايش اشياء بصورت موضوعي مي باشد و شامل گنجينه قرآن، نسخ خطي ( شامل کتب علمي، ادبي ، تاريخي) و موضوعاتي چون نقاشي و خوشنويسي ، ادوات و ابزار کتابت ، وسائل روشنائي ، ابزار نجوم ، ابزار پزشکي، و هنرهائي چون سفالگري ، فلزکاري ، منسوجات و ... است . و در طبقه سوم اشياء بر اساس سير تاريخي و با تکيه بر تزئينات معماري ارائه شده است. اکثر اين اشياء در طي حفريات علمي باستان شناسي بدست آمده و يا مربوط به مجموعه هاي معتبري چون مجموعه آستان شيخ صفي الدين اردبيلي است نمونه اي از اين اشياء عبارتند از : کاسه سفالي با کتيبه کوفي از نيشابور ، قرن 3 هجري . قسمتي از کتيبه آجري بخط کوفي، از مدرسه نظاميه خردگرد خراسان قرن 5 هـ.ق .قرآن مذهب و مرصع به خط احمد بن السهروردي با تاريخ 706 هـ.ق محراب کاشي زرين فام معروف به در بهشت، امامزاده علي بن جعفر قم، با کتيبه کوفي، نسخ، ثلث، عمل يوسف بن علي بن محمد بن ابي طاهر ، کاشان، تاريخ 713 و 734هـ.ق و ... .
- مجموعه مهر و سکه :در موزه ملی ایران ، مجموعه بسیار نفیس و ارزشمندی از سکه ها و مهر های دوران پیش از اسلام و پس از اسلامی وجود دارد. اکثر این آثار از طی حفریات علمی باستان شناسی یا کشفیات اتفاقی بدست آمده و برخی نیز به موزه اهدا و یا خریداری شده اند. با اکتشاف فلزات بویژه مس ، برنز، طلا، نقره، تحول عظیمی در انجام معاملات تجاری که تا آن زمان بصورت پایاپای صورت می گرفت. بوجود آمد. مردم لیدیه اولین کسانی بودند که به ضرب سکه پرداختند. قدیمی ترین این سکه ها از جنس الکتروم بوده است. شاید بتوان سکه های معروف به کروزئید را اولین سکه های حقیقی دانست. این سکه ها از جنس طلا و نقره بودند . با تسخیر لیدیه توسط کوروش در سال 546 ق.م ، ضرب سکه در متصرفات هخامنشیان رایج گردید. و در دوران بعد از آن نیز، ادامه یافت. در اغلب سکه ها، نقش شاهان بر روی سکه ها و نشان ها ، سمبل ها و علائم دیگر در پشت آن، ضرب می شده است. در هر دوره ای با توجه به شرایط اقتصادی، سیاسی و اجتماعی و.... حاکم ، سکه های آن دوره از ویژگی های خاصی برخوردار می باشد. چنانکه در دوران اسلامی ، به تدریج نقش شاهان از روی سکه های رخت بربسته و جای آنرا کتیبه ای شامل آیات قرآنی ، نام حاکم، تاریخ و محل ضرب می گیرد.از جمله سکه های موجود در این بخش عبارتند از : سکه های طلای کروزس از لیدیه با نقش شیر و گاو و در حال حمه در روی سکه و فرورفتگی در پشت آن، سکه سیدون با نقش اردشیر سوم سوار بر ارابه در روی سکه و نقش کشتی جنگی در پشت آ ن، سکه با نقش ملکه موزا در یک طرف و فرهاد چهارم در طرف دیگر، سکه اردشیر اول با نقش نیمرخ شاه در روی سکه و آتشدان در پشت آن و همچنین نمونه هایی از سکه های اسلامی عبارتند از : سکه حکام طبرستان از نقره با نام عمربن العلاء در روی سکه نقش حاکم و نام او به خط کوفی و پهلوی و نقش آتشدان در پشت سکه در هم نقره منسوب به ابومسلم خراسانی با تاریخ 129 هجری ، قمری ضرب تیمره در پشت و روی سکه کتیبه کوفی شامل آیات قرآنی، تاریخ و محل ، سکه سلطان محمود غزنوی از طلا، با تاریخ 429 هجری . قمری . ضرب نیشابور ، پشت و روی آن کتیبه کوفی شامل آیات قرآنی، القاب و نام او و محل و تاریخ ضرب، سکه ملشاه سلجوقی از طلا، با تاریخ 467 هجری . قمری ضرب اهواز ، پشت و روی سکه کتیبه کوفی ، شامل آیات قرآنی ، تاریخ و محل ضرب و... .
یکی دیگر از ابزار مهم در امر تجارت ، مهر است یکی از کاربردهای اساسی مهر، تثبیت مالکیت شخصی بر اموال تحت تصرف او است. قدیمی ترین مهرها ، دگمه ای شکل و استامپی هستند. جنس اغلب آنها از انواع سنگها و گل پخته می باشد. و بر طرف مسطح آن نقوش مختلفی حک شده است . اغلب این مهرها از مناطقی چون تپه حصار ، شوش ، سیلک ، گیان یافت شده اند. نوع دیگری از مهرها ، مهرهای سیلندری می باشند. آنها لوله ای و استوانه ای شکل بوده و بر سطح آنها نقوش گوناگونی کنده شده است. این نقوش در هر دوره ، از موضوعات متنوعی برخوردارند و صحنه هائی چون مبارزه انسان با حیوانات تخیلی، پرستش خدایان و الهه ، شکار حیوانات و صحنه هایی از زندگی روزمره و .. از جمله این نقوش می باشد.از دوران اسلامی، مهرهای مختلفی از جنس سنگهای قیمتی چون عقیق، فیروزه ، یاقوت ، زمرد و ... با نام افراد مختلف شامل نام شاهان، درباریان و اشخاص مهم و افراد عادی وجود دارد. از جمله مهرهای پیش از اسلامی موجود در این موزه عبارتند از : مهرهای استامپی به شکل حیوانات مختلف، متعلق به هزاره چهارم ق.م که از شوش یافت شده و از سنگ ساخته شده اند، مهر سیلندری با نقش گیلگمش و حیوانات افسانه ای از شوش ( هزاره چهارم ) مهر به شکل سوسک با نقش شیربالدار از دوره هخامنشی ، مهر نیمکره با نقش شیر خوابیده ، هلال ماه و ستاره و کتیبه بخط پهلوی ، از دوره ساسانی و.... و نمونه هایی از مهرهای اسلامی عبارتند از : مهر کروی شکل با نوشته کوفی " محمد نبی و شفیعی ، قرن 4 هجری ، مهر هرمی شکل با دو سطح مربع و نوشته کوفی در دو طرف " طاهر بن علی" قرن 6-5 هر. مهر مدور با نوشته ای به خط نسخ داخل کادر مربع آیه الکرسی و در اطراف دوازده دایره با نقش بروج و صور فلکی قرن 9-8 هجری مهر بیضی شکل با نوشته نسخ ، ثلث ، آیه الکرسی و اسامی خدا ، قرن 12-11 هجری.
- منابع:
- 1- سایت رسمی موزه ملی به آدرس [1]
- 2-بروشور موزه ملی
--سامان ایرانی ۰۹:۲۵, ۱۴ مارس ۲۰۰۷ (UTC)
