نطنز
از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.
 |
پیشنهاد شده است که این مقاله یا بخش با شهرستان نطنز ادغام گردد. (بحث). |
نَطَنز از شهرهای تاریخی و مرکزی ایران است،که در استان اصفهان واقع و در میانه راه کاشان اصفهان و در دامنه رشته کوه کرکس می باشد.
فهرست مندرجات |
[ویرایش] جغرافیا
آبادیهای(روستاهای)نطنز در پنج بلوک تشکیل یافته که این بلوکات یا همان رودخانه ها همگی تامین حوزه آبریزی خود را از مجموع کوه های کرکس بدست آورده که بشرح ذیل میباشد:
بـرز رود : از روستای معروف ابیانه آغاز و بترتیب طره ، برز ، کمجان ، یارند ، هنجن
چیمه رود:شامل روستاهای بیدهند(بیدتند)،فریزهند(فریزند)،تکیه سادات،چیمه،ولوگرد،هنجن
طرق رود :شامل روستاهای کشه،طار،یحیی آباد،طرق،مزده،نیه،ربط سنگ،رحمت آباد،حسن آباد،تاج آباد،ابیازن،میلاگرد ' . ` , ` ` , ` .` , اسپدان،نسران
باد رود :متین آباد،فمی،ده آباد،خالدآباد،آقاعلی عباس،باد،اریسمان،خداوندآباد،قلعه گوشه
بلوک مرکزی:از دو روستای اوره و تامه سرچشمه گرفته و به قصبه مرکزی وارد شده که از آنجا روستاهای پیرامون قصبه مرکزی به دو مسیر منتهی گشته یک مسیر به سمت بادرود شامل روستاهای جاریان،خفر، کندس،دستگرد،جزن،حل آباد و مسیر دیگر که امروزه پیوسته بهمان خیابان اصلی و قدیمی نطنز میباشد شامل روستاهای رهن،,وشوشاد،افوشته،اوشته،مزیدآباد،سرشک میباشد که هرکدام از این محلها دارای ابنیه تاریخی میبوده که در قسمت جاذبه های تاریخی بدان پرداخته میشود.
همچنین رودخانه ای در بخش شمالی کوه های کرکس میباشد بنام "لاکژ" که روستای صالح آباد(نی نی) و مزارع لاکژ و عباس آباد و احمد آباد و همچنین کالیجان مشرب از آن می باشند.
توضیحات : بخش غربی کوه های کرکس دارای رودخانه ای بنام سٌه رود میباشد که شامل روستاهای:سٌه،بیدشک، دهلر،کلهرود میبوده که بعلت بٌعدمسافت با مرکز اداری نطنز به شهرستان میمه ضمیمه گردیده.
- آب وهوا:
مناطق نطنز بعلت ساختار اقلیمی دارای چندین نوع وضعیت آب و هوائیست ،یعنی شامل معتدل کوهستانی و کوهپایه ای و دشت و کویری می باشد، که در نتیجه روستاهای مشرف به دامنه قله های کرکس دارای آب و هوای خنک و معتدل کوهستانی است.خود مرکز شهرستان نطنز دارای آب وهوای معتدل کوهپایه ایست ،و روستاهای واقع در بخشهای بادرود دارای آب و هوای خشک و گرم می باشد،بطوری که با کشت باصطلاح زمستانه اولین میوه های نوبرانه به بازار تهران روانه میشود ، مانند سیفیجات یعنی میوه های بوته ای، همچنین در قسمتی از این نواحی درخت نخل خرما نیز قابل حصول بوده،حوزه بخش کویری نطنز همین منطقه بادرود می باشد ، و اما روستاهای واقع در دامنه قله مرتفع کرکس که به ارتفاع حدوداً 4000 متر میباشد آب و هوای سردی داشته مانند روستای بیتند(بیدهند) و تامه، چرا که در قسمتهای از قله کرکس تا فصل تابستان برف موجود بوده ، تامین آب دو روستای یاد شده از برف زمستانی میباشد ، سایر روستاهای واقع در قسمتهای کوهستانی کرکس دارای آب وهوای معتدل کوهستانیست ، گیاهان طبیعی در این قسمت مانند زیره و حتی زرشک کوهی می باشد. گیاه "گون" که کتیرا حاصله از این گیاه می باشد به فراوانی یافت میگردد ، "اسپندانه" یکی از بوته های است که در کوهپایه و دشتها بفراوانی یافت شده، به غیر از بو دادن اسپند در مراسم ، اهالی روستاها از قدیم با آن شمایلی خاص درست کرده که طبق رسوم گذشتگان در اغلب خانه های روستائیان بر سر در و دیوار اتاقها موجود است ،این شمایلها ساخته شده بسته به ذوق و هنروری دارای طرحهای زیبائی بوده. کشتهای اهم گندم ، سیقیجات ، پنبه ، و پرورش میوه های درختی می باشد که از گذشته دیر مردان نطنزی در باغ داری و پرورش گل شهرت می داشتند ، گلابی نطنز یکی از تفحه های آن دیار است ، ابریشم کشی یا نوغان یکی از کارهای موجود در نطنز میبود که وجود ساختمان قدیمی نوغان نطنز موید این موضوع می باشد ، تاسیس ادره نوغان نطنز مربوط به سال ۲ ۱ ۳ ۱ شمسی است .
[ویرایش] مردم و فرهنگ
نطنز هفتاد روستا دارد. به قول اورانسكي زبان شناس روس، در روستاهاي طار، طرق، كشه،و چیمه مردم هنوز به زبان راجی(گویشی از فارسی قدیم)حرف می‌‌زنند.مردم نطنز، هميشه در پرورش گل و باغ سازي،مشهور بوده اند. به علت ارتفاع زياد و نزديك بودن به كوير، هواي نطنز بسيار تميز و نفس كشيدني است. در كوه هاي اطراف نطنز(کرکس) ، قلعه اي هست به نام قلعه وشاق كه پناهگاه اسماعيليه بوده است. اين قلعه بالاي صخره قرار گرفته و دسترسي به آن برای افراد معمولی غیر ممکن میبوده که به نقل قولها آمده رفتن به بالای آن بتوسط غٌل و زنجیر بوده.
زبان : زبان مردم نطنز یکی از گویشهای قدیمی زبان پارسی میبوده ، که در بخشهایی دیگر استان اصفهان مانند خوانسار و ... بدان تکلم می شود و اگر از سوی بخش کویری نطنز بدان سوی دشت کویر یعنی سمنان برویم باز این زبان با گویش و لهجه ای متشابه رایج میباشد ، و چنانچه اگر کتابت صحیح را معیار زبان شناسی قرار داده باشیم گویش شمیرانی و همچنین مازندارانی و...با کمی تغییرات بهمین منوال بوده ، ولیکن طریقه تلفظ کلمات از سوی روستائیان تا به امروز موجب گشته که از لحاظ ظاهر و سریع الهجه بودن(مانند مازنی ها)پنداشته شود که گویی فرقی بین این زبانها است ، بهمانصورت که اگر سری به روستاهای نطنز بزنیم در بخشهای مختلف آن شاهد خواهیم بود که مردم در تلفظ کلمات و بیان جملات هر کدام بنحوی کش و قوس های خاصی در تلفظ کلمات داده ، بطور مثال: کلمه "کوی" که در پارسی قدیم بمعنای منزل و سرای یا خانه میبوده هر کدام از روستاهای نطنز به شیوه ای آنرا تلفظ نموده در ابیانه به آن "کیا" گفته میشود در کشه "کیه" تلفظ میشود و در بیتند(بیدهند)"کی ی" و در کالیجان "کویه" ،در چیمه"کی یه" این تفاوت موجب شده تا هرکدام از اهالی روستاهای نطنز در صحبت با زبان ولایتی با یکدیگر به محل و روستای هم پی برده ! .
مراسمها : پنجشنبه بازار که از اعصار گذشته در قصبه مرکزی نطنز برگذار میگشته،محلی بوده برای دادوستد که این سنت تا به امروز کماکان ادامه داشته ، که میتوان زیبائی خاصی را از حضور روستائیان مشاهده نمود.دیگر مراسم مرسوم در نطنز همان مراسمهای رایج در ایران بوده منتها با یک ویژه گیهای خاص مثلاً بیشتر در گذشتها که مراسم عروسی در روستاها برگزار میگردید با یک شوروحال خاصی بود بطوریکه چند روز طول میکشید مانند مراسم حنابندان،طبقکشی و... ، مراسم مذهبی مانند بلندکردن نخل در روز عاشورا و دور چرخاندن آن میباشد که همچو دیگر نقاط است و از دیگر مراسم رفتن به زیارت امامزادگان و اهل قبور در شبهای "برات" است که به شب نیمه شعبان گفته میشود یعنی در بعدازظهر روز چهاردهم ماه شعبان اهالی بر سر قبور رفتگان خود خیرات و نذورات گذاشته .
لباس : در مورد لباس مردم نطنز باید گفت که امروزه بجز ابیانه(آخرین روستای واقع در رودخانه برزرود)که بخش عمده ای از فرهنگ گذشته خود را هنوز حفظ داشته،دیگر نقاط به صورت معمول بوده ، البته بغیر از لباس از دیگر نکات که هنوز در ابیانه حفظ مانده خانه ها با دروپنجره های قدیمی آن است ،بطورکلی مردم ابیانه بنا به هر عللی تا امروز در حفظ آنچه که مربوط به فرهنگ گذشته است از دیگر نقاط سرآمد داشته بطوریکه ما در گویش زبانی نیز این اختلاف را شاهدیم تاجائیکه گویش فرس قدیم در ابیانه هنوز رایج بوده که به گفتهً بعضی زرتشتیان یزد آن را فهم کرده .
صنایع دستی : یکی از صنایع موجود در مرکز نطنز چینی آن است که هنوز بروش دستی تولید میگردد ، همچنین یکی دیگر از مشاغل گذشته نطنز حلاجی یا همان پارچه بافیست ، که هنوز بعضی از این دستگاه های قدیمی موجود میباشد . ریسندگی و قالی بافی یکی دیگر از کارهای دستی مناطق نطنز است که دومی یعنی قالی بافی آن هنور در روستاها رایج بوده و تولیدات آن به بازار فرش کاشان گسیل میگردد ، شیلونگری یکی از کارهای قدیمی موجود در بازار نطنز بوده . بازار شهر نطنز شامل دو قسمت می باشد که محله قدیمی آن که به پشت بازار معروف است روزگاری بازار قصبه مرکزی نطنز بوده،که در آن آهنگری ،شیلونگری(قفلسازی)،نجاری و خراطی از کارهای متداول آن عصر بوده ، که تا همین اخیراً پیرمردهای بازمانده از آن دوران با غیرت و صلاوت به کار خود ادامه میدادند .
[ویرایش] جاذبه های تاریخی
اگر تاریخ نطنز را بخواهیم جدا از تحقیقات دیرنه تمدنی بدست آورده شده اخیر(مانند کشف استفاده از ذوب آهن در منطقه اریسمان نطنز)در نظر بگیریم، یعنی فقط از آثار و ابنیه بجای مانده ، تاریخ نطنز به دوران قبل از اسلام باز میگردد . نطنز به لحاظ جغرافیایی یعنی هم از نظر دارا بودن آب و هوای خوب و هم از نظر قرار داشتن در مرکز ایران از ازمنه قدیم(ساسانیان) شکارگاه و تفرجگاه شاهان بوده که هم در مرکز حکومتی خود امنیت بیشتری احساس شده هم در مواقع لازم به دیگر نقاط دسترسی داشته ، که ویژه گیهای این موقعیت موجب شده که در گذشته نطنز محلی برای عبور و تلاقی کاروانها و دادوستد آنها گردد، وجود چندین کاروانسرا در مرکز امروزی شهر نطنز نشاندهنده این مورد میباشد،مانند کاروانسراهای "هال وین(هلال بین)، ملاعباس و علی اکبر که در مرکز شهر واقع هستند و ساختمان آنها مربوط به عهد صفوی میباشد ، اهم آثار تاریخی نطنز که امروز کماکان چه مورد استفاده و چه پابرجا باشد به دورانهای سلجوقیان و ایلخانیان و تیموریان و صفویان باز میگردد که برای تاریخ هریک سنگ نبشته ها و کتیبه هایی موجود است. منباب تعریف هزارسال پيش مسجد جامع نطنزساخته شده، يعني۳۶۲ قمري و 315 سال بعد، مسجد فعلي به مسجد قبلي اضافه شد. مسجد اوليه روي خرابه هاي آتشكده ساساني ساخته گردید. خانقاه و بقعه شيخ عبدالصمد از دیگر ابنیه ای میباشند که در کنار مسجد جامع واقع است . همچنین بخشی از آتشکده که مربوط به دوره ساسانی میبوده امروزه در جبهه شمالی خانقاه قرار داشته که ساختمان این آتشکده از چهار طاقی ساسانی و گنبد سنگی تشکیل گردیده که در حال حاضر چهار پایه و دو دهانه طاق آن باقی است . بطور کلی با ورود به نطنز از سمت جاده قدیمی کاشان-نطنز ، از همان اولین محله یعنی باغستان و سپس خود قصبه مرکزی نطنز و بعد از آن محله افوشته(افراشته)و بعد محله های مزیدآباد و سرشک هر کدام دارای ابنیه تاریخی اهم از مسجد ، آرامگاه ، حسینیه ، عصارخانه می باشند ، دیگر مکانهای قدیمی باغهایی است که به دوران شاه عباسی مربوط بوده مانند باغ تاج آباد در مسیر طرق رود و باغ عباس آباد در مسیر پل هنجن . گنبدباز واقع در کوهی مجاور مرکز شهرستان نطنز می باشد که گویند محل دفن باز شکاری شاه عباس بوده که به فرمان وی ساخته شده ، این بنا بشکل یک بنای هشت ضلعی می باشد که گنبدی بروی آن واقع شده ، که ما امروز میتوانیم از پائین آنرا بصورت بنایی کوچک با دارای چند روزنه مشاهده نمائیم ، این بنا که به گنبد باز مشهور است ، موجب گردیده کوهی را که برفرازش این بنا واقع شده به کوه گنبدباز معروف گردد. همچنین قلعه هایی در اقسانقاط نطنز وجود دارد که نشان از وجود دوران نا امنیست یعنی جدا از وجود خانه ها در روستاها قلعه ای در مجاورت روستا وجود داشته که گویا در مواقع ناامنی جهت زندگی به آن وارد شده که بعدها اتاقهای این قلعه ها محلی گردید برای ذخیره آذوقه روستائیان که نمونه ای از این قلعه ها را میتوانید در روستای هنجن در مسیر جاده قدیم کاشان-نطنز مشاهده کرد، البته در دیگر روستاهایی نیز این قلعه ها بتناسب جمعیت آن وجود داشته ولی متاسفانه در گذشته بعلت استفاده از تیرچوبی و سنگ آن این قلعه ها تخریب گشته و فقط اسم یا آثاری از چارچوب دیواره ها و یا سردر آنها باقی مانده مانند قلعه روستای صالح آباد(ننی) در مجاور باغ عباس آباد مسیر "پل هنجن-نطنز" . و اما از دیگر قلعه ها "قلعه وشاق" است که بعلت واقع شدن در کوهی صعب العبور دسترسی به آن تا حدی غیر ممکن بوده ، خصوصیات این قلعه بهمانند قلعه های بابک و الموت بوده، بطوریکه از اسم وشاق میتوان تفسیر کرد این نام در گذشته به اشخاصی که به فقیران و مستمندان کمک میکرده اند اطلاق میگشته که از دیدگاهی دیگر به این عیاران "یاقی" نیز میگفتند بهرترتیب تاریخ دوران قلعه وشاق مربوط به قبل از صفوی و تیموریان بوده یعنی شاید مربوط به دوران ناامنی مغولان یا دوران علویگری ایرانیان در عهد خلافای عباسیان .
[ویرایش] بخش های ویژه
[ویرایش] مشاهیر نطنز
- بدیع الزمان نطنزی معروف به ادیب نطنزی متوفی497ه ق صاحب المرقات،دستوراللغةدر معانی لغت عربی به فارسی
- نورالدین عبدالصمدبن علی نطنزی وفات سال699 ه ق از عرفا که خانقاه وی کنار مسجد جامع نطنز است
- شیخ عزالدین محمودبن علی نطنزی متوفی سال 735 ه ق صاحب مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه
- معین الدین نطنزی مورخ دوره تیموری صاحب منتخب التواریخ معینی در تاریخ ملوک شبانکاره و زندگی اسکندرمیرزا
- سیدحسن بن حسین الحسینی نطنزی(سید واقف) متوفی به سال 859 هجری قمری از عرفای قرن نهم
- محمودبن هدایت ا..افوشته نطنزی متولدسال 938 ه ق مورخ دوره صفوی صاحب نقارت الآثار فی ذکر الاخبار
- میرزاسلمان حسابی نطنزی مستوفی دوران صفوی صاحب اوصاف البلاد در توصیف عجایب وغرایب
- ملااوجی نطنزی ازشعرای عهدصفوی درقرن11 که نسخه هایی ازدیوان شعر او در موزه کتابخانه بریتانیا میباشد
- میرزا زین نطنزی از اهالی ابیانه ،شاعر دوره صفوی که آثاری از وی بجای مانده
- ملامحمدتقی مجلسی(مجلسی اول)متوفی سال 1070 ه ق از روحانیون بنام که فرزند مقصودعلی نطنزی میباشد
- محمود بن صدر الدین نطنزی از منبت کاران برجسته و زبردست
- محمد بن احمد نطنزی محدث و صاحب کتاب خصائص الائمه
- حسین نطنزی متوفی 1270 هجری قمری صاحب کتاب نورالانوار
[ویرایش] منابع
- کتاب جغرافیای کشاورزی ایران نوشته دکترتقی بهرامی چاپ دانشگاه تهران تاریخ 1333.
- فرهنگ جغرافیای آبادیهای کشور ایران جلد60(کاشان)چاپ اداره جغرافیائی ارتش.
- فهرست بناهای تاریخی ایران و راههای باستانی ناحیه اصفهان-سازمان ملی حفاظت آثارباستانی.
- میراث فرهنگی نطنز نگارش سیدحسین اعظم واقفی،ناشر انجمن میراث فرهنگی نطنز.
- آثار تاریخی شهرستانهای کاشان و نطنز تألیف حسن نراقی.
- لغت نامه دهخدا.
